Αθηναϊκοί δρόμοι: Από πού πήραν τα ονόματά τους;
Πριγκίπισσες, ναύαρχοι, Σέρβοι πολεμιστές και αρχαίοι θεοί δανείζουν τα ονόματά τους και τις ενδιαφέρουσες ιστορίες τους στους δρόμους της Αθήνας.
της Ηρώς Κουνάδη
Αναρωτηθήκατε ποτέ ποια είναι η Αλεξάνδρα της ομώνυμης οδού; Ποια θα μπορούσε να είναι η σχέση της Σταδίου με ένα στάδιο; Τι σημαίνει το όνομα Πανδρόσου; Από πού εμπνευστήκαμε όλα αυτά τα παράξενα ονόματα στο Γκάζι: Βουτάδων, Ιεροφαντών και πάει λέγοντας; Οι αθηναϊκοί δρόμοι έχουν πολλές ιστορίες να μας διηγηθούν, κι εμείς τις ανακαλύπτουμε, με την βοήθεια των Οδονυμικών, των βιβλίων των Μάρως Βουγιούκα και Βασίλη Μεγαρίδη που εκδίδει ο Πολιτισμικός Οργανισμός του Δήμου Αθηναίων.
Βουτάδων: Όπως και οι δρόμοι γύρω της (Δεκελέων, Γαργηττίων, Ευμολπιδών, Ευνείδων κλπ) η δημοφιλής οδός του Γκαζιού πήρε το όνομά της από έναν αρχαίο αθηναϊκό δήμο. Ο Δήμος Βουτάδων βρισκόταν κοντά στον Κηφισσό, και πήρε με τη σειρά του το όνομά του από το αρχαίο ιερατικό γένος των Αθηναίων που ανήγαγαν την καταγωγή τους στον Βούτη, έναν από τους Αργοναύτες, και μετέπειτα ιερέα του Ποσειδώνα και της Αθηνάς.
Ερμού: Ένας από τους πρώτους δρόμους στο πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της σύγχρονης Αθήνας, εκείνο των Κλεάνθη και Σάουμπερτ, πήρε το όνομά της από τον θεό Ερμή, προστάτη του εμπορίου και των οδοιπόρων –για ευνόητους λόγους, καθότι η Ερμού ήταν τότε, όπως και σήμερα, ένας από τους κεντρικούς οδικούς άξονες της Αθήνας, με πολλά εμπορικά καταστήματα στις «όχθες» της.
Αλεξάνδρας: Η Αλεξάνδρα της ομώνυμης οδού ήταν ελληνίδα πριγκίπισσα, κόρη του Γεωργίου Α’ και της Όλγας. Παντρεύτηκε το 1889, σε ηλικία 19 ετών, τον Μέγα Δούκα Παύλο Αλεξάντροβιτς, αδελφό του τσάρου Αλέξανδρου Γ’. Ο γιος της, Δημήτριος, πήρε μέρος στη δολοφονία του Ρασπούτιν και εξορίστηκε από τη Ρωσία. Η Αλεξάνδρα ήταν ιδιαίτερα αγαπητή στον ελληνικό λαό, που πένθησε πραγματικά τον πρόωρο θάνατό της στη Μόσχα, κατά τον τοκετό του δεύτερου παιδιού της.
Πανδρόσου: Η Πάνδροσος ήταν η κόρη του μυθικού βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα, η οποία απέκτησε έναν γιο με τον Ερμή, τον Κήρυκα. Ο μύθος λέει ότι στην Πάνδροσο εμπιστεύτηκε η θεά Αθηνά το βρέφος Ερεχθέα μέσα σε ένα κουτί. Όταν τα αδέρφια της άνοιξαν το κουτί, παρά τις παραινέσεις της, παραφρόνησαν και έπεσαν από την Ακρόπολη. Η Πάνδροσος λατρευόταν μαζί με την Αθηνά στο Ερέχθειο, το δυτικό τμήμα του οποίου ονομάζεται και Πανδρόσιον. Η οδός Πανδρόσου ήταν επί Τουρκοκρατίας ο κεντρικός δρόμος του παζαριού –ονομαζόταν τότε Αμπατζήδικα, από τους αμπάδες, τα χοντρά υφάσματα ευτελούς αξίας που πωλούνταν εκεί.
