Τα λάθη που κάνεις με το έφηβο παιδί σου
Κανένας γονέας δεν είναι αλάνθαστος, όμως κάποια λάθη είναι σοβαρά και κοστίζουν. Δες πώς θα τα αναγνωρίσεις και θα τα διορθώσεις.
Γράφει ο Δημήτρης Κούκης, Παιδοψυχολόγος (BA,MSc) – ψυχοθεραπευτής, Κέντρο Ψυχοθεραπείας "ψυχής άκος"
Η εφηβεία αποτελεί μια παρεξηγημένη, αντιφατική και ταραγμένη περίοδο ωρίμανσης των νέων ανθρώπων. Πολλοί γονείς αντικρύζουν με φόβο κι αγωνία την περίοδο αυτή των παιδιών τους, αισθάνονται συχνά ματαίωση και απόγνωση. Σαν να πρόκειται η εφηβεία για μία «ασθένεια», που πρέπει σύντομα να ξεπεραστεί.
Κι όμως η εφηβεία αποτελεί μία περίοδο αναγέννησης για τους νέους ανθρώπους, κατά τη διάρκεια της οποίας αποκτούν μία ταυτότητα και μία καλύτερη αυτοεικόνα. Μοιάζει με τη διαδικασία του τοκετού αυτή η περίοδος. Ο τοκετός κρύβει μέσα του πόνο και αγωνία, σηματοδοτεί όμως τη γέννηση, τη δημιουργία, τη ζωή. Κι αυτή αίσθηση κυριαρχεί μετά. Ομοίως και τη μεταβατική περίοδο της εφηβείας ο νέος άνθρωπος αναγεννάται, εξελίσσεται, εισέρχεται σταδιακά στην ενήλικη ζωή. Οφείλουμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε την περίοδο αυτή, ως μία ευκαιρία γόνιμης και λειτουργικής ανάπτυξης κι επαναπροσδιορισμού.
Οι γονείς δυσκολεύονται να αντιληφθούν τη διεργασία αυτή στη ζωή των παιδιών τους, αιφνιδιάζονται με τις εφηβικές αντιδράσεις και συμπεριφορές. Προσπαθούν να αντιδράσουν και γίνονται πιο απόλυτοι, αμύνονται, καταφεύγουν στην αυστηρότητα και σε αυταρχικές συμπεριφορές. Αυτή η στάση των γονέων γνωρίζουμε όλοι πως ποτέ δεν αποδίδει κι οδηγεί σε νέες εκρήξεις και νεανικές επαναστάσεις. Επιβεβαιώνεται δηλαδή το νεανικό σύνθημα «είμαστε αυτοί που οι γονείς μας δε μας άφηναν να τους κάνουμε παρέα.
Κάποιοι άλλοι γονείς επιλέγουν να κινηθούν στην αντίθετη πλευρά, προκειμένου να διαχειριστούν τις παρενέργειες των εφηβικών αντιδράσεων. Επιδιώκουν να είναι εξαιρετικά διαλλακτικοί και ανεκτικοί. Θέλουν να γίνουν φίλοι με τα παιδιά τους και να μη λένε ποτέ «όχι» σε ό,τι τα παιδιά ζητούν. Κι αυτή τακτική όμως δεν οδηγεί σε θετικά αποτελέσματα. Οι έφηβοί αποκτούν εντός της οικογένειας τόση εξουσία που δε μπορούν να τη διαχειριστούν, ενώ χάνονται και τα όρια ανάμεσα σε γονιό και παιδί.
Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: πώς διαχειριζόμαστε την εφηβεία των παιδιών μας, δίχως να «τραυματίσουμε» τα παιδιά μας, αλλά και δίχως να «γονατίσουμε» κι εμείς, ως γονείς;
Ας προσανατολιστούμε προς δύο βασικές κατευθύνσεις:
* Πρώτον χρειάζεται να κατανοήσουμε τους εφήβους, να καταλάβουμε τι θέλουν να μας πουν, γιατί απομονώνονται, γιατί φωνάζουν... Εκεί συναντάται μία μεγάλη δυσκολία από την πλευρά των γονέων. Και σε αυτό φταίει, ότι είναι εξαιρετικά επίπονο σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις να καταλάβουμε τον απέναντί μας, όταν δε μπορούμε να κατανοήσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Μία κακή αυτοεικόνα των ίδιων των γονέων, μία δυσλειτουργική συντροφική σχέση, ανεκπλήρωτες επιθυμίες και ματαιώσεις, εμποδίζουν την ορθή κατανόηση του εκρηκτικού εφήβου.
