Η Αθήνα μέσα στον χρόνο: Ιστορία σε 21 εικόνες

της Ηρώς Κουνάδη

Ένα κοπάδι πρόβατα κάτω από την Ακρόπολη. Η Αλεξάνδρας χωματόδρομος. Το Πολυτεχνείο χωρίς γκράφιτι. Σφουγγαράδες στην Αιόλου. Ένα και μοναδικό αυτοκίνητο διασχίζει την Πανεπιστημίου. Το τραμ κάνει στάση στην Γ’ Σεπτεμβρίου. Οι νερουλάδες γεμίζουν τις στάμνες τους στις άκρες των πεζοδρομίων. Ο Ιλισσός κυλά αγέρωχος μπροστά από το Καλλιμάρμαρο. Όλοι κάπου τις έχουμε δει, όλοι έχουμε σταματήσει ό,τι κάναμε για να τις χαζέψουμε –σε όρους Facebook, θα λέγαμε «όλοι τις έχουμε κάνει like». Στα σχόλια που τις ακολουθούν σχεδόν πάντα, έχουμε διαβάσει χαμογελώντας –ειρωνικά ή όχι– τόσο τις γκρίνιες για το πόσο ωραία ήταν η Αθήνα τότε και «πώς την καταντήσαμε», όσο και τη νοσταλγία του τύπου «εκείνες ήταν εποχές».

Το γιατί μας αρέσουν οι παλιές φωτογραφίες το έχουν αναλύσει ερευνητές και επιστήμονες κάθε τομέα (από τους ψυχολόγους του Cambridge μέχρι τους προγραμματιστές του Instagram) περισσότερο και καλύτερα από εμάς. Και μπορεί οι απόψεις να διίστανται για το κατά πόσο ήταν όντως «καλύτερα τότε» ή απλώς το μυαλό μας έχει την τάση να ωραιοποιεί το παρελθόν εξαλείφοντας τις άσχημες αναμνήσεις –όπως έλεγε εκείνη η έρευνα– σε ένα πράγμα, όμως, συμφωνούμε όλοι: Η καθησυχαστική αίσθηση χρονικής συνέχειας που αναδίδουν αυτές οι φωτογραφίες, η αυτόματη σκέψη ότι σε αυτούς τους δρόμους περπατάμε καθημερινά κι εμείς, ακόμα και η στιγμιαία εντύπωση ότι είμαστε κομμάτι της Ιστορίας αυτής της πόλης, είναι που μας κάνουν να χαμογελάμε στην οθόνη κάθε φορά που εμφανίζεται μια ασπρόμαυρη ή σέπια φωτογραφία της Ομόνοιας του ‘50.

Για όλους αυτούς τους λόγους, έχουμε κάνει bookmark τη σελίδα που λέγεται Η Αθήνα μέσα στον Χρόνο και μας... προμηθεύει καθημερινά, εδώ και δυόμισι χρόνια από τις 10 Αυγούστου του 2010, με ανεξάντλητο υλικό ιστοριών και αναμνήσεων. «Η σελίδα είναι αφιερωμένη με σεβασμό και αγάπη σε όλους τους ανθρώπους που κόπιασαν και ονειρεύτηκαν γι’ αυτήν την πόλη» λέει η δημιουργός της, Δέσποινα Δρεπανιά, η οποία είχε την καλοσύνη να μας δανείσει μερικές από τις καλύτερες φωτογραφίες της, για να σας ταξιδέψουμε στον χρόνο. Απολαύστε τις:


Σφουγγαράς στη διασταύρωση των οδών Αιόλου 93 & Κρατίνου 1. Πίσω του διακρίνεται το Μέγαρο Μελά, κτισμένο το 1874 σε σχέδια του Έρνστ Τσίλερ.


Καρτ-ποστάλ του 1905-1910, που απεικονίζει την Αιόλου, στο σημείο που διασταυρώνεται με την Ευριπίδου. Το φωτογραφείο ανήκει στον γνωστό φωτογράφο της εποχής Πέτρο Μωραΐτη, και είναι ένα από τα τέσσερα που υπήρχαν τότε στην Αιόλου.


Η Πλατεία Κάνιγγος, το 1954, πριν από τη διχοτόμησή της. Στη φωτογραφία βλέπουμε την οδό Κάνιγγος 15-17. Το κτήριο στη διασταύρωση των οδών Κάνιγγος 19 και Χαλκοκονδύλη 1 καταστράφηκε στα Δεκεμβριανά του 1944. Πιθανόν και το κτήριο από την απέναντι γωνιά να γκρεμίστηκε το ίδιο διάστημα. Φωτογραφία από το Αρχείο Αφων Μεγαλοκονόμου.


