10 προσωπικότητες που λείπουν από την σημερινή Ελλάδα

του Γιώργου Κόκουβα

Ελλάδα του σήμερα. Οι εξελίξεις τρέχουν σε κάθε επίπεδο και τα blogs μαζί με την διαδικτυακή δημοσιογραφία δίνουν στον καθένα την ευκαιρία να εκφράσει την άποψή του γι’ αυτές. Πόσες από τις απόψεις αυτές όμως είναι πραγματικά ενδιαφέρουσες; Πόσες έχουν κάτι εύστοχο να πουν, βλέποντας με κριτικό και τολμηρό μάτι πίσω από την επιφάνεια; Ποιος δε σκέφτηκε για παράδειγμα, τι θα έλεγε η Μαλβίνα για το μνημόνιο, πώς θα έκρινε η Μελίνα την πορεία του ΠΑΣΟΚ και τι θα έκανε ο Μάνος Χατζιδάκις για την πολιτιστική ζωή της χώρας αν ζούσε σήμερα;

Πιθανότατα θα είχαν πολλά να πουν –και να κάνουν. Δυστυχώς, όμως, είτε «έφυγαν» πρόωρα, είτε γεννήθηκαν σε λάθος εποχή, γιατί η γενιά των ‘10s μάλλον τους χρειάζεται περισσότερο από κάθε άλλη. Κυρίως επειδή από αυτή λείπουν εκείνες οι στιβαρές φωνές και οι δυναμικές προσωπικότητες που μπορούν να αφυπνίσουν και να εκφράσουν την ζωή της χώρας. Εμείς συγκεντρώνουμε 10 «φωνές» που θα θέλαμε να ακούμε ακόμα και σήμερα, έστω κι αν δεν συμφωνούν όλοι μαζί τους – άλλωστε ο όρος «δυναμική» προσωπικότητα, ελάχιστα απέχει από το «αμφιλεγόμενη».

Μαλβίνα Κάραλη

Η πιο απολαυστική «Σαββατογεννημένη» της χώρας έφυγε πριν από δέκα χρόνια νικημένη από τον καρκίνο, αλλά στην γεμάτη ζωή που προηγήθηκε, φρόντισε να νικήσει όλες τις υπόλοιπες μάχες. Αυτή του θεάτρου, της σεναριογραφίας, της δημοσιογραφίας, της τηλεόρασης και της AGB, που αποδείκνυε με κάθε της μέτρηση ότι το κοινό την λάτρευε. Δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για τους πολιτικούς παράγοντες της χώρας, στους οποίους μάλλον η Μαλβίνα ασκούσε την καλύτερη και την πιο ετοιμόλογη αντιπολίτευση. Ακόμη κι αν αυτή πήγαζε από τα ξεκαρδιστικά videos των IEK Τάπερμαν ή τα άπταιστα καλιαρντά της που πολλοί παρουσιαστές προσπάθησαν αποτυχημένα να μιμηθούν. Αν μη τι άλλο, αν ήταν ακόμα ανάμεσά μας, θα δικαιωνόταν για το ρητό που συνεχίζει να αρμόζει στα πολιτικά τζάκια της χώρας: «Όξω π*** απ’ την παράγκα».

Μελίνα Μερκούρη

Έγινε η «Μούσα» ολόκληρης της χώρας χάρη στις θεατρικές και τις κινηματογραφικές της επιτυχίες, καθιερώθηκε ως το «παιδί του Πειραιά» και τελικά, μετά από μια τεράστια καλλιτεχνική καριέρα, αποφάσισε να πολιτευτεί. Πολλοί ίσως διαφώνησαν με αυτή την ιδέα, καθώς και με τους χειρισμούς της ως υπουργού, αλλά η απόφαση της Χούντας να την αφελληνίσει μάλλον δεν της άφησε πολλά περιθώρια. «Αν γνώριζε τότε τι θα έκανε το ΠΑΣΟΚ τώρα, θα τους έκαιγε», σχολίασε ένας αναγνώστης του In2life στο πρόσφατο αφιέρωμά μας στην Μελίνα Μερκούρη και εξέφρασε μία εν δυνάμει υπόθεση που πολλοί από εμάς έχουμε κάνει. Τι θα έλεγε σήμερα η γυναίκα που δεν δίστασε να καταφερθεί εναντίον της Χούντας ή να κοιτάξει στα μάτια τον Διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου απαιτώντας την επιστροφή των Μαρμάρων, για την τροπή των πολιτικών εξελίξεων; 