Βούρβαχη: Ο Διονύσιος Βούρβαχης (1787-1827) ήταν ελληνογάλλος στρατιωτικός, ο οποίος παραιτήθηκε από τον γαλλικό στρατό μετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό. Το 1821 ήρθε στην Ελλάδα, σχημάτισε εθελοντικό σώμα με έξοδα γάλλων φιλελλήνων και πήρε μέρος σε πολλές μάχες. Σκοτώθηκε σε μία από αυτές, στο Καματερό της Αττικής, από τον Κιουταχή.
Πανός: Το ανηφορικό δρομάκι της Πλάκας πήρε το όνομά του από το άνδρο του Πανός, τη σπηλιά στη βόρεια πλευρά της Ακρόπολης που οι Αθηναίοι αφιέρωσαν στον Πάνα μετά η μάχη του Μαραθώνα, στην οποία πίστευαν ότι ο συμπαθής θεός τους βοήθησε να κερδίσουν, σπέρνοντας τον πανικό στους εχθρούς. Η σπηλιά μετατράπηκε για ένα διάστημα κατά τους χριστιανικούς χρόνους σε εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου.
Στρέιτ: Όχι, δεν είναι αυτό που νομίζετε. Ο δρόμος κοντά στην πλατεία Κοτζιά πήρε το όνομά του από τον Στέφανο Αριστομένη Στρέιτ, τον βαυαρικής καταγωγής οικονομολόγο, τραπεζίτη και πολιτικό από την Πάτρα. Ο Στρέιτ ήταν διοικητής της Εθνικής Τράπεζας από το 1897 μέχρι το 1911, και υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση Ζαΐμη το 1897. Από αυτήν του τη θέση κατάφερε να μετριάσει τους ιδιαίτερα βαρείς όρους της συνθήκης για τη ρύθμιση των χρεών, η οποία ακολούθησε την ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο εκείνης της χρονιάς.
Καραγιώργη Σερβίας: Ο Καρατζόρτζεβιτς, ή Γκεώργκη Πέτροβιτς, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, είναι εθνικός ήρωας της Σερβίας, αρχηγός της σερβικής επανάστασης εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αρχηγός του έθνους από το 1804 και μετά και ιδρυτής της δυναστείας των Καρατζόρτζεβιτς. Η ονομασία του δρόμου ήταν αρχικά Καραγεώργεβιτς Σερβίας. Δόθηκε το 1908, για «να τιμηθεί ο Εθνάρχης του φίλου Σέρβικου Λαού, που υπήρξε και το πρώτο θύμα εις τον αγώνα υπέρ της απελευθερώσεως από τον ζυγόν», όπως αναφέρει η σχετική απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Αθηναίων.
Σταδίου: Ένας από τους πρώτους δρόμους που χαράχτηκαν στο αρχικό πολεοδομικό σχέδιο της σύγχρονης Αθήνας, η Σταδίου θα έφτανε μέχρι το Παναθηναϊκό Στάδιο, από το οποίο πήρε και το όνομά της. Το σχέδιο μπορεί να μην εφαρμόστηκε, και ο δρόμος να μην έφτασε τελικά ποτέ στο Καλλιμάρμαρο, αλλά του έμεινε το όνομά του. Για ένα διάστημα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η κεντρική αυτή οδός μετονομάστηκε σε Ουΐνστον Τσόρτσιλ, προς τιμή του βρετανού ηγέτη, πριν πάρει και πάλι το αρχικό της όνομα.
Μαίζωνος: Χαριτωμένα ελληνοποιημένο (όπως και πολλά άλλα: Κοδριγκτώνος από το Codrington, Κάνιγγος από το Canning, Γλάδστωνος από το Gladstone και πάει λέγοντας) όνομα του γάλλου μαρκησίου Maison, στρατάρχη που διακρίθηκε στους ναπολεόντειους πολέμους και εν συνεχεία εκδίωξε τα στρατεύματα του Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο. Χαρακτηριστική έμεινε η προσφώνησή του «στρατιώτες, προσκαλείσθε να θέσετε τέρμα εις την καταδυνάστευσιν ενός λαού» προς τους γάλλους στρατιώτες.