* Δεύτερον είναι κρίσιμο να ακούσουμε τα παιδιά μας. Το ερώτημα «πώς να μιλήσουμε στο παιδί μας, ώστε να μας ακούσει...» θα ήταν χρήσιμο να αντιστραφεί και να επαναδιατυπωθεί ως εξής: «πώς πρέπει να ακούμε το παιδί μας, ώστε αυτό να μας μιλήσει...». Ο έφηβος δεν είναι βέβαιο ότι συναντά γονείς διαθέσιμους περισσότερο να ακούσουν κι όχι μόνο να μιλήσουν.
Η εμπιστοσύνη προς τον αναπτυσσόμενο άνθρωπο σηματοδοτεί την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και στον τρόπο της διαπαιδαγώγησής του. Όταν με φροντίδα και με αγάπη μεγαλώνουν οι γονείς το παιδί τους για 12 – 13 χρόνια, γιατί να έχουν μεγάλη αγωνία ότι θα χάσει το παιδί αυτό στην εφηβεία το δρόμο του; Δεν είναι επαρκώς θωρακισμένο από την οικογένεια του να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της αναπτυξιακής του φάσης; Η απουσία εμπιστοσύνης προς τον έφηβο συνεπώς αποτελεί στην ουσία δυσπιστία προς τον καθρέπτη μας.
Το ασφαλές οικογενειακό μικροκλίμα, με τους γονείς να διαμορφώνουν τις κατάλληλες συνθήκες, ώστε ο έφηβος να ενηλικιωθεί σταδιακά κι ομαλά, αποτελεί τη θεμελιώδη ανάγκη για μία λειτουργική εφηβεία. Σε μία επερχόμενη καταιγίδα οφείλουμε να προετοιμαστούμε καταλλήλως και να προλάβουμε τις συνέπειες της. Κι όταν περάσει η καταιγίδα, θα βγούμε έξω και δε θα αντικρύσουμε ζημιές, λόγω της σωστής μας προετοιμασίας, αλλά μπουμπούκια λουλουδιών, που ετοιμάζονται να ανθίσουν. Ομοίως και η οικογένεια οφείλει να προετοιμάσει την ανάπτυξη του αυριανού εφήβου και να συνδράμει καταλυτικά στην ενηλικίωσή του.
Δε γίνεται να μην επισημανθεί και κάτι εξαιρετικά κρίσιμο και συχνό. Η έναρξη της εφηβείας αναδεικνύει πολλές φορές και μία καμπή στη συντροφική σχέση των δύο γονέων. «Εσύ φταις που τσακωνόμαστε μεταξύ μας» ή «εσύ είσαι το πρόβλημα του σπιτιού» λένε οι γονείς προς τον έφηβο... «Όπως τον μεγάλωσες τόσα χρόνια, καλά να πάθεις τώρα. Διαχειρίσου τον εσύ, εγώ αποσύρομαι», φωνάζει ο πατέρας προς τη μητέρα... «Για εμένα δίκιο έχει το παιδί, εσύ φταις», λέει η μητέρα συμμαχώντας με το παιδί έναντι του πατέρα...
Όλα αυτά δείχνουν περίτρανα την αδυναμία του ζευγαριού να διαχειριστεί την κρίση ενωμένο, και την απουσία συμμαχίας των γονέων μεταξύ τους έναντι της δυσκολίας. Στην κρίση της εφηβείας έρχονται στις επιφάνεια προσωπικά άλυτα ζητήματα, αντιμετωπίζουμε επώδυνα βιώματα κι εγγραφές του παρελθόντος, αναδεικνύεται το χάσμα στην επικοινωνία μεταξύ των γονέων και κυριαρχεί μία αποσταθεροποίηση. Στην καμπή αυτή, ο επαναστάτης έφηβος μας φέρνει αντιμέτωπους με όλα αυτά σε προσωπικό και συντροφικό επίπεδο, που είναι ασφαλώς προγενέστερα της εφηβείας. Και μας κάνει συχνά και υποδείξεις, κάτι που μας εξοργίζει και μας ταράζει. Τότε είναι που ξεκινά η αντιπαλότητα μας με τον έφηβο και εξαφανίζεται η αναγκαία συνεργασία μας μαζί του. Τότε η εφηβεία καταντά μαρτύριο και το παιδί μας μετατρέπεται σε δυνάστη.
Έτσι τίθενται καίρια τα ερωτήματα για όλους τους γονείς. Ποια είναι η προοπτική, η κατεύθυνση; Τι κάνουμε, απέναντι σε όλα αυτά; Πώς μπορούμε να κάνουμε ένα άλμα και αποφύγουμε τα λάθη;
Να απορρίψουμε το μοιραίο και να αναζητήσουμε τη χαρά στη σχέση, την οικογένεια, τη δουλειά μας, είναι μία σύντομη απάντηση. Να εμπιστευθούμε τους εφήβους και να τους επιτρέψουμε την αυτονόμηση τους. Να πιστέψουμε στη δημιουργικότητα και τη ζωντάνια τους. Να στραφούμε περισσότερο στη συντροφική μας σχέση και να πάρουμε μία απόσταση από τον έφηβο.
