Μαθησιακές δυσκολίες: Από μικροί στα "βάσανα"

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Βλέποντας τον όρο "μαθησιακές δυσκολίες" το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό είναι η δυσλεξία. Στην πραγματικότητα όμως, οι μαθησιακές δυσκολίες περιλαμβάνουν ένα πολύ μεγαλύτερο αριθμό διαταραχών μάθησης που ξεκινούν από πολύ "παλιά" και που με την πάροδο των χρόνων απασχολούν ολοένα και περισσότερες οικογένειες. Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν αυτά τα προβλήματα είναι παιδιά που παρουσιάζουν διαταραχή σε μία ή περισσότερες από τις βασικές διαδικασίες που αναφέρονται στην κατανόηση και χρήση του γραπτού και προφορικού λόγου. Έτσι πέρα από την δυσλεξία, μπορούμε να μιλάμε για δυσγραφία, δυσαριθμία και δυσκολία στην ανάγνωση.

Τι είναι;

Μία ειδική μαθησιακή δυσκολία λοιπόν, είναι ουσιαστικά μια διαταραχή η οποία πλήττει μία ή και περισσότερες από τις βασικές ψυχολογικές διαδικασίες που εμπλέκονται στην κατανόηση ή την χρήση της γλώσσας, προφορική ή γραπτή, και μπορεί να εκδηλωθεί σαν αδυναμία του παιδιού στο να ακούει, να σκέφτεται, να μιλάει, να γράφει, να προφέρει τις λέξεις, ή να εκτελεί μαθηματικούς υπολογισμούς. Στην κατηγορία των μαθησιακών δυσκολιών δεν περιλαμβάνονται τα παιδιά που παρουσιάζουν μαθησιακά προβλήματα που οφείλονται κατά κύριο λόγο σε οπτικές, ακουστικές, ή κινητικές αναπηρίες, σε νοητική υστέρηση σε συναισθηματικές διαταραχές, ή σε μειονεκτικό περιβάλλον, περιοριστικές πολιτισμικές ή οικονομικές συνθήκες.

Συνήθως τα άτομα που παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες έχουν νοημοσύνη νοημοσύνη μέσου όρου, ή πάνω από τον μέσο όρο. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός, οτι μερικά από τα μεγαλύτερα "μυαλά" της επιστήμης και όχι μόνο (Αϊνστάιν, Νέυτων, Γκέητς, Ντίσνεϋ) είχαν μαθησιακές δυσκολίες, συγκεκριμένα δυσλεξία. Οι δυσκολίες αυτές λοιπόν, κάθε άλλο παρά "αναπηρίες" μπορούν να  χαρακτηριστούν. Για πολλούς είναι χάρισμα και διαφορετικότητα, που απλά συγκρούεται με τον κλασσικό τρόπο μάθησης.

Πως τις αναγνωρίζουμε;

Στα συμπτώματα των μαθησιακών δυσκολιών περιλαμβάνεται μια μεγάλη γκάμα από χαρακτηριστικά που επηρεάζουν την ανάπτυξη και τα επιτεύγματα του παιδιού. Εκείνο που πρέπει να θυμόμαστε, είναι ότι το άτομο με ειδική μαθησιακή δυσκολία εμφανίζει μία ομάδα από συμπτώματα που συνοδεύουν το παιδί στην εξελικτική του πορεία και δεν εξαφανίζονται με το πέρασμα του χρόνου. Τα πιο συχνά συμπτώματα είναι: διάσπαση προσοχής, φτωχή μνήμη, δυσκολία στο να ακολουθεί οδηγίες, δυσκολία στο να ξεχωρίζει μεταξύ τους τα γράμματα, τους αριθμούς, και τους ήχους, περιορισμένη αναγνωστική ικανότητα, προβλήματα στον οπτικο-κινητικό συντονισμό, δυσκολία στη σειροθέτηση (π.χ. ακολουθία των ημερών της εβδομάδας, των μηνών του χρόνου, κ.λ.π.), αποδιοργάνωση, και πολλά άλλα προβλήματα που μπορεί να το επηρεάζουν.

