Τα όμορφα γκέτο... μόδες γίνονται

της Ηρώς Κουνάδη

«Τι πάτε και κάνετε στου Ψυρρή; Είναι βρώμικα εκεί. Έχει αρρώστιες». Ο παππούς της Κατερίνας δεν μπορούσε με τίποτα να δεχτεί ότι αυτή η ίδια πόλη που τα πρωινά μοίραζε μετάλλια στα γήπεδα των Ολυμπιακών Αγώνων τα βράδια μαζευόταν και χόρευε σε μια γειτονιά που όλη του τη ζωή θυμόταν να την αποφεύγει. Κάπως σαν να σου πουν σε τρεις δεκαετίες από τώρα ότι η καρδιά της νυχτερινής Αθήνας χτυπάει στα στενάκια πίσω από την Ομόνοια. Δεν αποκλείεται και πολύ.

Το γιατί οι πιο υποβαθμισμένες γειτονιές μιας πόλης παίρνουν κάποια στιγμή την εκδίκησή τους, και εξελίσσονται στις δημοφιλέστερες/ ακριβότερες/ πιο hip συνοικίες της, είναι κάτι που χωράει πολλή συζήτηση. Οι λάτρεις των σεναρίων διαπλοκής θα σας πουν ότι το «κεφάλαιο» (έτσι, σκοτεινά, χωρίς ονόματα) βάζει την κυβέρνηση να τις αφήσει να υποβαθμιστούν, ώστε να αγοράσει τα ακίνητα «για ένα κομμάτι ψωμί», να τα μετατρέψει σε bar/ club/ εστιατόρια και μετά να κινήσει τα κατάλληλα νήματα (εδώ έρχεται και διαπλέκεται και ο Τύπος) για να τα ανακηρύξει τα πιο “in” μέρη της πόλης. Αν, πάλι, ρωτούσατε έναν οπαδό των ανατολίτικων φιλοσοφιών, θα σας έλεγε ότι είναι θέμα ισορροπίας των ενεργειών –το κακό δίνει σταδιακά τη θέση του στο καλό, και αντίστροφα, γιν γιανγκ και πάει λέγοντας. Δεν προσυπογράφουμε με απόλυτη βεβαιότητα καμία εκ των δύο εξηγήσεων.

Το μόνο για το οποίο είμαστε βέβαιοι είναι πως μπορούμε να σκεφτούμε τουλάχιστον επτά παραδείγματα απόλυτα παρηκμασμένων περιοχών, που εξελίχθηκαν με τα χρόνια σε απόλυτα μοδάτες γειτονιές. Αυτές είναι οι ιστορίες τους:

Γιόζεφοβ, Πράγα

Η πάλαι ποτέ εβραϊκή συνοικία της τσέχικης πρωτεύουσας, με τους θρύλους για το Γκόλεμ που ζούσε στη σοφίτα της Συναγωγής της και τις σκιές των ημι-εγκαταλελειμμένων κτιρίων που τρόμαζαν τον νεαρό Φραντς Κάφκα (χωρίς τους εφιάλτες του οποίου η παγκόσμια λογοτεχνία θα ήταν σήμερα αρκετά φτωχότερη) καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά όταν οι Ναζί μπήκαν στην πόλη, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Μερικές δεκαετίες αργότερα, αναγεννήθηκε από τις στάχτες της, για να μπορεί σήμερα να καυχιέται ότι στη ραχοκοκαλιά της περνά ο ακριβότερος δρόμος της πόλης –εκείνος με τις Lamborghini και τις Ferrari παρκαρισμένες έξω από τις βιτρίνες των Prada και των Dolce & Gabbana– ότι οι τιμές των ακινήτων της αγγίζουν αστρονομικά επίπεδα, κι ότι εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο πληρώνουν το τσουχτερό αντίτιμο του εισιτηρίου για να ρίξουν μια ματιά στο πατάρι της Συναγωγής όπου θα μπορούσε να ζει ακόμα το Γκόλεμ και να αποτίσουν τον δέοντα φόρο τιμής στον τάφο του Φραντς στο Εβραϊκό Νεκροταφείο.