Νικόλας Άσιμος

Ο «μπαγάσας» της ελληνικής καλλιτεχνικής ζωής του ’70 και του ’80 κατάφερε να γίνει σύμβολο αντισυμβατικότητας με την πολιτικοποιημένη του ματιά και την εξαρχειώτικη επαναστατικότητα. Ο καλλιτέχνης που απαρνήθηκε κάθε ταμπέλα, ακόμη κι αυτή του αναρχικού, εξέφρασε πολλούς νέους της εποχής, ακόμη κι όταν είδε τις πόρτες των φυλακών και του ψυχιατρείου να τον υποδέχονται. Κι όταν τελικά το σκοινί της οδού Καλλιδρομίου τον έκανε να πάψει για πάντα, τότε όλοι, όπως γίνεται συνήθως, συνειδητοποίησαν την διαύγεια της προσωπικότητάς που βαφτίστηκε τρελή. 

Μάνος Χατζιδάκις

Ανήκει στην λίγκα εκείνη που περιλαμβάνει τους μεγαλύτερους μουσικούς που γέννησε η χώρα, αλλά η καλλιτεχνική του ευφυΐα, ευτυχώς για όσους έζησαν εκείνα τα χρόνια της πολιτισμικής άνοιξης του ’50 και του ’60, δεν περιορίστηκε μόνο στην δημιουργία μουσικής. Καταπιάστηκε και με την διάδοσή της – θρυλική έχει μείνει η ομιλία του για το ρεμπέτικο, αλλά και οι χρυσές μέρες που γνώρισε ο «Σείριος», το περιοδικό «Τέταρτο» και  το Γ’ Πρόγραμμα τις ημέρες που ο ίδιος είχε αναλάβει να κινεί τα νήματά τους. Πολλοί τον κατηγόρησαν για τις εμπορικές του στροφές και τα ελαφριά τραγούδια που κατά καιρούς χάριζε στις μούσες του, αλλά κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως υπήρξε ο άνθρωπος που προσπάθησε να διδάξει ότι το λαϊκό τραγούδι και η ποιότητα δεν είναι έννοιες ασύνδετες. Δυστυχώς, από το 1994 η φωνή του έπαψε, και μαζί έπαψαν και οι μουσικές φωνές που πραγματικά έχουν να πουν κάτι στην Ελλάδα.

Θόδωρος Αγγελόπουλος

Ο τραγικός του θάνατος περίπου δύο μήνες πριν μας έκανε να διαπιστώσουμε πως το καλλιτεχνικό στερέωμα έχασε άλλη μια σπουδαία φωνή. Κινηματογραφική αυτή τη φορά, η δύναμη της οποίας πέρασε στο ελληνικό και στο διεθνές κοινό χάρη στις πολιτικοποιημένες ταινίες του. Ακόμη κι αν οι απόψεις του βρίσκονται συμπυκνωμένες σε μία και μόνο ταινία του, τον αριστουργηματικό «Θίασο», ο θάνατός του στο δυστυχές τροχαίο της Δραπετσώνας μας θύμισε πως ποτέ δεν θα έχουμε την ευκαιρία να μάθουμε πώς θα αποτύπωνε την σύγχρονη πραγματικότητα στις επόμενες ταινίες του. 

Ελευθέριος Βενιζέλος

Η αλήθεια είναι πως σκεφτήκαμε αρκετά αν θα έπρεπε να περιληφθούν πολιτικοί στην συγκεκριμένη λίστα, γιατί αν οι υπόλοιπες προσωπικότητες είναι μια φορά αμφιλεγόμενες, η πολιτική ιδιότητα πολλαπλασιάζει αυτό τον χαρακτηρισμό. Καταλήξαμε όμως πως οι ηγέτες εκείνοι, που παρά τις κακοτοπιέ (βλ. Μεγάλη Ιδέα), δεν σταμάτησαν να εμπνέουν ελπίδα στον λαό,  σίγουρα λείπουν από την σημερινή πραγματικότητα. Και το πρότυπο της «λογικής» σύγχρονης πολιτικής σκέψης του Βενιζέλου συναντάται πλέον μόνο ως όνομα στο αθηναϊκό αεροδρόμιο.

Κάρολος Κουν 

Σήμερα οι θεατρικές σκηνές στην Αθήνα ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια, καλλιτεχνικά ρεύματα εμφανίζονται και μπλέκουν στις εκατοντάδες παραστάσεις που ανεβαίνουν, αλλά κάτι λείπει από την θεατρική ζωή της χώρας. Ίσως είναι εκείνο το πάθος του Κάρολου Κουν και η όρεξη να μελετήσει κάθε εξέλιξη και να δώσει μια σαφή κατεύθυνση στην τέχνη του σανιδιού. Ο Κουν υπήρξε πρωτοπόρος στην μελέτη των αρχαίων τραγωδών αλλά και κάθε νέου ρεύματος – ήταν ο πρώτος που σύστησε στην Ελλάδα δραματουργούς όπως οι Ίψεν, Σο, Πιραντέλο, Λόρκα, Ουίλιαμς, Μίλερ, Μπρεχτ, Ιονέσκο, Μπέκετ κ.α., ενώ σίγουρα η παρακαταθήκη που άφησε για τους νέους ηθοποιούς με το Θέατρο Τέχνης του, έθεσε τις βάσεις για την εξέλιξη του είδους στην χώρα. Δείτε στο παραπάνω video τις παραινέσεις του προς την νέα γενιά ηθοποιών. 