Πιο συγκεκριμένα:
 
* στην διαταραχή της ανάγνωσης, η ανάγνωση είναι αργή, με δισταγμό, χωρίς ροή και αρκετές φορές με συλλαβισμό. Γίνεται παράλειψη, πρόσθεση, αντικατάσταση γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων κατά την ανάγνωση, ενώ η κατανόηση του κειμένου είναι ελλιπής.  

* στην Δυσγραφία οι δεξιότητες της γραφής είναι σημαντικά κάτω από το αναμενόμενο, δεδομένων της χρονολογικής ηλικίας του ατόμου, της μετρηθείσας νοημοσύνης και της εκπαίδευσης που αντιστοιχεί στην ηλικία. Παρατηρείται παράλειψη, πρόσθεση, αντικατάσταση γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων κατά την γραφή, υπάρχουν πολλά ορθογραφικά λάθη ακόμα και σε λέξεις που έχουν διδαχθεί. Το παιδί κάνει επίσης πολλές μουτζούρες.

* στην δυσαριθμία ή διαταραχή των μαθηματικών, παρατηρείται δυσκολία στην αναγνώριση των μαθηματικών συμβόλων (+, -, x, :), στην αντιγραφή αριθμών, πράξεων, στη χρήση «κρατούμενων» και στην εκμάθηση του πολλαπλασιασμού. Η δυσαριθμία είναι από τις πιο σπάνιες μαθησιακές δυσκολίες.

* στην δυσλεξία τώρα, υπάρχει ο "συνδυασμός" χαρακτηριστίκών που παρατηρούνται στην διαταραχή της ανάγνωσης αλλά και στην δυσγραφία. Έτσι έχουμε δυσκολίες στην ονομασία/ εξεύρεση λέξεων, στην επεξεργασία ήχου, φτωχή ακουστική μνήμη, δυσκολία στην εκμάθηση κανόνων, φτωχό λεξιλόγιο, δυσκολία στην κατανόηση κειμένου και στην έκφραση σκέψεων με οργανωμένο και συνεκτικό λόγο, ανορθόδοξη ορθογραφία και γραφικός χαρακτήρας, σύγχυση γραμμάτων και τέλος, δυσκολία σε μορφές αναπαραστατικής μνήμης (π.χ. μέρες της εβδομάδας, μήνες του χρόνου, δεξί-αριστερό, πάνω-κάτω, συνειδητοποίηση της ώρας). Πολύ λίγα άτομα εμφανίζουν όλα τα συμπτώματα του παραπάνω δυσλεκτικού τύπου, έχουν όμως αρκετά κοινά γνωρίσματα ώστε να αποτελέσουν μια ομάδα ανθρώπων με ξεχωριστές εκπαιδευτικές ανάγκες.

Αντιμετώπιση

Αν και δεν υπάρχει πλήρης "θεραπεία" για τις μαθησιακές δυσκολίες, παρ'όλα αυτά ο γονιός θα πρέπει με το που αντιληφθεί οποιοδήποτε πρόβλημα (συνήθως στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού) να απευθυνθεί σε κάποιο ειδικό κέντρο. Εκεί, όπως μας λέει η κ. Ελισάβετ Κυριακοπούλου Παθολόγος Λόγου και Ομιλίας, το παιδί θα περάσει από κάποια τεστ τα οποία θα καθορίσουν το προφίλ του προβλήματος που αντιμετωπίζει το παιδί, έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερα. Η έγκυρη αναγνώριση και συνειδητοποίηση από τους γονείς των ψυχολογικών, εκπαιδευτικών και κοινωνικών παραγόντων που εμπλέκονται στο πρόβλημα του παιδιού τους είναι το πιο σημαντικό εφόδιο στην προσπάθεια σχεδιασμού μιας αποτελεσματικής παρέμβασης, που κυρίως στοχεύει να ενισχύσει την αίσθηση ικανότητας, αυτάρκεια, και προσωπικού ελέγχου που έχει το παιδί για ό,τι αφορά τη ζωή του.

