Παιδικά τραύματα: Πώς τα αντιμετωπίζουμε;
Πως εκδηλώνονται τα παιδικά ψυχολογικά τραύματα και ποια η ευθύνη των γονιών; Πώς μπορούμε να τα προλάβουμε και πώς αντιμετωπίζονται;
του Νικόλα Γεωργιακώδη
Αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα, λέει το ρητό, και στην περίπτωση των παιδικών τραυμάτων, οι «αμαρτίες» αυτές (σωματικές ή μη) έχουν άμεσο αντίκτυπο στην ψυχοσύνθεση του παιδιού και σε αρκετές περιπτώσεις το στιγματίζουν και ως ενήλικα.
Τα «τραύματα» δεν είναι απαραιτήτως σωματικά – σεξουαλική/σωματική κακοποίηση. Όπως αναφέρουν οι ειδικοί, οι ιδιαίτερα αυστηρές οικογένειες ασκούν έντονη ψυχολογική πίεση στο παιδί με αποτέλεσμα το τραύμα να έρχεται ως αποτέλεσμα του ασφυκτικού ελέγχου κατά την διάρκεια των ευαίσθητων παιδικών χρόνων.
Τι είναι το παιδικό τραύμα;
Σύμφωνα με τον κ. Δημήτρη Κούκη, Παιδοψυχολόγο, τα παιδικά τραύματα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Η μία αφορά την παραμέληση είτε αυτή είναι σωματική (τροφή, κανόνες υγιεινής, εγκατάλειψη) είτε εκπαιδευτική, η δεύτερη αφορά την ψυχολογική κακοποίηση και τον εκφοβισμό από αυστηρούς γονείς (υβριστικές συμπεριφορές, συναισθηματική απόρριψη) και η τρίτη την σωματική ή/και σεξουαλική κακοποίηση.
«Συνήθως όταν μιλάμε για παιδικό τραύμα εννοούμε μια κακοποίηση του γονιού προς το παιδί. Ένα παιδί λοιπόν μπορεί να κακοποιηθεί συναισθηματικά για να αναγκαστεί να χωρέσει στην εικόνα που οι γονείς του έχουν δημιουργήσει για εκείνο και το πιέζουν για να ανταποκριθεί στις δικές τους προσδοκίες», διευκρινίζει ο κ. Κούκης και προσθέτει πως είναι κανόνας ότι αυτή η συμπεριφορά των γονέων, αργά ή γρήγορα θα εκφραστεί από το παιδί ως απάθεια, ως επιθετικότητα ή ως αδυναμία.
Εν ολίγοις, το παιδικό τραύμα δεν είναι μονάχα μια κακοποίηση σωματική η σεξουαλική, όπως ενδεχομένως έχουμε ακούσει/δει από τα Μέσα. Μπορεί να είναι ένα υποτιμητικό βλέμμα των γονιών, μια προσβλητική κουβέντα ή μια έκρηξη οργής. Όταν το παιδί δεν εκτιμάται σαν ύπαρξη, αλλά σαν επίτευγμα. Όταν εστιάζουμε όχι στο ποιο είναι, αλλά στο τι έχει καταφέρει.
«Μιλώντας για παιδικό τραύμα, ουσιαστικά αναφερόμαστε σε παιδικά τραύματα ενηλίκων, δηλαδή παιδικά τραύματα των γονέων τα οποία ‘βγαίνουν’ στα παιδιά. Έτσι ένας ειδικός ψυχικής υγείας, όταν καλείται να βοηθήσει σε μια τέτοια περίπτωση, διερευνά το παιδικό τραύμα του γονέα», προσθέτει ο ίδιος.
