Παιδικά πρότυπα: Η σημασία τους και η γονική ευθύνη
Πώς θα πρέπει να λειτουργήσουν οι γονείς για να αποτελέσουν υγιή πρότυπα για τα παιδιά και ποιες παγίδες θα πρέπει να αποφύγουν; Ο ειδικός απαντά.
του Νικόλα Γεωργιακώδη
Ίσως από τους πιο μελετημένους κοινωνιολογικά αλλά και γενετικά τομείς, τα πρότυπα φαίνεται να παίζουν εξέχοντα ρόλο στο πώς διαμορφώνεται η προσωπικότητα ενός παιδιού, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Και όπως εύκολα θα μπορούσε να συνειδητοποιήσει ο καθένας, πριν από τον Μπάτμαν, τον Σούπερμαν ή την Μπάρμπι, το πρώτο πρότυπο για το κάθε παιδί είναι οι γονείς του.
Σε εκείνους πέφτει το «βάρος» της διαμόρφωσης του χαρακτήρα του, εκείνοι καλούνται μέσα από την συμπεριφορά τους να αποτελέσουν θετικό ή αρνητικό πρότυπο για εκείνο. Πώς θα πρέπει όμως να λειτουργήσουν για να τα καταφέρουν; Αρκεί μόνο το «είμαι καλός γονιός» για να το πετύχουν;
Οι σωστές βάσεις
«Τα πρότυπα λειτουργούν στα παιδιά με βάση το 'εγώ' τους. Οποιαδήποτε συμπεριφορά δουν από τους πρώτους μήνες της ζωής τους μέχρι την εφηβεία, δρα ως πρότυπο, είτε αρνητικό είτε θετικό. Εξυπακούεται λοιπόν ότι μέχρι την ηλικία των πέντε ετών ή και νωρίτερα οι γονείς είναι η κύρια πηγή προτύπων συμπεριφοράς. Όλοι οι γονείς έχουμε αγωνία πώς θα λειτουργούμε ως ξεχωριστά πρότυπα για τα παιδιά μας», αναφέρει ο κ. Δημήτρης Κούκης, Παιδοψυχολόγος.
Είναι όμως το ερώτημα «πώς θα είμαστε καλύτερα πρότυπα συμπεριφοράς για τα παιδιά μας» σωστό; Όχι πάντα. Ενδεχομένως να είναι και λίγο παραπλανητικό. «Αν εμείς δεν είμαστε ιδανικοί σύντροφοι, αν εμείς δεν φερόμαστε με αυτοσεβασμό, αν δεν συμπεριφερόμαστε στη δουλειά μας επάξια πώς θα δουν τα παιδιά μας κάτι διαφορετικό από εμάς; Συνεπώς η πηγή του ερωτήματος είναι λίγο πιο βαθιά», διαπιστώνει ο ίδιος.
Αν λοιπόν, σαν γονείς είμαστε ικανοποιημένοι με τη σχέση μας, με τη ζωή μας, με τον εαυτό μας και με τη δουλειά μας, τότε και τα παιδιά μας θα βλέπουν σε εμάς ιδανικά πρότυπα συμπεριφοράς. Αν όμως η σχέση μας, για παράδειγμα, είναι αφόρητη τότε και τα παιδιά μας θα έχουν αντίστοιχες σχέσεις. Αν εμείς επιστρέφουμε από τη δουλειά πάντα κουρασμένοι, πώς θα αγαπήσουν εκείνα την εργασία; Εάν εμείς δε φροντίσουμε τον εαυτό μας, πώς θα φροντίσουν εκείνα τον εαυτό τους όταν μεγαλώσουν;
Επομένως, αν οι γονείς δεν είναι ισχυρά πρότυπα συμπεριφοράς και διαπαιδαγώγησης για τα παιδιά, τότε ενδεχομένως να προκύψουν οι «κακές παρέες» που ο κάθε γονιός φοβάται. Οι «κακοί φίλοι» που επηρεάζουν τα παιδιά μας. Και τότε δεν αναλογιζόμαστε ότι εμείς υπήρξαμε αδύναμα πρότυπα συμπεριφοράς, αλλά αγανακτούμε με τις παρέες του παιδιού μας και με τις «κακές επιλογές του».