Αναρωτηθήκατε ποτέ ποια είναι η Αλεξάνδρα της ομώνυμης οδού; Ποια θα μπορούσε να είναι η σχέση της Σταδίου με ένα στάδιο; Τι σημαίνει το όνομα Πανδρόσου; Από πού εμπνευστήκαμε όλα αυτά τα παράξενα ονόματα στο Γκάζι: Βουτάδων, Ιεροφαντών και πάει λέγοντας; Οι αθηναϊκοί δρόμοι έχουν πολλές ιστορίες να μας διηγηθούν, κι εμείς τις ανακαλύπτουμε, με την βοήθεια των Οδονυμικών, των βιβλίων των Μάρως Βουγιούκα και Βασίλη Μεγαρίδη που εκδίδει ο Πολιτισμικός Οργανισμός του Δήμου Αθηναίων.
Βουτάδων: Όπως και οι δρόμοι γύρω της (Δεκελέων, Γαργηττίων, Ευμολπιδών, Ευνείδων κλπ) η δημοφιλής οδός του Γκαζιού πήρε το όνομά της από έναν αρχαίο αθηναϊκό δήμο. Ο Δήμος Βουτάδων βρισκόταν κοντά στον Κηφισσό, και πήρε με τη σειρά του το όνομά του από το αρχαίο ιερατικό γένος των Αθηναίων που ανήγαγαν την καταγωγή τους στον Βούτη, έναν από τους Αργοναύτες, και μετέπειτα ιερέα του Ποσειδώνα και της Αθηνάς.
Ερμού: Ένας από τους πρώτους δρόμους στο πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της σύγχρονης Αθήνας, εκείνο των Κλεάνθη και Σάουμπερτ, πήρε το όνομά της από τον θεό Ερμή, προστάτη του εμπορίου και των οδοιπόρων –για ευνόητους λόγους, καθότι η Ερμού ήταν τότε, όπως και σήμερα, ένας από τους κεντρικούς οδικούς άξονες της Αθήνας, με πολλά εμπορικά καταστήματα στις «όχθες» της.
Αλεξάνδρας: Η Αλεξάνδρα της ομώνυμης οδού ήταν ελληνίδα πριγκίπισσα, κόρη του Γεωργίου Α’ και της Όλγας. Παντρεύτηκε το 1889, σε ηλικία 19 ετών, τον Μέγα Δούκα Παύλο Αλεξάντροβιτς, αδελφό του τσάρου Αλέξανδρου Γ’. Ο γιος της, Δημήτριος, πήρε μέρος στη δολοφονία του Ρασπούτιν και εξορίστηκε από τη Ρωσία. Η Αλεξάνδρα ήταν ιδιαίτερα αγαπητή στον ελληνικό λαό, που πένθησε πραγματικά τον πρόωρο θάνατό της στη Μόσχα, κατά τον τοκετό του δεύτερου παιδιού της.
Πανδρόσου: Η Πάνδροσος ήταν η κόρη του μυθικού βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα, η οποία απέκτησε έναν γιο με τον Ερμή, τον Κήρυκα. Ο μύθος λέει ότι στην Πάνδροσο εμπιστεύτηκε η θεά Αθηνά το βρέφος Ερεχθέα μέσα σε ένα κουτί. Όταν τα αδέρφια της άνοιξαν το κουτί, παρά τις παραινέσεις της, παραφρόνησαν και έπεσαν από την Ακρόπολη. Η Πάνδροσος λατρευόταν μαζί με την Αθηνά στο Ερέχθειο, το δυτικό τμήμα του οποίου ονομάζεται και Πανδρόσιον. Η οδός Πανδρόσου ήταν επί Τουρκοκρατίας ο κεντρικός δρόμος του παζαριού –ονομαζόταν τότε Αμπατζήδικα, από τους αμπάδες, τα χοντρά υφάσματα ευτελούς αξίας που πωλούνταν εκεί.