Ποιες είναι οι συνέπειες;
Οι συνέπειες του παιδικού τραύματος προκαλούν στο παιδί την αίσθηση της πλήρους αδυναμίας. Όπως αναφέρει ο κ. Κούκης, το παιδί νοιώθει ότι είναι ανίκανο, ανεπαρκές και έχει έντονο άγχος για τις συνέπειες των ενεργειών του. «Δίνει την αίσθηση ενός παιδιού που βρίσκεται σε μια διαρκή απειλή. Δυσκολεύεται να εμπιστευθεί τους γονείς του και γενικότερα το περιβάλλον του. Δυσκολεύεται να προσκολληθεί με λειτουργικό τρόπο στους γονείς του, έχει κοινωνική απόσυρση και δυσκολεύεται να ενταχθεί σε καινούργιο περιβάλλον», επισημαίνει.
Μάλιστα ως ενήλικες, τα παιδιά αυτά αναπαράγουν το πρότυπο της κακοποίησης, επιλέγοντας συντρόφους ή συνεργάτες ή φίλους οι οποίοι συνεχίζουν να τους βλάπτουν. Αυτό συμβαίνει επειδή η κακοποίηση τους είναι πλέον πολύ οικεία και κατά κάποιον τρόπο ταυτίζονται μαζί της. «Την στιγμή που εκδηλώνουν καχυποψία, θυμό και δυσπιστία προς τους άλλους, την ίδια στιγμή τρομοκρατούνται στην ιδέα να παραμείνουν μόνοι και γατζώνονται στον διπλανό τους», διευκρινίζει ο ίδιος, φέρνοντας ως παράδειγμα νέα κορίτσια ή αγόρια τα οποία κάνουν σύντομες σχέσεις και την ίδια στιγμή παραπονιούνται ότι δεν μπορούν να αγαπήσουν ή να αγαπηθούν: «Από παιδιά μέχρι ενήλικες υπάρχει το μοντέλο που υπαγορεύει ότι αν είσαι ευάλωτος θα σε εκμεταλλευτούν και αν είσαι πάρα πολύ δοτικός στις σχέσεις, αυτό θα φέρει πόνο με προδοσία. Με λίγα λόγια δεν μπορούν να φροντίσουν ούτε τον εαυτό τους ούτε αυτό που έχουν δίπλα τους.
Άλλες συνέπειες του παιδικού τραύματος είναι τα προβλήματα συμπεριφοράς (π.χ. παραβατική συμπεριφορά), οι σεξουαλικές διαστροφές, οι διατροφικές διαταραχές (ανορεξία, βουλιμία) και οι διαταραχές ύπνου.
Πώς αντιμετωπίζεται;
Τόσο οι μητέρες όσο και οι πατέρες σαν άνθρωποι κουβαλούν και εκείνοι ανοικτές πληγές, καταπιεσμένα συναισθήματα και κρυμμένα μυστικά, τα οποία ενεργοποιούνται όταν γίνονται γονείς. Ο ερχομός ενός παιδιού, τους φέρνει αντιμέτωπους με τις εγγραφές του παρελθόντος.
«Έτσι σαν γονείς έχουμε δύο επιλογές, είτε μέσα από τη γονεϊκότητα να αντιμετωπίσουμε τις σκοτεινές πλευρές της ψυχής μας οι οποίες καθρεφτίζονται τώρα πια στα παιδιά μας είτε να κληροδοτήσουμε μέσα από τη γονεϊκότητα όλα αυτά τα ψυχικά τραύματα αυτούσια στα παιδιά μας.
»Συνεπώς μιλώντας για παιδικό τραύμα ως παιδοψυχολόγοι, στην ουσία ζητάμε από τους γονείς που νοιάζονται τόσο πολύ για το παιδί τους να φροντίσουν τον ίδιο τους τον εαυτό, προκειμένου να το προστατέψουν. Μόνο μέσα από την ψυχοθεραπεία των γονεϊκών παιδικών τραυμάτων η αγάπη εκδηλώνεται αβίαστα και ευεργετικά», αναφέρει σχετικά ο κ. Κούκης και καταλήγει:
«To τραύμα δεν είναι του παιδιού, είναι οικογενειακό. Πιο σημαντική είναι λοιπόν η επεξεργασία όλης της οικογένειας στο κομμάτι που τους ταλαιπωρεί. Το τραύμα δεν θεραπεύεται αυτό καθ’ εαυτό, αλλά η αιτία, έτσι ώστε το τραύμα εν καιρώ να εξαφανιστεί».
Αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα, λέει το ρητό, και στην περίπτωση των παιδικών τραυμάτων, οι «αμαρτίες» αυτές (σωματικές ή μη) έχουν άμεσο αντίκτυπο στην ψυχοσύνθεση του παιδιού και σε αρκετές περιπτώσεις το στιγματίζουν και ως ενήλικα.
Τα «τραύματα» δεν είναι απαραιτήτως σωματικά – σεξουαλική/σωματική κακοποίηση. Όπως αναφέρουν οι ειδικοί, οι ιδιαίτερα αυστηρές οικογένειες ασκούν έντονη ψυχολογική πίεση στο παιδί με αποτέλεσμα το τραύμα να έρχεται ως αποτέλεσμα του ασφυκτικού ελέγχου κατά την διάρκεια των ευαίσθητων παιδικών χρόνων.
Τι είναι το παιδικό τραύμα;
Σύμφωνα με τον κ. Δημήτρη Κούκη, Παιδοψυχολόγο, τα παιδικά τραύματα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Η μία αφορά την παραμέληση είτε αυτή είναι σωματική (τροφή, κανόνες υγιεινής, εγκατάλειψη) είτε εκπαιδευτική, η δεύτερη αφορά την ψυχολογική κακοποίηση και τον εκφοβισμό από αυστηρούς γονείς (υβριστικές συμπεριφορές, συναισθηματική απόρριψη) και η τρίτη την σωματική ή/και σεξουαλική κακοποίηση.
«Συνήθως όταν μιλάμε για παιδικό τραύμα εννοούμε μια κακοποίηση του γονιού προς το παιδί. Ένα παιδί λοιπόν μπορεί να κακοποιηθεί συναισθηματικά για να αναγκαστεί να χωρέσει στην εικόνα που οι γονείς του έχουν δημιουργήσει για εκείνο και το πιέζουν για να ανταποκριθεί στις δικές τους προσδοκίες», διευκρινίζει ο κ. Κούκης και προσθέτει πως είναι κανόνας ότι αυτή η συμπεριφορά των γονέων, αργά ή γρήγορα θα εκφραστεί από το παιδί ως απάθεια, ως επιθετικότητα ή ως αδυναμία.
Εν ολίγοις, το παιδικό τραύμα δεν είναι μονάχα μια κακοποίηση σωματική η σεξουαλική, όπως ενδεχομένως έχουμε ακούσει/δει από τα Μέσα. Μπορεί να είναι ένα υποτιμητικό βλέμμα των γονιών, μια προσβλητική κουβέντα ή μια έκρηξη οργής. Όταν το παιδί δεν εκτιμάται σαν ύπαρξη, αλλά σαν επίτευγμα. Όταν εστιάζουμε όχι στο ποιο είναι, αλλά στο τι έχει καταφέρει.
«Μιλώντας για παιδικό τραύμα, ουσιαστικά αναφερόμαστε σε παιδικά τραύματα ενηλίκων, δηλαδή παιδικά τραύματα των γονέων τα οποία ‘βγαίνουν’ στα παιδιά. Έτσι ένας ειδικός ψυχικής υγείας, όταν καλείται να βοηθήσει σε μια τέτοια περίπτωση, διερευνά το παιδικό τραύμα του γονέα», προσθέτει ο ίδιος.
Ποιες είναι οι συνέπειες;
Οι συνέπειες του παιδικού τραύματος προκαλούν στο παιδί την αίσθηση της πλήρους αδυναμίας. Όπως αναφέρει ο κ. Κούκης, το παιδί νοιώθει ότι είναι ανίκανο, ανεπαρκές και έχει έντονο άγχος για τις συνέπειες των ενεργειών του. «Δίνει την αίσθηση ενός παιδιού που βρίσκεται σε μια διαρκή απειλή. Δυσκολεύεται να εμπιστευθεί τους γονείς του και γενικότερα το περιβάλλον του. Δυσκολεύεται να προσκολληθεί με λειτουργικό τρόπο στους γονείς του, έχει κοινωνική απόσυρση και δυσκολεύεται να ενταχθεί σε καινούργιο περιβάλλον», επισημαίνει.