Κώστας Αξελός

Ο «τελευταίος μεγάλος Έλληνας στοχαστής» ήταν το σύνηθες προσωνύμιό του, μέχρι που κι αυτός μας εγκατέλειψε πριν 2 χρόνια. Το κράτος φυσικά τον είχε εγκαταλείψει πολύ νωρίτερα, όταν τον καταδίκασε σε θάνατο το 1945. Εκείνος όμως φρόντισε να χαρίζει όχι μόνο στους Έλληνες αλλά και σε όλο τον κόσμο την υψηλού επιπέδου διανόησή του από το Παρίσι και να χαίρει της εκτίμησης των μεγαλύτερων μυαλών του 20ου αιώνα – πλην του Σαρτρ, με τον οποίο η ιδεολογική «κόντρα» είχε πάρει διαστάσεις αστικού θρύλου. Βιοθεωρίες, πλανητική σκέψη, Μαρξ, Νίτσε και Φρόυντ αναλύθηκαν διεξοδικά μέσα από την καθαρότητα της κρίσης του, η οποία σήμερα θα μας ήταν πολύ χρήσιμη, μακριά από τις φιλοσοφικές αοριστίες που και ο ίδιος αντιπαθούσε. 

Στρατής Τσίρκας

Ο σπουδαίος Έλληνας λογοτέχνης που συμμετείχε στο Συνέδριο Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας Ενάντια στον Φασισμό, που συνέγραψε τον Όρκο των Ποιητών προς τον Λόρκα, που γνώρισε τον Καβάφη στην Αλεξάνδρεια και κυνηγήθηκε από το ίδιο του το Κόμμα μετά το καθεστώς του Μεταξά το οποίο πολέμησε, μας άφησε τελικά μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της ελληνικής πεζογραφίας. Για την τριλογία των «Ακυβέρνητων Πολιτειών», το ΚΚΕ του ζήτησε να αποκηρύξει τα γραφόμενά του, καθώς επεσήμανε τα κακώς κείμενα στους κόλπους της Αριστεράς, και ο ίδιος είχε απαντήσει: «Κατέγραψα τα γεγονότα όπως ακριβώς τα έζησα. Η συνείδησή μου δεν είναι καπέλο να την πάρω απ' το ένα καρφί να την κρεμάσω στο άλλο». Αυτές οι σταράτες απαντήσεις, ο πόλεμος δια της σιωπής στην Χούντα και η πένα που ακτινογραφεί μια ολόκληρη κοινωνία μας κάνουν να θλιβόμαστε όταν θυμόμαστε πως η «Χαμένη Άνοιξή» του (1967) ήταν το πρώτο μέρος μιας τριλογίας, που δεν κατάφερε ποτέ να ολοκληρώσει, κι εμείς να διαβάσουμε.

Νίκος Γκάτσος

Ο άνθρωπος που κατάφερε να φέρει την ποίηση στην καθημερινότητα κάθε Έλληνα μέσω της μουσικής αξίζει ειδική μνεία. Καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του εξέδωσε μία και μοναδική ποιητική συλλογή, την Αμοργό, αλλά παρ’ όλα αυτά θεωρείται ο «Μεγάλος Έλληνας» του υπερρεαλισμού, καθώς διοχέτευσε το ταλέντο του και στην στιχουργική, μέσω της οποίας η λυρική σκέψη του έφτασε σε τεράστιο κοινό. Είναι επίσης υπεύθυνος για μερικές από τις πιο όμορφες μεταφράσεις ευρωπαϊκών θεατρικών δραμάτων στα ελληνικά, ενώ το γεγονός ότι υποκλίθηκαν στις λέξεις του καλλιτέχνες όπως ο Ελύτης, ο Χατζιδάκις, ο Θεοδωράκης, ο Ξαρχάκος και πολλοί ακόμα, δεν μας αφήνει περιθώρια να μην ομολογήσουμε πως οι τελευταίες δύο δεκαετίες απουσίας του ήταν λίγο πιο σιωπηρές για την ελληνική τέχνη.