«Ένα τραγούδι που δε μπορείς να το σφυρίξεις στο δρόμο, δεν υπάρχει»
«Ό,τι δεν σφυρίζεται για μένα, μουσικά δεν υπάρχει. Ίσως γι’ αυτό προτιμώ τα τραγούδια που αγγίζουν την ψυχή και όχι το αφτί». Σαν σήμερα έφυγε από τη ζωή ο Γιάννης Σπανός.
Σπίτι μου είχαμε πιάνο. Έπαιζε η αδερφή μου κι εγώ, ό,τι άκουγα, το αφομοίωνα και έπαιζα με το αυτί. Δεν το είχα συνειδητοποιήσει το χάρισμα αυτό, οι άλλοι κατάλαβαν την κλίση μου προς τη μουσική. Δεν είναι και πολύ καλό αυτό, γιατί μπορεί να νομίζεις ότι ξέρεις πολλά, αλλά στην ουσία να ξέρεις ελάχιστα. Είναι σαν το σχολείο όπου «πηδάς» τάξεις, χωρίς να έχεις ωριμάσει στη γνώση. Η μεγάλη μου αγάπη ήταν το πιάνο! Πήγα στο Ελληνικό Ωδείο στην Κόρινθο, αγόραζα συνέχεια παρτιτούρες κι έπαιζα μετά μανίας κονσέρτα ολόκληρα του Τσαϊκόφσκι. Κόντεψα να πάθω αγκύλωση σε νεαρή ηλικία, αφού έπαιζα δύσκολα πράγματα και τα χέρια μου δεν είχαν ωριμάσει, δεν ήμουν δηλαδή παιδί-θαύμα, σαν τον Σγούρο, που έπαιζε καταπληκτικά από 5 ετών. Σύντομα είπα να περιοριστώ σε αυτά που μπορώ να κάνω κι έτσι στράφηκα στο τραγούδι.
Άρχισα να περνάω από οντισιόν, ξέροντας πως το γαλλικό chanson της εποχής ήταν αυτό που με άγγιζε. Εντάχθηκα στην παρέα των καλλιτεχνών της Αριστερής Όχθης του Σηκουάνα, μουσικών, ποιητών, σκηνοθετών, ζωγράφων. Έγινα φίλος με τον Σερζ Ρετζιανί, έναν εξαιρετικό ηθοποιό και τραγουδιστή, αν και δεν ξέρω πόσο νόημα έχει να παραθέτω ονόματα άγνωστα στη χώρα μας. Με τον Κώστα Γαβρά επίσης. Σχεδόν αμέσως έγινα ακομπανιαντέρ για πολλούς διάσημους Γάλλους τραγουδιστές σε τραγούδια με στίχους ποιητών και με μουσικές του Λεό Φερέ και άλλων σπουδαίων συνθετών – κι αυτοί δεν είναι γνωστοί εδώ. Εκεί κατάλαβα ότι κι εγώ μπορώ να μελοποιήσω.
Ο πρώτος που συνόδευσα ήταν ο Σερζ Γκενσμπούργκ, γιατί τότε στην Αριστερή Όχθη τα μοναδικά σχήματα ήταν πιάνο - φωνή ή κιθάρα - φωνή, δεν υπήρχαν άλλα όργανα. Ο Γκενσμπούργκ είχε τη δυσκολία του, γιατί έγραφε μουσικές με τζαζ στοιχεία. Ήταν πότης κι όταν έπινε γινόταν θαύμα! Είχε την προσωπική του σφραγίδα στα τραγούδια του. Η Μπαρμπαρά ήταν πολύ φίλη μου επίσης, τραγουδούσε στη διπλανή μπουάτ και κάναμε παρέα. Όλοι στην Μπριζίτ Μπαρντό αναφέρονται, αλλά υπήρξε κι η Ζιλιέτ Γκρεκό που ηχογράφησε 18 δικά μου τραγούδια. Εγώ μ' αυτό αισθάνθηκα πλήρης, που με τραγούδησε αυτή η θεία ερμηνεύτρια! Φαντάσου πόσο απρόσιτο θα φαινόταν σ' ένα παιδί απ' το Κιάτο να συνεργάζεται με τη μούσα των υπαρξιστών! Οι άνθρωποι αυτοί με καλοδέχτηκαν, με υιοθέτησαν και συνηθίζαμε να γυρνάμε από στέκι σε στέκι.