Συνεπώς ιδανικά πρότυπα συμπεριφοράς υπάρχουν μόνο όταν οι ίδιοι οι γονείς ζουν με τέτοια πρότυπα στην ενήλικη ζωή τους. Τόσο η μητέρα όσο και ο πατέρας. Όπως επισημαίνει άλλωστε ο κ. Κούκης, «στη ζωή του παιδιού δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ των δύο. Ωστόσο, μετά τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής μας σίγουρα επιζητούμε από τη μητέρα να είναι πιο ισχυρά παρούσα στη ζωή της κόρης και αντίστοιχα τον πατέρα όσον αφορά τον γιο. Όχι πως η μητέρα για τον γιο ή ο πατέρας για την κόρη δεν είναι σημαντικοί, απλά στην πορεία των ετών ανάπτυξης επιζητούμε και το αγόρι και το κορίτσι να ταυτιστούν με τον γονέα του ίδιου φύλου και να μιμηθούν τις αντίστοιχες συμπεριφορές».
Για παράδειγμα, ένας γιος ναυτικού ο οποίος απουσιάζει κατά το μεγάλωμά του, θα δυσκολευτεί να ανακαλύψει τον ρόλο του όταν μεγάλωσει ή/και παντρευτεί. Δε θα έχει τις «εγγραφές» του τι κάνει ένας πατέρας ή ένας σύντροφος. Αυτό βέβαια γίνεται ολοένα και πιο συχνό σήμερα, λόγω των πολλών ωρών εργασίας και του πατέρα και της μητέρας. Ώρες που «καλύπτονται» είτε από νταντάδες είτε από γιαγιάδες/παππούδες. Έτσι τα παιδιά καταλήγουν να μιμούνται τις συμπεριφορές αυτές και όχι των γονέων.
«Είναι αρκετά συχνό τα παιδιά να έχουν σαν πρότυπο συμπεριφοράς τον παππού ή τη γιαγιά και όχι τον μπαμπά ή τη μαμά. Και αυτό είναι αρνητικό υπό την έννοια της ‘αδικίας’ προς τους γονείς. Χωρίς να έχουν κακές προθέσεις, χάνουν τον ρόλο τους χωρίς να το πάρουν είδηση», λέει σχετικά ο κ. Κούκης.
Η επιρροή των λανθασμένων προτύπων
Βίαιες ταινίες, «κακές» παρέες. Πώς θα πρέπει να διαχειριστούν οι γονείς το ενδεχόμενο το παιδί τους να αποκτήσει αρνητικά πρότυπα;
«Σίγουρα θα υπάρξει επιρροή. Σίγουρα τα παιδιά δεν μπορούν να μεγαλώσουν μέσα σε μια γυάλα χωρίς να δέχονται εξωτερικές επιρροές είτε αυτές είναι από το σχολείο είτε από το σινεμά είτε από τις παρέες», επισημαίνει ο κ. Κούκης και προσθέτει:
«Από εκεί και πέρα η αγωνία των γονιών καλώς κάνει και υπάρχει, αλλά πέρα από αυτή θα πρέπει να υπάρχει και εμπιστοσύνη των γονέων στον εαυτό τους. Να έχουν θωρακίσει τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού τους με μηχανισμούς τέτοιους ώστε να αντιμετωπίσουν τους όποιους κινδύνους προκύψουν». Και αν προκύψουν;
Η «μάχη» μεταξύ των προτύπων της οικογένειας και των «εξωτερικών» προτύπων είναι αρκετά συχνή. Αν λοιπόν οι συμπεριφορές του παιδιού είναι επικίνδυνες, χρειάζεται υπομονή και προσπάθεια από τους γονείς έτσι ώστε να ανακτηθεί το χαμένο έδαφος. Αν όμως οι συμπεριφορές είναι παράνομες ή εξαιρετικά επικίνδυνες τότε οι γονείς θα πρέπει να συμβουλευτούν κάποιον ειδικό, καθώς αυτές δεν θα σταματήσουν απότομα, αλλά θα χειροτερεύουν.
«Σε αυτές τις περιπτώσεις ‘παλεύουμε’ σαν ειδικοί να δείξουμε στους εφήβους που έχουν ‘μπλεξίματα’ έναν διαφορετικό δρόμο και μια διαφορετική όψη της ζωής, κάτι που δεν έκαναν οι γονείς ή το σχολείο πρωτύτερα.
Δεν είναι σπάνιες οι εγκυμοσύνες σε ηλικίες γυμνασίου ή λυκείου, δεν είναι σπάνιες οι κλοπές ή η παραβατική συμπεριφορά σε ηλικίες 15 ετών. Σε όλα αυτά υπάρχει ένας κοινός τόπος, ένα οικογενειακό έλλειμμα στο παρελθόν. Δε θέλουμε να ενοχοποιήσουμε κανέναν, αλλά είναι κρίμα να λέμε ότι τα παιδιά ‘γεννήθηκαν ανυπάκουα’. Μάλλον κάτι έχουμε κάνει λάθος όλοι εμείς, σαν κοινωνία, σα σχολείο, σαν οικογένεια».
