People have the power (?): Κινήματα που (δεν) άλλαξαν τον κόσμο

της Ηρώς Κουνάδη
 
Έχουν οι άνθρωποι τη δύναμη να αλλάξουν τον κόσμο; Η ρομαντική κατάφαση που πολύ θα θέλαμε να ακολουθεί, συνοδεύεται από ένα εκνευριστικό «αλλά». Στις ιστορίες που ακολουθούν, αλλά και σε όλες τις προηγούμενες και τις επόμενες ιστορίες κινημάτων και ανθρώπων που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο, υπάρχει πάντα ένας παράγοντας που η Patti Smith θα αρνιόταν να λάβει υπ’ όψιν όταν συνέθετε τους στίχους του θρυλικού της τραγουδιού: εκείνος της χρονικής περιόδου, των συγκυριών, της πολιτικής κατάστασης και των ζυμώσεων που είχαν προηγηθεί πριν την εκάστοτε εξέγερση.

Αν για παράδειγμα, το τείχος του Βερολίνου δεν είχε πέσει είκοσι μέρες πριν τη Βελούδινη Επανάσταση της Τσεχοσλοβακίας, μπορεί αυτή να μην ήταν το ίδιο βελούδινη. Ή αν το καθεστώς της Κίνας δεν ήταν αυτό που είναι μέχρι σήμερα, μπορεί η σφαγή της Τιενανμέν να μην είχε περάσει στη συλλογική συνείδηση ως διαμαρτυρία που πνίγηκε στο αίμα χωρίς να πετύχει τίποτα.



Όπως και να ’χει, τα κινήματα που ακολουθούν γράφτηκαν στην Ιστορία, αν όχι απαραίτητα γιατί άλλαξαν όντως τον κόσμο, τότε σίγουρα γιατί ήθελαν να τον αλλάξουν. Κι η θέληση είναι, αν μη τι άλλο, η κινητήριος δύναμη προς την σωστή κατεύθυνση.

Η Πορεία της Ουάσινγκτον (ΗΠΑ, 1963)

Γνωστή ως «η πορεία της Ουάσινγκτον για δουλειές και ελευθερία», ή απλώς «η μεγάλη πορεία της Ουάσινγκτον», ήταν εκείνη που άλλαξε ουσιαστικά τις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των Αφροαμερικανών πολιτών των ΗΠΑ. Ο αριθμός των συμμετεχόντων υπολογίζεται μεταξύ 200.000 και 300.000, το 80% εξ αυτών Αφροαμερικανοί και οι υπόλοιποι υποστηρικτές τους. Εδώ ήταν που, φτάνοντας στο Lincoln Memorial, ο Martin Luther King Jr φώναξε το θρυλικό “I have a dream” –και συνέχισε με έναν λόγο που θα έκανε πολύ κόσμο να δακρύσει και θα άλλαζε τον ρου της ιστορίας. Ένα χρόνο αργότερα, θεσπίστηκε ο νόμος που απαγορεύει τις διακρίσεις βάσει φυλής, χρώματος, θρησκείας, φύλου και εθνικής καταγωγής από ομοσπονδιακές και πολιτειακές κυβερνήσεις, ενώ δύο χρόνια αργότερα δόθηκε το πολυπόθητο δικαίωμα ψήφου στους Αφροαμερικανούς. Ο Martin Luther King δολοφονήθηκε πέντε χρόνια μετά τον θρυλικό λόγο του, στις 4 Απριλίου του 1968.

Η Ειρηνική Πορεία του Αλατιού, ή Salt Satyagraha (Ινδία, 1930)