Δεν άφηνα κουτούκι για κουτούκι. Ήθελα να γνωρίζω με τι διασκεδάζει ο λαός. Ήθελα να ακούσω ό,τι συμβαίνει στην Ελλάδα, ειδικά από ανθρώπους που κανείς δεν ήξερε τότε. Όπως ακόμη και τον Τσιτσάνη, που δεν τον λογάριαζαν τότε… Δεν ήμουν άνθρωπος που καθόμουν. Ο λαός δεν μπαίνει σε κανένα κλισέ, όπως λένε μερικοί διανοούμενοι. Αγάπησα το λαϊκό τραγούδι από όλα τα κουτούκια. Ακόμη και στα «σκυλάδικα» πήγαινα. Σε όλα τα μέρη.
Σήμερα, λόγω της τεχνολογίας, τα τραγούδια είναι παρόμοια μεταξύ τους. Το ένα διαδέχεται το άλλο. Δεν μπορώ να ακούω τις κατασκευές. Και συνήθως ακούμε μόνο κατασκευές… Όλοι έχουν ένα μικρό στούντιο και σκαρώνουν τραγούδια. Από την άλλη, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Pink Floyd με την τεχνολογία έγραψαν μοναδικά πράγματα. Όταν τους πρωτάκουσα, έπαθα την πλάκα μου. Το θέμα είναι να γεμίσει ένα τραγούδι την ψυχή σου πραγματικά και όχι με εφέ.
Αν θες εσύ ή όποιος άλλος, έχω μια καλή συνταγή για φρικασέ. Η γοητεία της μουσικής είναι το ρίσκο. Η έλλειψή του σκοτώνει τη μουσική. Ό,τι δεν σφυρίζεται για μένα μουσικά δεν υπάρχει. Ίσως γι’ αυτό προτιμώ τα τραγούδια που αγγίζουν την ψυχή και όχι το αφτί.
Το να γράφεις μελωδίες, είναι ταλέντο. Το να μάθεις μουσική είναι προσιτό σε όλο τον κόσμο –όποιος πάει σε ένα ωδείο θα μάθει μουσική, το σολφέζ, τις αρμονίες. Όλα αυτά είναι απαραίτητα, ακόμη και οι τραγουδιστές θα έπρεπε να τα ξέρουν. Αλλά το να βγαίνει η μελωδία από μέσα σου, δεν μαθαίνεται σε κανέναν. Πρόκειται για έμφυτο ταλέντο. Μπορεί και να μην έχεις πάει σε ωδείο, αλλά να είσαι συνθέτης τραγουδιών και να μην ξέρεις να τα παίξεις. Έχουν υπάρξει σπουδαίοι τέτοιοι δημιουργοί.
Δεν με ενδιαφέρει μια ωραία φωνή, αλλά ό,τι κρύβεται πίσω της. Γι’ αυτό και όσοι συνεργάστηκαν μαζί μου, άφησαν σημάδια ερμηνείας: η Βίκυ Μοσχολιού, ο Σταμάτης Κόκκοτας, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Βέβαια υπάρχουν και μερικοί τραγουδιστές που είναι σε όλα δυνατοί: ό,τι τραγουδούν, το τραγουδούν τέλεια και δεν θα κάνουν μια ιδιαίτερη ερμηνεία για μένα –η Μαρινέλλα, ο Γιώργος Νταλάρας. Έβγαζα πάντως ερμηνείες από τους τραγουδιστές: στην Έξοδο Κινδύνου, η Άλκηστις Πρωτοψάλτη ερμήνευσε, δεν τραγούδησε. Και το ζητούμενο τελικά είναι ακριβώς αυτό, να βγει η κρυμμένη ψυχή του κάθε τραγουδιστή. Αλλά όταν οι τελευταίοι παρασύρονται σε εμπορικές επιτυχίες, αυτό το θαύμα της ερμηνείας κρύβεται. Εγώ το ψάχνω και το βρίσκω.
