12 ιστορίες που γράφτηκαν στην πλατεία Συντάγματος

του Γιώργου Κόκουβα

Ξέρατε ότι η αρίθμηση των οδών της Αθήνας ξεκινά από την πλατεία Συντάγματος; Θυμάστε τι στέγαζε το σημερινό κτίριο των Public ή πώς λεγόταν η πλατεία πριν πάρει το σημερινό της όνομα; Έχετε σκεφτεί πόσες σημαντικές στιγμές της ελληνικής Ιστορίας έχουν γραφτεί στο πλακόστρωτο μπροστά από τον Άγνωστο Στρατιώτη;

Η μεγαλύτερη αθηναϊκή πλατεία είναι γεμάτη – είτε θετικές, είτε αρνητικές, αλλά σίγουρα ιστορικές – εκπλήξεις, και εμείς τις απαριθμούμε, συγκεντρώνοντας 15 πράγματα που ίσως να μην γνωρίζατε ή να μην θυμόσασταν για αυτή.

Τα κτίρια-ορόσημα της πλατείας



*Τα Παλαιά Ανάκτορα
Η σημερινή Βουλή των Ελλήνων δεν είναι παρά το παλάτι που χτίστηκε για τον Βασιλιά Όθωνα. Θεμελιώθηκε το 1836 και κατοικήθηκε για πρώτη φορά την επόμενη δεκαετία. Την θέση των ανακτόρων αποφάσισε ο αρχιτέκτονας του κτιρίου, Φρίντριχ φον Γκαίρτνερ, στην τοποθεσία που τότε ονομαζόταν λόφος της Μπουμπουνίστρας. Μάλιστα, απορρίφθηκαν τρεις εναλλακτικές τοποθεσίες, που σίγουρα θα συνέβαλαν στην μετατόπιση του κέντρου της νέας ελληνικής πρωτεύουσας – οι υπόλοιποι εισηγητές αρχιτέκτονες πρότειναν τον Κεραμεικό, τους πρόποδες του Λυκαβηττού, την Ομόνοια και την Ακρόπολη. Στην τελευταία ιδέα αντιτάχθηκε και ο ίδιος ο Λουδοβίκος, πατέρας του Όθωνα. Ο Βασιλικός Κήπος (ο σημερινός Εθνικός Κήπος) ακριβώς δίπλα διαμορφώθηκε από τον γάλλο κηποτέχνη Φρανσουά Λουί Μπαρώ, με την προσωπική φροντίδα της ίδιας της βασίλισσας Αμαλίας. Στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν τον θρόνο ανέλαβε ο διάδοχος του βασιλιά Γεωργίου, Κωνσταντίνος, αποφάσισε να μεταφέρει τα Ανάκτορα στην κατοικία όπου ήδη ζούσε, το σημερινό Προεδρικό Μέγαρο στην οδό Ηρώδη Αττικού – γι’ αυτό και έκτοτε το κτίριο της πλατείας ονομάστηκε «Παλαιά Ανάκτορα». Μάθετε περισσότερα για την Ιστορία του κτιρίου στην ιστοσελίδα της Βουλής. 

*Μέγαρο Πάλλη 
Πρόκειται για το κτίριο που στέκει στην συμβολή της οδού Καραγεώργη Σερβίας και της πλατείας Συντάγματος και τα τελευταία χρόνια στεγάζει τα καταστήματα Public. Το συγκεκριμένο Μέγαρο μετρά ακριβώς έναν αιώνα ζωής, καθώς χτίστηκε στην θέση όπου βρισκόταν ως τότε η κατοικία της οικογένειας Πάλλη. Το κτίριο που την αντικατέστησε θεωρείται σημαντικό δείγμα όψιμου νεοκλασικισμού με εκλεκτικιστικά στοιχεία, ενώ στέγασε το υπουργείο Συγκοινωνιών, τεχνικές σχολές, υποκαταστήματα τραπεζών και, αφού πέρασε αρκετά χρόνια σε αχρηστία, πήρε τον δρόμο για την σημερινή του χρήση ως πολυκατάστημα. Στις «ενδιάμεσες» περιόδους του, το κτίριο αποτέλεσε βάση πολιτικών, από τα μπαλκόνια της οποίας οι μεγάλοι πολιτικοί ηγέτες έβγαζαν τους λόγους των προεκλογικών ομιλιών τους.