Σε εικοσιτέσσερις ημέρες, ο Mahatma Ghandi και οι οπαδοί του διέσχισαν με τα πόδια 390 χιλιόμετρα, για να καταλήξουν στο παραθαλάσσιο χωριό Dandi, όπου στις 6.30 το πρωί της 6ης Απριλίου 1930 έκαναν κάτι ανήκουστο για τα δεδομένα της υπό βρετανικής κατοχής Ινδίας: χρησιμοποίησαν τις αλυκές για την παραγωγή αλατιού, χωρίς να πληρώσουν τον απαιτούμενο φόρο στους Βρετανούς. Η ειρηνική διαμαρτυρία τους τράβηξε την προσοχή των διεθνών μέσων μαζικής ενημέρωσης, πράγμα που δεν χαροποίησε ιδιαίτερα τους Βρετανούς. Ο Γκάντι, μαζί με 80.000 Ινδούς, κατέληξαν στη φυλακή. Ένα χρόνο αργότερα, μετά την αποφυλάκισή του, ο Γκάντι συμμετείχε σε διαπραγματεύσεις με τον Βρετανό Αντιβασιλέα, οι οποίες όμως ναυάγησαν. Η Ινδία απελευθερώθηκε τελικά από την Βρετανική ηγεμονία σχεδόν δύο δεκαετίες αργότερα: στις 15 Αυγούστου του 1947, μόλις έναν χρόνο πριν τη δολοφονία του Γκάντι.

Ο Μάης του ’68 (Παρίσι, Γαλλία, 1968)

Αυτό που ξεκίνησε ως φοιτητικό κίνημα από τα Πανεπιστήμια της Ναντέρ και της Σορβόννης, εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη γενική απεργία της Ιστορίας: έντεκα εκατομμύρια εργαζόμενοι, ήτοι το 22% του εργατικού δυναμικού της χώρας, απεργούσαν επί δύο εβδομάδες, παραλύοντας την οικονομία και οδηγώντας στη διάλυση της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης και την προκήρυξη εκλογών από τον τότε πρόεδρο Σαρλ Ντε Γκωλ.

Παραδόξως, μετά την προκήρυξη των εκλογών, η επανάσταση έσβησε σχεδόν τόσο γρήγορα όσο προέκυψε. Οι εργαζόμενοι επέστρεψαν στις εργασίες τους, ωθημένοι από την Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας και το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, που είχε καταδικάσει την εξέγερση και δεν συμμετείχε. Όταν τελικά πραγματοποιήθηκαν εκλογές τον Ιούνιο, το κόμμα του Ντε Γκωλ προέκυψε ακόμα ισχυρότερο από πριν.

Τα γεγονότα μπορεί να κατέληξαν σε πολιτική αποτυχία, θεωρούνται όμως σημείο-σταθμός για τη μετάβαση από τον συντηρητισμό της θρησκείας και του πατριωτισμού στις φιλελεύθερες ιδέες της ισότητας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της σεξουαλικής απελευθέρωσης. Στην Ευρώπη, αποτέλεσαν έμπνευση για παρόμοιους κοινωνικούς αγώνες αλλά και αφορμή για ρήξη του σοσιαλιστικού κινήματος με τα παραδοσιακά κομμουνιστικά κόμματα.

Οι γυναίκες για την ειρήνη (Αμερική, 1961)

Γνωστή ως “Women Strike for Peace”, η μεγαλύτερη πορεία γυναικών του 20ου αιώνα διοργανώθηκε σε διάφορες πόλεις της Αμερικής. Περί τις 50.000 γυναίκες συμμετείχαν σε πορείες διαμαρτυρίας ενάντια στα πυρηνικά όπλα. Ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ, J. F. Kennedy, μάλιστα, δήλωσε ότι το να παρακολουθεί 1.500 γυναίκες να κάνουν πορεία στην Ουάσινγκτον από ένα παράθυρο του Λευκού Οίκου υπήρξε καταλυτικό για την απόφασή του να υπογράψει την συνθήκη απαγόρευσης των πυρηνικών δοκιμών με τη Σοβιετική Ένωση δύο χρόνια αργότερα.

Οι εξεγέρσεις του Stonewall (Νέα Υόρκη, ΗΠΑ, 1969)

Το Stonewall Inn ήταν ένα από τα πρώτα gay bar σε έναν κόσμο που δεν είχε ακόμα χρησιμοποιήσει τις λέξεις “gay” και «δικαιώματα» μαζί στην ίδια πρόταση. Ως τέτοιο, ήταν ένας από τους αγαπημένους στόχους των αστυνομικών επιδρομών. Όταν μία από αυτές κατέληξε σε συλλήψεις, στις 28 Ιουνίου του 1969, η σύγκρουση μεταξύ αστυνομικών και διαμαρτυρόμενων θαμώνων και περαστικών πήρε πολύ βίαιες διαστάσεις.