Ίσως από τους πιο μελετημένους κοινωνιολογικά αλλά και γενετικά τομείς, τα πρότυπα φαίνεται να παίζουν εξέχοντα ρόλο στο πώς διαμορφώνεται η προσωπικότητα ενός παιδιού, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Και όπως εύκολα θα μπορούσε να συνειδητοποιήσει ο καθένας, πριν από τον Μπάτμαν, τον Σούπερμαν ή την Μπάρμπι, το πρώτο πρότυπο για το κάθε παιδί είναι οι γονείς του.
Σε εκείνους πέφτει το «βάρος» της διαμόρφωσης του χαρακτήρα του, εκείνοι καλούνται μέσα από την συμπεριφορά τους να αποτελέσουν θετικό ή αρνητικό πρότυπο για εκείνο. Πώς θα πρέπει όμως να λειτουργήσουν για να τα καταφέρουν; Αρκεί μόνο το «είμαι καλός γονιός» για να το πετύχουν;
Οι σωστές βάσεις «Τα πρότυπα λειτουργούν στα παιδιά με βάση το 'εγώ' τους. Οποιαδήποτε συμπεριφορά δουν από τους πρώτους μήνες της ζωής τους μέχρι την εφηβεία, δρα ως πρότυπο, είτε αρνητικό είτε θετικό. Εξυπακούεται λοιπόν ότι μέχρι την ηλικία των πέντε ετών ή και νωρίτερα οι γονείς είναι η κύρια πηγή προτύπων συμπεριφοράς. Όλοι οι γονείς έχουμε αγωνία πώς θα λειτουργούμε ως ξεχωριστά πρότυπα για τα παιδιά μας», αναφέρει ο κ. Δημήτρης Κούκης, Παιδοψυχολόγος.
Είναι όμως το ερώτημα «πώς θα είμαστε καλύτερα πρότυπα συμπεριφοράς για τα παιδιά μας» σωστό; Όχι πάντα. Ενδεχομένως να είναι και λίγο παραπλανητικό. «Αν εμείς δεν είμαστε ιδανικοί σύντροφοι, αν εμείς δεν φερόμαστε με αυτοσεβασμό, αν δεν συμπεριφερόμαστε στη δουλειά μας επάξια πώς θα δουν τα παιδιά μας κάτι διαφορετικό από εμάς; Συνεπώς η πηγή του ερωτήματος είναι λίγο πιο βαθιά», διαπιστώνει ο ίδιος.
Αν λοιπόν, σαν γονείς είμαστε ικανοποιημένοι με τη σχέση μας, με τη ζωή μας, με τον εαυτό μας και με τη δουλειά μας, τότε και τα παιδιά μας θα βλέπουν σε εμάς ιδανικά πρότυπα συμπεριφοράς. Αν όμως η σχέση μας, για παράδειγμα, είναι αφόρητη τότε και τα παιδιά μας θα έχουν αντίστοιχες σχέσεις. Αν εμείς επιστρέφουμε από τη δουλειά πάντα κουρασμένοι, πώς θα αγαπήσουν εκείνα την εργασία; Εάν εμείς δε φροντίσουμε τον εαυτό μας, πώς θα φροντίσουν εκείνα τον εαυτό τους όταν μεγαλώσουν;
Επομένως, αν οι γονείς δεν είναι ισχυρά πρότυπα συμπεριφοράς και διαπαιδαγώγησης για τα παιδιά, τότε ενδεχομένως να προκύψουν οι «κακές παρέες» που ο κάθε γονιός φοβάται. Οι «κακοί φίλοι» που επηρεάζουν τα παιδιά μας. Και τότε δεν αναλογιζόμαστε ότι εμείς υπήρξαμε αδύναμα πρότυπα συμπεριφοράς, αλλά αγανακτούμε με τις παρέες του παιδιού μας και με τις «κακές επιλογές του».
Συνεπώς ιδανικά πρότυπα συμπεριφοράς υπάρχουν μόνο όταν οι ίδιοι οι γονείς ζουν με τέτοια πρότυπα στην ενήλικη ζωή τους. Τόσο η μητέρα όσο και ο πατέρας. Όπως επισημαίνει άλλωστε ο κ. Κούκης, «στη ζωή του παιδιού δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ των δύο. Ωστόσο, μετά τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής μας σίγουρα επιζητούμε από τη μητέρα να είναι πιο ισχυρά παρούσα στη ζωή της κόρης και αντίστοιχα τον πατέρα όσον αφορά τον γιο. Όχι πως η μητέρα για τον γιο ή ο πατέρας για την κόρη δεν είναι σημαντικοί, απλά στην πορεία των ετών ανάπτυξης επιζητούμε και το αγόρι και το κορίτσι να ταυτιστούν με τον γονέα του ίδιου φύλου και να μιμηθούν τις αντίστοιχες συμπεριφορές».