Pilsen, Σικάγο

Αν το όνομα σας θυμίζει κάτι, είναι γιατί Pilsen (Plzen, για την ακρίβεια) λέγεται η πόλη της Τσεχίας όπου παράγεται η γνωστή μπύρα Pilsner Urquell. Οι Τσέχοι μετανάστες που εγκαταστάθηκαν εδώ τον 19ο αιώνα, σε αναζήτηση δουλειάς στα εργοστάσια και τις προβλήτες του Ποταμού του Σικάγου απλοποίησαν το όνομα με το οποίο βάφτισαν την γειτονιά τους, για να μπορούν να το προφέρουν οι αμερικανοί συμπολίτες τους. Καθώς το εργοστάσια έκλειναν το ένα μετά το άλλο στα μέσα του 20ου αιώνα, η γειτονιά βυθιζόταν στην παρακμή και την εγκληματικότητα. Παρέμενε η πρώτη επιλογή για την εγκατάσταση των μεταναστών από τη Λατινική Αμερική που έφταναν στο Σικάγο, χάρη κυρίως στα φτηνά της ενοίκια.


Αυτά τα τελευταία ήταν που προσέλκυσαν, τελικά, προς τα τέλη του 20ου αιώνα, τους καλλιτέχνες που βρήκαν οικονομική στέγη στις άδειες αποθήκες και τα εγκαταλελειμμένα εργοστάσια. Εστιατόρια, μπαρ και νεαροί hipsters τους ακολούθησαν, φέρνοντας νέο αέρα στη γειτονιά. Οι κατασκευαστικές εταιρείες δεν άργησαν να υποψιαστούν τις δυνατότητες της περιοχής, και να αρχίσουν να μετατρέπουν τις ιστορικές της αποθήκες σε συγκροτήματα διαμερισμάτων και lofts, ενώ παράλληλα έχτιζαν καινούριες πολυκατοικίες. Η ταχύτητα με την οποία μεταμορφώνεται σήμερα το Pilsen έχει κάνει ομάδες κατοίκων να ανησυχούν, και να πιέζουν τους πολιτικούς να επιβραδύνουν την ανάπτυξη για να διατηρηθεί η λατινοαμερικάνικη κουλτούρα και η Ιστορία της γειτονιάς, όπως αποτυπώνεται στις τοιχογραφίες των ιστορικών κτιρίων της.

Shoreditch, Λονδίνο

«Ζητιάνοι, άνθρωποι χωρίς εργασία, στάβλοι, πανδοχεία, σπίτια κήπων που έχουν μετατραπεί σε κατοικίες, ταβέρνες, λέσχες ζαριών και οίκοι ανοχής». Έτσι περιγράφεται η περιοχή γύρω από το Tudor Theatre, όπου ανέβαιναν οι πρώτες παραστάσεις του Σαίξπηρ, στα δικαστικά αρχεία του Middlesex, το μακρινό 1596. Τον 17ο αιώνα, την θέση όλων αυτών πήραν πλούσιοι έμποροι και μεταξουργοί, δημιουργώντας μια ανθηρή βιομηχανία υφασμάτων και επιπλοποιίας στην γειτονιά, που όμως δεν κράτησε πολύ. Καθώς οι δύο βιομηχανίες άρχισαν να παρακμάζουν με την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, η γειτονιά σταδιακά εγκαταλείφθηκε, και μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα η λέξη Shoreditch είχε γίνει συνώνυμο της εγκληματικότητας, της πορνείας και της φτώχιας.

Αν όλα αυτά δεν σας έφεραν στο μυαλό τον παράδεισο των σύγχρονων hipster, πιθανότατα δεν έχετε ασχοληθεί αρκετά με την κουλτούρα τους. Το Shoreditch του East End είναι σήμερα το βασίλειο των Λονδρέζων με τα super tight jeans και τα Ray-Ban, πλημμυρισμένο από «εναλλακτικά» μπαράκια, θεματικά speakeasies και πάρτι σε εγαταλελειμμένες αποθήκες. Τελευταία προσθήκη, είναι ένα γιγάντιο Mall εξολοκλήρου φτιαγμένο από παλιά κοντέινερ, στο οποίο συστεγάζονται –το μαντέψατε– νέοι και ανεξάρτητοι σχεδιαστές μόδας, γκαλερί μοντέρνας τέχνης και μονίμως γεμάτα café.

Rockridge, Oakland, Καλιφόρνια, ΗΠΑ

Τότε που οι αγορές της πληροφορικής και της βιοτεχνολογίας άρχιζαν να φέρνουν κόσμο και πλούτη στη Silicon Valley και την υπόλοιπη περιοχή γύρω από τον Κόλπο του Σαν Φρανσίσκο, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, το Όκλαντ ήταν μια σκοτεινή, ημι-εγκαταλελειμμένη βιομηχανική πόλη που αργοπέθαινε υπό το βάρος του εμπορίου ναρκωτικών και των συρράξεων μεταξύ συμμοριών.