Χρειάστηκαν μόλις δύο μήνες από τις αιματηρές συγκρούσεις για να οργανωθούν τα δύο πρώτα ακτιβιστικά gay κινήματα του κόσμου, στη Νέα Υόρκη, και να αρχίσουν να εκδίδονται τρεις εφημερίδες οι οποίες προέβαλλαν τις θέσεις τους για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων ανδρών και γυναικών. Ένα χρόνο αργότερα, στις 28 Ιουνίου του 1970, τα πρώτα Gay Prides διοργανώθηκαν σε Los Angeles, Σικάγο και Νέα Υόρκη, στη μνήμη των θυμάτων του Stonewall, και η αναγνώριση των gay δικαιωμάτων πήρε τον μακρύ δρόμο της προς τον 21ο αιώνα.

Οι πορείες ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ (σε όλο τον κόσμο, 1960-1975)

Μπορεί στο μυαλό των περισσότερων εξ ημών να έχουν συνδεθεί άρρηκτα με τα λουλούδια και την σεξουαλική επανάσταση των Hippies, οι δεκαετίες του ’60 και του ’70, όμως, ήταν πρωτίστως εποχές πολιτικού ακτιβισμού. Ο πόλεμος του Βιετνάμ ήταν ο πρώτος τον οποίο η παγκόσμια κοινή γνώμη παρακολούθησε σε πραγματικό χρόνο, μέσα από τις τηλεοράσεις της. Η αντίδραση ήταν, προφανώς, μόνο θέμα χρόνου. Ένα δίκτυο ακτιβιστών του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα στις ΗΠΑ ξεκίνησε τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις, οι οποίες εξαπλώθηκαν ταχύτατα σε ολόκληρο τον κόσμο, μαζί με αυτοσχέδιες εφημερίδες και φεστιβάλ για την ειρήνη, όπως το Woodstock.

Η απάντηση των αρχών ήταν συχνά βίαιη –το πιο φρικτό παράδειγμα είναι ίσως η σφαγή στην πολιτεία Kent, όπου τέσσερις φοιτητές σκοτώθηκαν από την εθνική φρουρά. Ο πόλεμος δεν τελείωσε παρά μόνο το 1975, παρά τις αντιδράσεις, τους πύρινους λόγους, τις πορείες και τις διαδηλώσεις των ακτιβιστών.

Η βελούδινη επανάσταση (Τσεχοσλοβακία, 1989)

Πόσες φοιτητικές εξεγέρσεις χρειάζονται για να ρίξουν μια κυβέρνηση; Στην περίπτωση αυτού που έμεινε στην Ιστορία ως Βελούδινη Επανάσταση, και που οδήγησε στην απελευθέρωση της Τσεχοσλοβακίας και συνέβαλε στην κατάρρευση του Σιδηρού Παραπετάσματος, χρειάστηκε μόνο μία –η οποία οδήγησε σε γενική απεργία, κι αυτή με την σειρά της στην παραίτηση του Κομμουνιστικού Κόμματος από την εξουσία. Τέσσερα χρόνια αργότερα, η Τσεχοσλοβακία χωρίστηκε εξίσου ειρηνικά σε δύο χώρες.

Η σφαγή της Τιενανμέν (Πεκίνο, Κίνα, 1989)

Στις 5 Απριλίου του 1989, περίπου 100.000 άνθρωποι μαζεύτηκαν στην Πλατεία Τιενανμέν για να διαδηλώσουν ενάντια στην απουσία εθνικού πένθους για τον θάνατο του Γενικού Γραμματέα του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, Hu Yaobang, γνωστού για την ανεκτικότητά του απέναντι στις μειοψηφίες εντός του κόμματος. Ο στρατός εστάλη για να «καθαρίσει» την πλατεία, σκοτώνοντας περί τους 1.000 ανθρώπους –σύμφωνα με εκτιμήσεις, πολλοί ακόμα από τους διαδηλωτές δολοφονήθηκαν τις ημέρες που ακολούθησαν το τραγικό συμβάν. Η σφαγή, που σήμερα παραμένει επτασφράγιστο μυστικό για τις κινεζικές αρχές, προκάλεσε την διεθνή κατακραυγή, και η παραπάνω φωτογραφία έγινε σύμβολο διαμαρτυρίας.