Όπως τονίζει η κ. Κυριακοπούλου, είναι πολύ σημαντικό ο γονιός να απευθυνθεί αμέσως σε κάποιον ειδικό δάσκαλο και όχι στον δάσκαλο του σχολείου ή του ιδιαιτέρου για βοήθεια. Το μεγαλύτερο λάθος που κάνουν τις περισσότερες φορές οι γονείς είναι να "ισοπεδώνουν" όλες τις μαθησιακές δυσκολίες, εξισώνοντάς τες με την δυσλεξία. Η κάθε περίπτωση παιδιού που αντιμετωπίζει κάποιο μαθησιακό πρόβλημα είναι ξεχωριστή και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοια.

Μία ακόμα λανθασμένη αντίληψη των γονιών είναι οτι τα κέντρα βοήθειας πρέπει να "διαβάζουν" τα παιδιά τους που αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Λάθος. Τα κέντρα αυτά έχουν ως στόχο να μεταφέρουν στο παιδί με μαθησιακές δυσκολίες την στρατηγική και τις τεχνικές που πρέπει να ακολουθήσει έτσι ώστε να διευκολυνθεί η μαθησιακή του ικανότητα και όχι να τα εξετάσουν για το μάθημα της επόμενης μέρας. Πολλά είναι και τα ιδιωτικά σχολεία στα οποία λειτουργεί ειδικό τμήμα Ψυχολογίας το οποίο ασχολείται και με τις περιπτώσεις μαθησιακών προβλημάτων. Πιο συγκεκριμένα, στο Κολλέγιο Αθηνών, στο Κολλέγιο Ψυχικού, στα Εκπαιδευτήρια Ζηρίδη και στην Σχολή Μωραΐτη, υπάρχει τμήμα Ψυχολόγων που αντιμετωπίζει τέτοιας φύσης προβλήματα.

Μερικά από τα ιδιωτικά κέντρα αντιμετώπισης μαθησιακών δυσκολιών είναι τα εξής:

To κέντρο SpeLL® (Speech Language and Learning Center), ένας σύγχρονος και πρότυπος χώρος για παιδιά και εφήβους, στον οποίο παρέχονται από το 2001 υπηρεσίες υψηλών προδιαγραφών στους τομείς της πρόληψης, της διάγνωσης και της αποκατάστασης δυσκολιών λόγου και ομιλίας, μάθησης, αδρής και λεπτής κινητικότητας, προσοχής και συμπεριφοράς. Έχει τμήματα λογοθεραπείας, εργοθεραπείας, δυσλεξίας, ψυχολογικής υποστήριξης, συμβουλευτικής γονέων και επαγγελματικού προσανατολισμού. Η συνεδρίες κοστίζουν από 45-60€ και είναι διάρκειας 45 λεπτών. Αγγέλου Σικελιανού 4, Νέο Ψυχικό. Τηλ. 2106772964. 

Το κέντρο Άρση λειτουργεί από το 1990 και πλαισιώνεται από ομάδα ειδικευμένων επιστημόνων με πολύχρονη εμπειρία στην διάγνωση και αντιμετώπιση των διαταραχών μάθησης και συμπεριφοράς. Διαθέτει τμήματα υποστηρικτικής ψυχοθεραπείας παιδιών και εφήβων, λογοθεραπείας, εργοθεραπείας, ειδικής αγωγής, αντιμετώπισης δυσλεξίας, αντιμετώπισης διαταραχών προσοχής και υπερκινητικότητας και προβλημάτων συμπεριφοράς. Αντιμετωπίζονται επίσης προβλήματα όπως τραυλισμός, φοβίες, εμμονές, αγχώδεις διαταραχές κτλ. Η μηνιαία θεραπεία κοστίζει 300€ και περιλαμβάνει 8 συνεδρίες (δύο φορές εβδομαδιαίως). Πατησίων και Μιστριώτου 4 (Πλατεία Κολιάτσου), τηλ. 2102234785.