Για παράδειγμα, ένας γιος ναυτικού ο οποίος απουσιάζει κατά το μεγάλωμά του, θα δυσκολευτεί να ανακαλύψει τον ρόλο του όταν μεγάλωσει ή/και παντρευτεί. Δε θα έχει τις «εγγραφές» του τι κάνει ένας πατέρας ή ένας σύντροφος. Αυτό βέβαια γίνεται ολοένα και πιο συχνό σήμερα, λόγω των πολλών ωρών εργασίας και του πατέρα και της μητέρας. Ώρες που «καλύπτονται» είτε από νταντάδες είτε από γιαγιάδες/παππούδες. Έτσι τα παιδιά καταλήγουν να μιμούνται τις συμπεριφορές αυτές και όχι των γονέων.
«Είναι αρκετά συχνό τα παιδιά να έχουν σαν πρότυπο συμπεριφοράς τον παππού ή τη γιαγιά και όχι τον μπαμπά ή τη μαμά. Και αυτό είναι αρνητικό υπό την έννοια της ‘αδικίας’ προς τους γονείς. Χωρίς να έχουν κακές προθέσεις, χάνουν τον ρόλο τους χωρίς να το πάρουν είδηση», λέει σχετικά ο κ. Κούκης.
Η επιρροή των λανθασμένων προτύπων
Βίαιες ταινίες, «κακές» παρέες. Πώς θα πρέπει να διαχειριστούν οι γονείς το ενδεχόμενο το παιδί τους να αποκτήσει αρνητικά πρότυπα;
«Σίγουρα θα υπάρξει επιρροή. Σίγουρα τα παιδιά δεν μπορούν να μεγαλώσουν μέσα σε μια γυάλα χωρίς να δέχονται εξωτερικές επιρροές είτε αυτές είναι από το σχολείο είτε από το σινεμά είτε από τις παρέες», επισημαίνει ο κ. Κούκης και προσθέτει:
«Από εκεί και πέρα η αγωνία των γονιών καλώς κάνει και υπάρχει, αλλά πέρα από αυτή θα πρέπει να υπάρχει και εμπιστοσύνη των γονέων στον εαυτό τους. Να έχουν θωρακίσει τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού τους με μηχανισμούς τέτοιους ώστε να αντιμετωπίσουν τους όποιους κινδύνους προκύψουν». Και αν προκύψουν;
Η «μάχη» μεταξύ των προτύπων της οικογένειας και των «εξωτερικών» προτύπων είναι αρκετά συχνή. Αν λοιπόν οι συμπεριφορές του παιδιού είναι επικίνδυνες, χρειάζεται υπομονή και προσπάθεια από τους γονείς έτσι ώστε να ανακτηθεί το χαμένο έδαφος. Αν όμως οι συμπεριφορές είναι παράνομες ή εξαιρετικά επικίνδυνες τότε οι γονείς θα πρέπει να συμβουλευτούν κάποιον ειδικό, καθώς αυτές δεν θα σταματήσουν απότομα, αλλά θα χειροτερεύουν. «Σε αυτές τις περιπτώσεις ‘παλεύουμε’ σαν ειδικοί να δείξουμε στους εφήβους που έχουν ‘μπλεξίματα’ έναν διαφορετικό δρόμο και μια διαφορετική όψη της ζωής, κάτι που δεν έκαναν οι γονείς ή το σχολείο πρωτύτερα.
Δεν είναι σπάνιες οι εγκυμοσύνες σε ηλικίες γυμνασίου ή λυκείου, δεν είναι σπάνιες οι κλοπές ή η παραβατική συμπεριφορά σε ηλικίες 15 ετών. Σε όλα αυτά υπάρχει ένας κοινός τόπος, ένα οικογενειακό έλλειμμα στο παρελθόν. Δε θέλουμε να ενοχοποιήσουμε κανέναν, αλλά είναι κρίμα να λέμε ότι τα παιδιά ‘γεννήθηκαν ανυπάκουα’. Μάλλον κάτι έχουμε κάνει λάθος όλοι εμείς, σαν κοινωνία, σα σχολείο, σαν οικογένεια».