*Μεγάλη Βρεταννία 
Το πολυτελές ξενοδοχείο της πλατείας ξεκίνησε από την ιδέα του έλληνα της διασποράς Αντώνη Δημήτριο, ο οποίος επισκέφτηκε την Αθήνα το 1842 και αποφάσισε να ανοίξει την δική του επιχείρηση. Αγόρασε οικόπεδο απέναντι από τα νεοαναγερθέντα ανάκτορα και έχτισε μια εντυπωσιακή έπαυλη 90 δωματίων την οποία ονόμασε «Stadpalais», μεταφέροντας στην Αθήνα τα πρότυπα του ευρωπαϊκού στιλ. Τρεις δεκαετίες αργότερα, ο Ευστάθιος Λάμψας και ο Σάββας Κέντρος αγόρασαν την έπαυλη και την μετέτρεψαν στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία», που εντυπωσίασε τους Αθηναίους με την άνευ προηγουμένου χλιδή του. Στο ξενοδοχείο έχουν διαμείνει μεταξύ άλλων ο Χίτλερ και ο Ρόμελ την παραμονή της εισβολής τους στην Σοβιετική Ένωση, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, τον οποίο το ΕΑΜ λέγεται ότι σκόπευε να δολοφονήσει, έχοντας τοποθετήσει εκρηκτικά στο υπόγειο του κτιρίου – σχέδιο που ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή – ο Μακάριος της Κύπρου, που έβγαλε λόγο εκεί λίγο μετά την απόπειρα δολοφονίας του και την τουρκική εισβολή και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος διέμεινε στην βασιλική σουίτα επί τέσσερις μήνες, σχηματίζοντας κυβέρνηση μετά την πτώση της Χούντας και την επιστροφή του στην Ελλάδα.



*Η εικόνα της πλατείας ανά τις εποχές 
Πέρα από τα παραπάνω εμβληματικά κτίρια, υπήρχαν και άλλα, τα οποία δεν διασώζονται σήμερα. Συγκεκριμένα, τον 19ο αιώνα, οπότε και αποφασίστηκε η ανέγερση των Ανακτόρων, οι πλούσιοι ομογενείς και οι εύποροι Αθηναίοι έχτισαν τα σπίτια τους στην γύρω περιοχή για να βρίσκονται κοντά στον Βασιλιά. Έτσι, εκτός από το κτίριο της Μεγάλης Βρεταννίας και το διώροφο τότε σπίτι της οικογένειας Πάλλη, εμφανίστηκαν και οι πολυτελείς οικίες Σκουλούδη και Βούρου (σημερινά King George και Athens Plaza αντίστοιχα), το ξενοδοχείο «Των Ξένων» στην γωνία της Φιλελλήνων, το μέγαρο του εκδότη Κορομηλά και το ξενοδοχείο Αγγλία στις γωνίες της Ερμού και το μέγαρο Λουριώτη (Νεγρεπόντε) στη συμβολή Όθωνος και Αμαλίας. Η πλατεία διαμορφώθηκε το 1870 με τεράστιο για τα δεδομένα της εποχής δημοτικό κεφάλαιο. Αργότερα, μέχρι τα μισά του 20ου αιώνα, κυριάρχησαν τα καφενεία και τα ζαχαροπλαστεία όπου λάμβαναν χώρα… προξενιά – θρυλικός ήταν ο Διόνυσος, ο οποίος θεωρούταν το «αδελφάκι» του Zonar’s, καθώς επίσης και το καφενείο του Ζαχαράτου, στο ισόγειο της οικίας Βούρου. Μάλιστα, μέχρι το 1926, στο άνοιγμα της πλατείας των Μουσών, όπως αποκαλούταν αυτή η πλευρά του Συντάγματος, πραγματοποιούνταν προβολές σε πανί και κυριακάτικες γιορτές με μπάντες.



*Αρίθμηση οδών
Η αρίθμηση των αθηναϊκών δρόμων, σύμφωνα με την Wikipedia, ξεκινά από την πλατεία Συντάγματος, με τους ζυγούς αριθμούς δεξιά. Μάλιστα, οι χιλιομετρικές αποστάσεις στην Ελλάδα έχουν ως κέντρο αναφοράς την πλατεία Συντάγματος.