Βούρβαχη: Ο Διονύσιος Βούρβαχης (1787-1827) ήταν ελληνογάλλος στρατιωτικός, ο οποίος παραιτήθηκε από τον γαλλικό στρατό μετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό. Το 1821 ήρθε στην Ελλάδα, σχημάτισε εθελοντικό σώμα με έξοδα γάλλων φιλελλήνων και πήρε μέρος σε πολλές μάχες. Σκοτώθηκε σε μία από αυτές, στο Καματερό της Αττικής, από τον Κιουταχή.
Πανός: Το ανηφορικό δρομάκι της Πλάκας πήρε το όνομά του από το άνδρο του Πανός, τη σπηλιά στη βόρεια πλευρά της Ακρόπολης που οι Αθηναίοι αφιέρωσαν στον Πάνα μετά η μάχη του Μαραθώνα, στην οποία πίστευαν ότι ο συμπαθής θεός τους βοήθησε να κερδίσουν, σπέρνοντας τον πανικό στους εχθρούς. Η σπηλιά μετατράπηκε για ένα διάστημα κατά τους χριστιανικούς χρόνους σε εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου.
Στρέιτ: Όχι, δεν είναι αυτό που νομίζετε. Ο δρόμος κοντά στην πλατεία Κοτζιά πήρε το όνομά του από τον Στέφανο Αριστομένη Στρέιτ, τον βαυαρικής καταγωγής οικονομολόγο, τραπεζίτη και πολιτικό από την Πάτρα. Ο Στρέιτ ήταν διοικητής της Εθνικής Τράπεζας από το 1897 μέχρι το 1911, και υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση Ζαΐμη το 1897. Από αυτήν του τη θέση κατάφερε να μετριάσει τους ιδιαίτερα βαρείς όρους της συνθήκης για τη ρύθμιση των χρεών, η οποία ακολούθησε την ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο εκείνης της χρονιάς.
Καραγιώργη Σερβίας: Ο Καρατζόρτζεβιτς, ή Γκεώργκη Πέτροβιτς, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, είναι εθνικός ήρωας της Σερβίας, αρχηγός της σερβικής επανάστασης εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αρχηγός του έθνους από το 1804 και μετά και ιδρυτής της δυναστείας των Καρατζόρτζεβιτς. Η ονομασία του δρόμου ήταν αρχικά Καραγεώργεβιτς Σερβίας. Δόθηκε το 1908, για «να τιμηθεί ο Εθνάρχης του φίλου Σέρβικου Λαού, που υπήρξε και το πρώτο θύμα εις τον αγώνα υπέρ της απελευθερώσεως από τον ζυγόν», όπως αναφέρει η σχετική απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Αθηναίων.
Σταδίου: Ένας από τους πρώτους δρόμους που χαράχτηκαν στο αρχικό πολεοδομικό σχέδιο της σύγχρονης Αθήνας, η Σταδίου θα έφτανε μέχρι το Παναθηναϊκό Στάδιο, από το οποίο πήρε και το όνομά της. Το σχέδιο μπορεί να μην εφαρμόστηκε, και ο δρόμος να μην έφτασε τελικά ποτέ στο Καλλιμάρμαρο, αλλά του έμεινε το όνομά του. Για ένα διάστημα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η κεντρική αυτή οδός μετονομάστηκε σε Ουΐνστον Τσόρτσιλ, προς τιμή του βρετανού ηγέτη, πριν πάρει και πάλι το αρχικό της όνομα.
Μαίζωνος: Χαριτωμένα ελληνοποιημένο (όπως και πολλά άλλα: Κοδριγκτώνος από το Codrington, Κάνιγγος από το Canning, Γλάδστωνος από το Gladstone και πάει λέγοντας) όνομα του γάλλου μαρκησίου Maison, στρατάρχη που διακρίθηκε στους ναπολεόντειους πολέμους και εν συνεχεία εκδίωξε τα στρατεύματα του Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο. Χαρακτηριστική έμεινε η προσφώνησή του «στρατιώτες, προσκαλείσθε να θέσετε τέρμα εις την καταδυνάστευσιν ενός λαού» προς τους γάλλους στρατιώτες.