Η εφηβεία αποτελεί μια παρεξηγημένη, αντιφατική και ταραγμένη περίοδο ωρίμανσης των νέων ανθρώπων. Πολλοί γονείς αντικρύζουν με φόβο κι αγωνία την περίοδο αυτή των παιδιών τους, αισθάνονται συχνά ματαίωση και απόγνωση. Σαν να πρόκειται η εφηβεία για μία «ασθένεια», που πρέπει σύντομα να ξεπεραστεί.
Κι όμως η εφηβεία αποτελεί μία περίοδο αναγέννησης για τους νέους ανθρώπους, κατά τη διάρκεια της οποίας αποκτούν μία ταυτότητα και μία καλύτερη αυτοεικόνα. Μοιάζει με τη διαδικασία του τοκετού αυτή η περίοδος. Ο τοκετός κρύβει μέσα του πόνο και αγωνία, σηματοδοτεί όμως τη γέννηση, τη δημιουργία, τη ζωή. Κι αυτή αίσθηση κυριαρχεί μετά. Ομοίως και τη μεταβατική περίοδο της εφηβείας ο νέος άνθρωπος αναγεννάται, εξελίσσεται, εισέρχεται σταδιακά στην ενήλικη ζωή. Οφείλουμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε την περίοδο αυτή, ως μία ευκαιρία γόνιμης και λειτουργικής ανάπτυξης κι επαναπροσδιορισμού.
Οι γονείς δυσκολεύονται να αντιληφθούν τη διεργασία αυτή στη ζωή των παιδιών τους, αιφνιδιάζονται με τις εφηβικές αντιδράσεις και συμπεριφορές. Προσπαθούν να αντιδράσουν και γίνονται πιο απόλυτοι, αμύνονται, καταφεύγουν στην αυστηρότητα και σε αυταρχικές συμπεριφορές. Αυτή η στάση των γονέων γνωρίζουμε όλοι πως ποτέ δεν αποδίδει κι οδηγεί σε νέες εκρήξεις και νεανικές επαναστάσεις. Επιβεβαιώνεται δηλαδή το νεανικό σύνθημα «είμαστε αυτοί που οι γονείς μας δε μας άφηναν να τους κάνουμε παρέα.
Κάποιοι άλλοι γονείς επιλέγουν να κινηθούν στην αντίθετη πλευρά, προκειμένου να διαχειριστούν τις παρενέργειες των εφηβικών αντιδράσεων. Επιδιώκουν να είναι εξαιρετικά διαλλακτικοί και ανεκτικοί. Θέλουν να γίνουν φίλοι με τα παιδιά τους και να μη λένε ποτέ «όχι» σε ό,τι τα παιδιά ζητούν. Κι αυτή τακτική όμως δεν οδηγεί σε θετικά αποτελέσματα. Οι έφηβοί αποκτούν εντός της οικογένειας τόση εξουσία που δε μπορούν να τη διαχειριστούν, ενώ χάνονται και τα όρια ανάμεσα σε γονιό και παιδί.
Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: πώς διαχειριζόμαστε την εφηβεία των παιδιών μας, δίχως να «τραυματίσουμε» τα παιδιά μας, αλλά και δίχως να «γονατίσουμε» κι εμείς, ως γονείς;
Ας προσανατολιστούμε προς δύο βασικές κατευθύνσεις:
* Πρώτον χρειάζεται να κατανοήσουμε τους εφήβους, να καταλάβουμε τι θέλουν να μας πουν, γιατί απομονώνονται, γιατί φωνάζουν... Εκεί συναντάται μία μεγάλη δυσκολία από την πλευρά των γονέων. Και σε αυτό φταίει, ότι είναι εξαιρετικά επίπονο σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις να καταλάβουμε τον απέναντί μας, όταν δε μπορούμε να κατανοήσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Μία κακή αυτοεικόνα των ίδιων των γονέων, μία δυσλειτουργική συντροφική σχέση, ανεκπλήρωτες επιθυμίες και ματαιώσεις, εμποδίζουν την ορθή κατανόηση του εκρηκτικού εφήβου.
* Δεύτερον είναι κρίσιμο να ακούσουμε τα παιδιά μας. Το ερώτημα «πώς να μιλήσουμε στο παιδί μας, ώστε να μας ακούσει...» θα ήταν χρήσιμο να αντιστραφεί και να επαναδιατυπωθεί ως εξής: «πώς πρέπει να ακούμε το παιδί μας, ώστε αυτό να μας μιλήσει...». Ο έφηβος δεν είναι βέβαιο ότι συναντά γονείς διαθέσιμους περισσότερο να ακούσουν κι όχι μόνο να μιλήσουν.