Το γούστο του κόσμου, ποικίλλει. Η μουσική παίζει ρόλο παράξενο στην ψυχοσύνθεση του ανθρώπου. Κάποιος στίχος, μέσω της μουσικής, ξυπνάει αισθήματα κρυμμένα ή ξεχασμένα. Γι’ αυτό και δεν υπάρχει καλή και κακή μουσική. Ένα σκυλάδικο μπορεί να ξυπνήσει θαυμάσια αισθήματα σ’ ένα ζευγάρι, επειδή βρεθήκανε κάποτε μαζί –κι ας μείνει σκυλάδικο για τους άλλους. Γι’ αυτό δεν πρέπει να κατηγορούμε τίποτα. Οτιδήποτε τραγουδά ο κόσμος μετά από χρόνια, αξίζει να το τραγουδά.
Μερικές φορές, για να γράψω μουσική αυτοταλαιπωρούμαι. Συνήθως είναι βράδυ και σβήνω τα φώτα. Μπορεί να βάλω και κάποιο ποτό. Όταν γράφω, δεν θέλω απλά να είμαι μόνος μου, αλλά και να νιώθω απίστευτα μόνος μου. Μετά, γυρίζω σε καταστάσεις αυτοταλαιπωρίας που μπορεί να μην είναι αληθινές ή να τις είχα ξεχάσει και να τις ξαναφέρνω μπροστά μου για να δημιουργήσω ένταση συναισθημάτων.
Αν είσαι ταλαντούχος και βρεθείς σε άλλη χώρα, περνάει το ταλέντο σου. Αν είσαι στην Ελλάδα, δεν περνάει. Χρειάζεσαι άνθρωπο να το ανακαλύψει. Γι’ αυτό βλέπεις να προωθούνται και να επιπλέουν κάποιοι ατάλαντοι από ανθρώπους που έχουν τα μέσα, την ίδια στιγμή που εξαφανίζονται κάποιοι ταλαντούχοι. Στο εξωτερικό δεν συμβαίνει αυτό. Εκεί, αν έχεις ταλέντο θα σε ανακαλύψουν. Εξάλλου, το ταλέντο που έχουμε στη ζωή μας, μερικές φορές μας καθυστερεί από το να πάμε συγκροτημένα μπροστά!
Είμαι ένας λογικός τρελός! Δεν είμαι παράλογος, αλλά κουβαλάω μια τρέλα. Δε μου αρέσει να μιλάω για τον εαυτό μου, δεν υπερηφανεύομαι γιατί πάντα υπάρχουν καλύτεροι από μας, αλλά μπαίνω πάντα σε κάτι καινούριο, όλο πάντα κάτι νέο ξεκινάει. Οποιαδήποτε εποχή έχει τα καλά και τα κακά της, αρκεί να θες να τη ζήσεις. Δε μπορεί να μην υπάρχει τίποτα σήμερα.
Πρέπει να γίνει η μαγική συνάντηση των τριών. Ερμηνευτής, στιχουργός και συνθέτης. Μου έχει τύχει αρκετές φορές, αλλά όχι πάντα. Τώρα, υπάρχει κάτι άλλο. Λένε πως στο σημερινό τραγούδι, σημασία έχει τι λέει το τραγούδι. Δηλαδή, το σλόγκαν. Γι’ αυτό δεν υπάρχει μουσική. Εγώ λέω, ένα τραγούδι που δε μπορείς να το σφυρίξεις στο δρόμο, δεν υπάρχει.
*Τα αποσπάσματα προέρχονται από συνεντεύξεις του Γιάννη Σπανού στον Αντώνη Μποσκοΐτη στη LIFO, στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας το Βήμα της Κυριακής στις 22 Ιουλίου 2012, στην Κατερίνα Τέλιου στο avopolis.gr, στον Γιώργο Κοβό στο popaganda.gr και στην Κίκα Ρόκα στο ogdoo.gr.