Το κέντρο Λέγειν λειτουργεί από το 1992 και προσφέρει, ολοκληρωμένη διάγνωση, έγκαιρη πρόληψη, σωστή θεραπεία και ταχεία αποκατάσταση των διαταραχών λόγου, φωνής και ομιλίας σε παιδιά και ενήλικες. Στο κέντο προσφέρουν τις υπηρεσίες τους επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων, όπως Παθολόγοι Λόγοι και Ομιλίας, εξειδικευμένοι Γιατροί, Παιδαγωγοί και Εργοθεραπευτές. Με την πρώτη επίσκεψη γίνεται αναλυτική αξιολόγηση του παιδιού και δίνεται γραπτά το προφίλ του προβλήματος για κάθε χρήση. Η αξιολόγηση κοστίζει 120€, ενώ η 50λεπτη συνεδρία 45€. Το κέντρο συνεργάζεται με όλα τα ταμεία, ενώ αν θέλετε μπορείτε να πληρώσετε και με πιστωτική κάρτα.

Στην Λογομάθεια παρέχονται υπηρεσίες πρόληψης, διάγνωσης και αποκατάστασης σε παιδιά και εφήβους, στους τομείς της Λογοθεραπείας, Εργοθεραπείας, Ειδικής Παιδαγωγικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης. Στις πρώτες δύο επισκέψεις το παιδί θα κάνει ορισμένα τεστ για να διαπιστωθεί με ακρίβεια το πρόβλημα και η κάθε 45λεπτη συνεδρία κοστίζει 35€. Το κέντρο συνεργάζεται με όλα τα ταμεία, πλήν ΙΚΑ. Όλα τα μαθήματα είναι ατομικά. Αργυρούπολη: Λεωφ. Βουλιαγμένης & Αλίμου 13, Tηλ-Φαξ: (210) 99 20 260. Βάρη: Πανός 20 (Παράδρομος Λεωφ. Βάρης), Τηλ-Φαξ: (210) 96 89 300.

Στον δημόσιο τομέα τώρα, υπάρχουν τα Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης Διάγνωσης και Υποστήριξης (ΚΕΔΔΥ), παλαιότερα ονομαζόμενα "Κέντρα Διάγνωσης, Αξιολόγησης και Υποστήριξης" (ΚΔΑΥ). Λειτουργούν στις έδρες των νομών και νομαρχιών, ως αποκεντρωμένες δημόσιες υπηρεσίες, τα οποία υπάγονται απευθείας στον Υπουργό Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Σκοπός των ΚΕΔΔΥ είναι η προσφορά υπηρεσιών διάγνωσης, αξιολόγησης και υποστήριξης των μαθητών και κυρίως εκείνων που έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, καθώς και υποστήριξης, πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτικών, των γονέων και της κοινωνίας. Η παραπομπή του παιδιού σε αυτά θεωρείται ως το έσχατο μέσο Διάγνωσης-Αξιολόγησης και αυτό που συνιστούν οι ειδικοί είναι οι "ελαφριές" περιπτώσεις να αντιμετωπίζονται πρωτίστως μέσα στα σχολεία. Εδώ μπορείτε να βρείτε το πιο κοντινό σας ΚΕΔΔΥ. Πάντως, με τα σύγχρονα δεδομένα η κατάσταση στον συγκεκριμένο τομέα δεν είναι και η καλύτερη δυνατή. Δυστυχώς, δεν υπάρχει η απαραίτητη μέριμνα από το κράτος για την εκπαίδευση και την ενημέρωση των εργαζομένων στα κέντρα αυτά, με αποτέλεσμα ο περισσότερος κόσμος να στρέφεται στα ιδιωτικά κέντρα θεραπείας, δαπανώντας πολύ περισσότερα χρήματα. Η σχετική υπηρεσία του ΙΚΑ (Παιδοψυχικής Υγιεινής) σίγουρα δεν επαρκεί για να αναλάβει να αντιμετωπίσει άμεσα όλες τις περιπτώσεις. Σε αρκετά δημόσια σχολεία πάντως, λειτουργούν παράλληλες τάξεις για την ενίσχυση των παιδιών που αντιμετωπίζουν μαθησιακά προβλήματα.