Η εμπιστοσύνη προς τον αναπτυσσόμενο άνθρωπο σηματοδοτεί την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και στον τρόπο της διαπαιδαγώγησής του. Όταν με φροντίδα και με αγάπη μεγαλώνουν οι γονείς το παιδί τους για 12 – 13 χρόνια, γιατί να έχουν μεγάλη αγωνία ότι θα χάσει το παιδί αυτό στην εφηβεία το δρόμο του; Δεν είναι επαρκώς θωρακισμένο από την οικογένεια του να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της αναπτυξιακής του φάσης; Η απουσία εμπιστοσύνης προς τον έφηβο συνεπώς αποτελεί στην ουσία δυσπιστία προς τον καθρέπτη μας.
Το ασφαλές οικογενειακό μικροκλίμα, με τους γονείς να διαμορφώνουν τις κατάλληλες συνθήκες, ώστε ο έφηβος να ενηλικιωθεί σταδιακά κι ομαλά, αποτελεί τη θεμελιώδη ανάγκη για μία λειτουργική εφηβεία. Σε μία επερχόμενη καταιγίδα οφείλουμε να προετοιμαστούμε καταλλήλως και να προλάβουμε τις συνέπειες της. Κι όταν περάσει η καταιγίδα, θα βγούμε έξω και δε θα αντικρύσουμε ζημιές, λόγω της σωστής μας προετοιμασίας, αλλά μπουμπούκια λουλουδιών, που ετοιμάζονται να ανθίσουν. Ομοίως και η οικογένεια οφείλει να προετοιμάσει την ανάπτυξη του αυριανού εφήβου και να συνδράμει καταλυτικά στην ενηλικίωσή του.
Δε γίνεται να μην επισημανθεί και κάτι εξαιρετικά κρίσιμο και συχνό. Η έναρξη της εφηβείας αναδεικνύει πολλές φορές και μία καμπή στη συντροφική σχέση των δύο γονέων. «Εσύ φταις που τσακωνόμαστε μεταξύ μας» ή «εσύ είσαι το πρόβλημα του σπιτιού» λένε οι γονείς προς τον έφηβο... «Όπως τον μεγάλωσες τόσα χρόνια, καλά να πάθεις τώρα. Διαχειρίσου τον εσύ, εγώ αποσύρομαι», φωνάζει ο πατέρας προς τη μητέρα... «Για εμένα δίκιο έχει το παιδί, εσύ φταις», λέει η μητέρα συμμαχώντας με το παιδί έναντι του πατέρα...
Όλα αυτά δείχνουν περίτρανα την αδυναμία του ζευγαριού να διαχειριστεί την κρίση ενωμένο, και την απουσία συμμαχίας των γονέων μεταξύ τους έναντι της δυσκολίας. Στην κρίση της εφηβείας έρχονται στις επιφάνεια προσωπικά άλυτα ζητήματα, αντιμετωπίζουμε επώδυνα βιώματα κι εγγραφές του παρελθόντος, αναδεικνύεται το χάσμα στην επικοινωνία μεταξύ των γονέων και κυριαρχεί μία αποσταθεροποίηση. Στην καμπή αυτή, ο επαναστάτης έφηβος μας φέρνει αντιμέτωπους με όλα αυτά σε προσωπικό και συντροφικό επίπεδο, που είναι ασφαλώς προγενέστερα της εφηβείας. Και μας κάνει συχνά και υποδείξεις, κάτι που μας εξοργίζει και μας ταράζει. Τότε είναι που ξεκινά η αντιπαλότητα μας με τον έφηβο και εξαφανίζεται η αναγκαία συνεργασία μας μαζί του. Τότε η εφηβεία καταντά μαρτύριο και το παιδί μας μετατρέπεται σε δυνάστη.
Έτσι τίθενται καίρια τα ερωτήματα για όλους τους γονείς. Ποια είναι η προοπτική, η κατεύθυνση; Τι κάνουμε, απέναντι σε όλα αυτά; Πώς μπορούμε να κάνουμε ένα άλμα και αποφύγουμε τα λάθη;
Να απορρίψουμε το μοιραίο και να αναζητήσουμε τη χαρά στη σχέση, την οικογένεια, τη δουλειά μας, είναι μία σύντομη απάντηση. Να εμπιστευθούμε τους εφήβους και να τους επιτρέψουμε την αυτονόμηση τους. Να πιστέψουμε στη δημιουργικότητα και τη ζωντάνια τους. Να στραφούμε περισσότερο στη συντροφική μας σχέση και να πάρουμε μία απόσταση από τον έφηβο.