Μια πλατεία σε ημερομηνίες



*Η Επανάσταση της Γ’ Σεπτεμβρίου 1843
Ο Μακρυγιάννης στις αρχές της δεκαετίας του 1840 οργανώνει κίνημα για την απαίτηση συντάγματος από τον Όθωνα. Στρατός και απλοί πολίτες, την 3η Σεπτεμβρίου του ’43 κινούνται προς τα Ανάκτορα. Μετά από μία έντονη νύχτα, ο Βασιλιάς αποφασίζει να αποδεχθεί όλα τα αιτήματα του κινήματος, συγκαλώντας Εθνοσυνέλευση η οποία σηματοδότησε το πέρασμα από την απόλυτη μοναρχία στην συνταγματική βασιλεία και, ως γνωστόν, την μετονομασία της τοποθεσίας σε «πλατεία Συντάγματος».

*Ιούλιος 1891: Ζουρνάδες και πιστολιές
Όπως γράφει ο κ. Ελευθέριος Σκιαδάς στην ιστοσελίδα της εφημερίδας «Μικρός Ρωμηός» του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών, τον Ιούλιο του 1891, παραμονές δημοτικών εκλογών, ετοιμαζόταν να μιλήσει στο κοινό ο καθηγητής Αναστάσιος Γεννάδιος, ένας από τους υποψηφίους. Ξαφνικά, εμφανίστηκε ομάδα με ζουρνάδες, νταούλια και μεγάλες ροκάνες, προκαλώντας εκκωφαντικό θόρυβο, με σκοπό να σαμποτάρει την ομιλία. Όταν εμφανίστηκε ο Γεννάδιος σε ένα μπαλκόνι, πετάχτηκαν από την οδό Ερμού ακόμη περισσότερες ομάδες με ζουρνάδες. Τότε, ένας από τους οπαδούς του υποψηφίου άρπαξε το νταούλι κάποιου από τους… «καβγατζήδες», γεγονός που έδωσε το σύνθημα για πυροβολισμούς. Πενήντα πιστολιές έπεσαν – χωρίς κανέναν νεκρό – ενώ «από βαρελότο… άρπαξαν τα οπίσθια ενός αστυνομικού κλητήρα» με αποτέλεσμα «έφιππος χωροφυλακή να επελαύνει τότε μετά πατάγου» και να συλλάβει καπνοπώλη την ώρα που γέμιζε το πιστόλι του. «Χρειάστηκε δε η παρέμβαση του Αντιβασιλέα που ήταν ο Διάδοχος Κωνσταντίνος για να αποκατασταθεί η τάξη. Πάντως, παρά τα επεισόδια, τους τραμπουκισμούς, ακόμη και τις καλπονοθεύσεις, τελικά Δήμαρχος Αθηναίων εκλέχθηκε ο Μιχαήλ Μελάς που υποστηριζόταν από τον Αναστάσιο Γεννάδιο», αναφέρει ο Μικρός Ρωμηός.



*Νοέμβριος του 1929: Η μεταφορά της Βουλής
Η κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου αποφασίζει την στέγαση της Βουλής και της Γερουσίας στο κτίριο των Παλαιών Ανακτόρων. Για την μεταφορά, κατεδαφίστηκε η κεντρική πτέρυγα του κτιρίου και κατασκευάστηκε νέα αίθουσα για τις συνεδριάσεις. Τότε ήταν που το κτίριο απέκτησε την βόρεια είσοδό του με τον πρόπυλο και τους δωρικούς κίονες. Η Αίθουσα της Ολομέλειας εγκαινιάστηκε επισήμως το 1935.