Τα δημοτικά, πολιτειακά και ομοσπονδιακά προγράμματα που εφαρμόστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του ’90 για την «αναζωογόνησή» της δεν άργησαν να πιάσουν τόπο. Βοήθησε, βέβαια, σε αυτό και το πλήθος των εργαζομένων στις εταιρίες του San Francisco Bay, που αναζητούσαν χαμηλά ενοίκια και εύκολη πρόσβαση στις δημόσιες συγκοινωνίες. Σήμερα, το Rockridge του Όκλαντ είναι μια από τις ακριβότερες γειτονιές της Καλιφόρνια, με τη βικτωριανή και τη μεσογειακή αρχιτεκτονική των σπιτιών του να έχει καταστεί αξιοθέατο και σύμβολο στάτους.

Jamaica Plain, Βοστώνη

Ήταν τη δεκαετία του ’60, όταν τα κυβερνητικά σχέδια για έναν αυτοκινητόδρομο που θα περνούσε μέσα από το «νοτιοδυτικό διάδρομο» της γειτονιάς Jamaica Plain έδιωξαν πολλούς κατοίκους προς τα προάστια. Ο δρόμος δεν κατασκευάστηκε ποτέ, αλλά η ζημιά είχε γίνει ήδη από τα στάδια του σχεδιασμού: εκατοντάδες επιχειρήσεις και εργοστάσια έκλεισαν, και ένας εξίσου μεγάλος αριθμός οικογενειών εγκατέλειψαν τη γειτονιά τους.

Στα σπίτια των πρώην εργαζομένων στα εργοστάσια ήρθαν και εγκαταστάθηκαν μετανάστες από την Κούβα, τη Δομινικανή Δημοκρατία και το Πουέρτο Ρίκο, φέρνοντας μαζί τους ένα πολύχρωμο μωσαϊκό παραδόσεων και κουλτούρας. Η ανεργία, όμως, και η εγκατάλειψη που μάστιζαν την γειτονιά δεν άργησαν να δημιουργήσουν εγκληματικότητα. Η μεταστροφή ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’80, όταν τα φτηνά ενοίκια προσέλκυσαν φοιτητές, καλλιτέχνες, και μια ολοζώντανη LGBT κοινότητα. Η αυγή του 21ου αιώνα βρήκε τα παλιά εργοστάσια να μετατρέπονται σε συγκροτήματα κατοικιών, και σήμερα το Jamaica Plain είναι μια από τις πλέον περιζήτητες (και, φυσικά, ακριβότερες) γειτονιές της Βοστώνης.

Prospect Heights, Brooklyn, Νέα Υόρκη

Μια από τις ιστορικότερες γειτονιές του Μπρούκλιν, το Prospect Heights ήταν στις αρχές του 20ου αιώνα η συνοικία όπου εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι Ιρλανδοί, Εβραίοι, Ιταλοί, Έλληνες και Γερμανοί μετανάστες. Μερικές δεκαετίες αργότερα, και συγκεκριμένα γύρω στα 1960-1970, καθώς οι μετανάστες δεύτερης γενιάς εγκατέλειπαν την γειτονιά σε αναζήτηση δουλειάς και καλύτερης ζωής στο Μανχάταν, η εγκληματικότητα άρχισε να αυξάνεται και η γειτονιά να παρακμάζει.


Η εγκατάσταση των ινδιάνικης καταγωγής κατοίκων τη δεκαετία του ’80 και το άνοιγμα νέων επιχειρήσεων έφερε νέα ζωντάνια στην γειτονιά με τα καφέ τούβλινα σπιτάκια, που σήμερα είναι χαρακτηρισμένη διατηρητέα, και μπορεί να υπερηφανεύεται για μερικά από τα πιο “in” μπαράκια και εστιατόρια της Νέας Υόρκης –περιλαμβανομένων του πρώτο steampunk bar της πόλης, και ενός βραβευμένου με αστέρι Michelin εστιατορίου. Προσθέστε σε αυτά το Μουσείο του Μπρούκλιν και τον Βοτανικό Κήπο που δημιούργησαν οι Frederick Law Olmsted και Calvert Vaux ως «απάντηση» στο Central Park του Μανχάταν, και έχετε μερικούς από τους λόγους που κάνουν το Prospect Heights την πιο περιζήτητη γειτονιά του Μπρούκλιν.