Πανεπιστημίου 4 & Κριεζώτου. Βρετανοί αλεξιπτωτιστές από το 5ο (Σκωτσέζικο) τάγμα αλεξιπτωτιστών, 2η Ταξιαρχία Αλεξιπτωτιστών, καλυπτόμενοι σε μια γωνιά του δρόμου, κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών (6 Δεκεμβρίου 1944). Φωτογραφία: Dmitri Kessel


Η Βασιλίσσης Σοφίας, τραβηγμένη από ψηλά, κάποια στιγμή την περίοδο 1922-1930. Αριστερά διακρίνεται το Μέγαρο Παπούδωφ, και πλάι του το Μέγαρο Συγγρού στην αρχική του μορφή, όπως ακριβώς το σχεδίασε ο Τσίλλερ. Δεξιά το παλατάκι και στο βάθος το Μέγαρο Πεσματζόγλου. Η φωτογραφία πρέπει να είναι από την εποχή που ανάμεσα στα άλλα φτιάχνονται και τα λουλουδάδικα. Αρχείο: Situasionist Kati


Το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, το 1900. Το συγκρότημα του Πολυτεχνείου, όπως υφίσταται σήμερα, οικοδομήθηκε σε τρεις διαδοχικές φάσεις: Μεταξύ των ετών 1862-1876, ανεγέρθηκαν τα δύο κτίρια προς την οδό Πατησίων (της Σχολής Καλών Τεχνών και της Πρυτανείας) και το κεντρικό (της Αρχιτεκτονικής Σχολής), με κληροδοτήματα των ομογενών Νικολάου Στουρνάρη, Μιχαήλ και Ελένης Τοσίτσα, και συμπληρωματικά του Γεωργίου Αβέρωφ. Και τα τρία βασίστηκαν σε σχέδια του αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου (1811-1885).


Η Παλιά Βουλή, στη διασταύρωση των οδών Σταδίου και Κολοκοτρώνη, τη δεκαετία του ’30. Στο βάθος διακρίνεται το κτίριο της Εστίας, στην οδό Άνθιμου Γαζή. Φωτογραφία: National Geographic.


Το Πανόραμα «ΘΩΝ» και ο Ιλισσός, που περνούσε μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο. Η γέφυρα του Ιλισσού κατασκευάστηκε το 1873 –μέχρι τότε, το Παναθηναϊκό Στάδιο δεν «συνδεόταν» με το κέντρο της πόλης. Η φωτογραφία τραβήχτηκε το 1906. Το πανόραμα "ΘΩΝ" ανεγέρθηκε το 1895 και κατεδαφίστηκε το 1921. Φιλοξενούσε εικόνες από την Πολιορκία του Παρισιού του 1870, για ψυχαγωγικούς σκοπούς –αυτή η μορφή ψυχαγωγίας αργότερα αντικαταστάθηκε από την νεόκοπη τέχνη του κινηματογράφου.


Η Πλατεία Συντάγματος, το 1938. Η πλατεία Συντάγματος, της οποίας η πρώτη ονομασία μετά την απελευθέρωση το 1822 ήταν ''πλατεία Θουκυδίδου'', ήταν εκείνη την εποχή γνωστή ως ''Κήπος των Μουσών''. Όταν λειτούργησαν τα ανάκτορα, στο κτήριο που σήμερα στεγάζεται η Βουλή, συνυπήρχε η ονομασία ''Πλατεία των Ανακτόρων''. Μετά την εξέγερση της 3ης Σεπτεμβρίου 1844 η πλατεία μετονομάστηκε σε ''Πλατεία Συντάγματος'' προς τιμή του πρώτου Συντάγματος που παραχωρήθηκε από τον Όθωνα στους Έλληνες και σύμφωνα με αυτό οι Έλληνες απέκτησαν για πρώτη φορά δικαίωμα ψήφου. Πέραν των Γνωστών ονομασιών που αποδίδονται στην πλατεία υπάρχουν και κάποιες ανεπίσημες ονομασίες για τον ίδιο χώρο. Όπως π.χ., ''Πλατεία του Βάκχου'' αποκαλείται το κάτω τμήμα της Πλατείας Συντάγματος ενώ Ισπανική Σκάλα είναι η σκωπτική ονομασία που έδωσαν οι Δανοί περιηγητές στη μαρμάρινη σκάλα της πλατείας, παρομοιάζοντάς την με την ''Piazza di Spagna'' της Ρώμης.


Η θέα της Αθήνας από την Ακρόπολη προς τον Υμηττό. Αθήνα 1880. Φωτογραφία: Δημήτριος Κωνσταντίνου. Διακρίνονται μεταξύ άλλων: Το Ζάππειον, η Πύλη του Αδριανού, ο Ναός του Ολυμπίου Διός, τα πρώτα σπίτια στο Μετς, το Θέατρο ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ [1873-1896], ο Λόφος του Αρδηττού, το Προτεσταντικό Νεκροταφείο, τα σπίτια στο Παγκράτι και το Παναθηναϊκό Στάδιο που είναι ακόμα σκεπασμένο από του καιρού τα χώματα.

Το ταξίδι στον χρόνο συνεχίζεται, στο Photo Gallery, επάνω.