*25 Μαρτίου 1932: Τα αποκαλυπτήρια του «Αγνώστου Στρατιώτη» 
Με απόφαση του τότε Υπουργού Στρατιωτικών Θεόδωρου Πάγκαλου στις 3 Μαρτίου 1926 προκηρύχθηκε καλλιτεχνικός διαγωνισμός στην εφημεριδά "Εσπέρας" «διά την υποβολήν μελέτης ανεγέρσεως τάφου Αγνώστου Στρατιώτου εις την έμπροσθεν των Παλαιών Ανακτόρων Πλατείαν, καταλλήλος προς τούτο διαρρυθμιζομένην». Ο αρχιτέκτονας Μανώλης Λαζαρίδης, με το ψευδώνυμο «Σκρα» καταθέτει την πρόταση που τελικά εγκρίθηκε, ενώ οι εργασίες διαρκούν ως το 1932. Έχει μεσολαβήσει η απόφαση Βενιζέλου περί μεταφοράς της Βουλής στο κτίριο των Παλαιών Ανακτόρων και τα αποκαλυπτήρια πραγματοποιεί ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Μιχαλακόπουλος. Μάλιστα, μεταφέρεται για τις ανάγκες της τελετής φως από την Αγία Λαύρα, ώστε να γίνει η αφή της «ακοίμητης καντήλας» στο εσωτερικό του κενοταφίου. Γύρω από τον «νεκρό στρατιώτη» έχουν χαραχτεί επιγράμματα από τον Επιτάφιο του Θουκυδίδη, καθώς και τοποθεσίες μαχών του ελληνικού στρατού κατά τους Βαλκανικούς, Παγκόσμιους και Μικρασιατικούς πολέμους.

*18 Οκτωβρίου 1944: Ο λόγος της απελευθέρωσης
Οι κατοχικές δυνάμεις έχουν μόλις αποχωρήσει από την Αθήνα, και ο Γεώργιος Παπανδρέου, πρωθυπουργός της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, ανεβαίνει στο μπαλκόνι του Μεγάρου Πάλλη (σημερινό Public) και εκφωνεί τον λόγο της Απελευθέρωσης ενώπιον του πανηγυρίζοντος όχλου. Σήμερα, αν κοιτάξετε προσεκτικά, θα δείτε μια μαρμάρινη πλάκα στον εξωτερικό τοίχο του κτιρίου που ενημερώνει πως «Από το κτήριο αυτό την 18ην Οκτωβρίου 1944 ο Γεώργιος Παπανδρέου εξεφώνησε τον λόγο της Απελευθέρωσης. Δήμος Αθηναίων».

*3 Δεκεμβρίου 1944: Τα αιματηρά Δεκεμβριανά
Το ΕΑΜ και οι αριστερές δυνάμεις πραγματοποιούν διαδήλωση στο Σύνταγμα, όταν ξαφνικά κυβερνητικές και αγγλικές δυνάμεις αρχίζουν να πυροβολούν μπροστά στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Η διαδήλωση αποτελούσε απάντηση του ΕΑΜ στο τελεσίγραφο της κυβέρνησης Παπανδρέου για αφοπλισμό των αντάρτικων ομάδων, ενώ αποτέλεσμα των επεισοδίων ήταν ο θάνατος 28 διαδηλωτών και ο τραυματισμός άλλων 148. Την επομένη, η νεκρώσιμη πομπή πήρε τον δρόμο και πάλι προς το Σύνταγμα, κρατώντας πανό με τα λόγια «Όταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα». Και αυτή η πορεία πνίγηκε με τη σειρά της στο αίμα, με πυροβολισμούς της αντιΕΑΜικής οργάνωσης Χ και απολογισμό 100 θύματα. Μέλος αυτής της οργάνωσης αποκάλυψε αρκετά χρόνια αργότερα πως το σύνθημα για τους πυροβολισμούς της 3ης Δεκεμβρίου το έδωσε ο αρχηγός της Αστυνομίας, Άγγελος Έβερτ, με ένα μαντήλι από το παράθυρο της Αστυνομικής Διεύθυνσης.



*2011-2012: Οι Αγανακτισμένοι
Είναι 25 Μαΐου του 2011, όταν οι ολοένα κλιμακούμενες αντιμνημονιακές διαδηλώσεις στην Ελλάδα, εμπνευσμένες από το ισπανικό κίνημα των Indignados αποφασίζουν να «καταλάβουν» την πλατεία Συντάγματος, πυροδοτώντας το κίνημα των Αγανακτισμένων. Οι ειρηνικές διαδηλώσεις, οι συναυλίες και οι συζητήσεις περί συμμετοχικής δημοκρατίας συχνά διακόπτονται από βίαια επεισόδια, τόνους σπασμένου μάρμαρου, χημικά από τις αστυνομικές δυνάμεις και κουκουλοφόρους που δημιουργούν εντάσεις. Σε κάθε περίπτωση, εκείνη την περίοδο η Αθήνα γνώρισε τις πολυπληθέστερες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας εδώ και δεκαετίες.

*Οι φωτογραφίες του Photogallery προέρχονται από το Η Αθήνα μέσα στον χρόνο