Μάλιστα ως ενήλικες, τα παιδιά αυτά αναπαράγουν το πρότυπο της κακοποίησης, επιλέγοντας συντρόφους ή συνεργάτες ή φίλους οι οποίοι συνεχίζουν να τους βλάπτουν. Αυτό συμβαίνει επειδή η κακοποίηση τους είναι πλέον πολύ οικεία και κατά κάποιον τρόπο ταυτίζονται μαζί της. «Την στιγμή που εκδηλώνουν καχυποψία, θυμό και δυσπιστία προς τους άλλους, την ίδια στιγμή τρομοκρατούνται στην ιδέα να παραμείνουν μόνοι και γατζώνονται στον διπλανό τους», διευκρινίζει ο ίδιος, φέρνοντας ως παράδειγμα νέα κορίτσια ή αγόρια τα οποία κάνουν σύντομες σχέσεις και την ίδια στιγμή παραπονιούνται ότι δεν μπορούν να αγαπήσουν ή να αγαπηθούν: «Από παιδιά μέχρι ενήλικες υπάρχει το μοντέλο που υπαγορεύει ότι αν είσαι ευάλωτος θα σε εκμεταλλευτούν και αν είσαι πάρα πολύ δοτικός στις σχέσεις, αυτό θα φέρει πόνο με προδοσία. Με λίγα λόγια δεν μπορούν να φροντίσουν ούτε τον εαυτό τους ούτε αυτό που έχουν δίπλα τους.
Άλλες συνέπειες του παιδικού τραύματος είναι τα προβλήματα συμπεριφοράς (π.χ. παραβατική συμπεριφορά), οι σεξουαλικές διαστροφές, οι διατροφικές διαταραχές (ανορεξία, βουλιμία) και οι διαταραχές ύπνου.
Πώς αντιμετωπίζεται;
Τόσο οι μητέρες όσο και οι πατέρες σαν άνθρωποι κουβαλούν και εκείνοι ανοικτές πληγές, καταπιεσμένα συναισθήματα και κρυμμένα μυστικά, τα οποία ενεργοποιούνται όταν γίνονται γονείς. Ο ερχομός ενός παιδιού, τους φέρνει αντιμέτωπους με τις εγγραφές του παρελθόντος.
«Έτσι σαν γονείς έχουμε δύο επιλογές, είτε μέσα από τη γονεϊκότητα να αντιμετωπίσουμε τις σκοτεινές πλευρές της ψυχής μας οι οποίες καθρεφτίζονται τώρα πια στα παιδιά μας είτε να κληροδοτήσουμε μέσα από τη γονεϊκότητα όλα αυτά τα ψυχικά τραύματα αυτούσια στα παιδιά μας.
»Συνεπώς μιλώντας για παιδικό τραύμα ως παιδοψυχολόγοι, στην ουσία ζητάμε από τους γονείς που νοιάζονται τόσο πολύ για το παιδί τους να φροντίσουν τον ίδιο τους τον εαυτό, προκειμένου να το προστατέψουν. Μόνο μέσα από την ψυχοθεραπεία των γονεϊκών παιδικών τραυμάτων η αγάπη εκδηλώνεται αβίαστα και ευεργετικά», αναφέρει σχετικά ο κ. Κούκης και καταλήγει:
«To τραύμα δεν είναι του παιδιού, είναι οικογενειακό. Πιο σημαντική είναι λοιπόν η επεξεργασία όλης της οικογένειας στο κομμάτι που τους ταλαιπωρεί. Το τραύμα δεν θεραπεύεται αυτό καθ’ εαυτό, αλλά η αιτία, έτσι ώστε το τραύμα εν καιρώ να εξαφανιστεί».
