Διάσημα δημοψηφίσματα: Όταν αποφασίζουν οι λαοί

του Γιώργου Κόκουβα

Οι πρόσφατες φήμες που ήθελαν τον πρωθυπουργό της Ελλάδας να σκέφτεται σοβαρά το ενδεχόμενο δημοψηφίσματος για τα νέα μέτρα δεν μπορούν παρά να μας θυμίσουν την πλήρη απουσία του θεσμού αυτού από την χώρα μας εδώ και πολλές δεκαετίες. Το 1974 ήταν η τελευταία φορά που «μίλησε ο λαός» εκτός εκλογών στην Ελλάδα, την ίδια στιγμή που σε πολλές χώρες του κόσμου, το δημοψήφισμα παραμένει ένας ενεργός δημοκρατικός θεσμός και κρίνει τα σημαντικότερα θέματα που προκύπτουν. Ας δούμε τι συμβαίνει στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο όσον αφορά την «φωνή του λαού», περνώντας ανάμεσα από τα περίφημα δημοψηφίσματα της σύγχρονης Ιστορίας.

Μπορεί να γίνει δημοψήφισμα στην Ελλάδα;

Οι αγανακτισμένοι πολίτες στις πλατείες της Ελλάδας απαιτούν η κυβερνητική πολιτική της χώρας να τους λάβει υπόψη. Είναι το δημοψήφισμα για τα νέα μέτρα που ανακοινώνονται κάθε τόσο η λύση; Μπορεί ο λαός να αποφασίσει για το κάθε «μνημόνιο» ή να απαντήσει στο δίλημμα ευρώ ή δραχμή; Ας δούμε τι ορίζει το Σύνταγμα:

«Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας προκηρύσσει με διάταγμα δημοψήφισμα για κρίσιμα εθνικά θέματα, ύστερα από απόφαση της απόλυτης πλειοψηφίας του όλου αριθμού των βουλευτών, που λαμβάνεται με πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου». Ωστόσο, η περίπτωση των οικονομικών μέτρων δεν εμπίπτει στην δικαιοδοσία αυτή, καθώς όπως αναφέρεται σε επόμενο άρθρο, «δημοψήφισμα προκηρύσσεται… και για ψηφισμένα νομοσχέδια που ρυθμίζουν σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, εκτός από τα δημοσιονομικά, εφόσον αυτό αποφασιστεί από τα τρία πέμπτα του συνόλου των βουλευτών, ύστερα από πρόταση των δύο πέμπτων του συνόλου».

Πέρα όμως από τα νομικά κωλύματα, είναι εμφανής η αχρηστία στην οποία έχει πέσει ο θεσμός του δημοψηφίσματος στην χώρα μας, αφού η τελευταία φορά που τέθηκε σε εφαρμογή ήταν τον Δεκέμβριο του 1974. Πρόκειται φυσικά για το περίφημο δημοψήφισμα για το πολίτευμα της χώρας, στο οποίο οι Έλληνες αποφάσισαν με πλειοψηφία 69% ότι επιθυμούν αβασίλευτη δημοκρατία και έδειξαν την πόρτα της εξόδου από την χώρα στον τέως Βασιλιά Κωνσταντίνο.

Έκτοτε, ωστόσο, η μεταπολίτευση στην Ελλάδα δεν συνοδεύτηκε από την ανάπτυξη αυτού του θεσμού. Η αντίθεση γίνεται εμφανής αν συγκρίνουμε την χώρα μας με την γειτονική μας Ιταλία, όπου τις τελευταίες δεκαετίες έχουν πραγματοποιηθεί δεκάδες δημοψηφίσματα για όλα τα σημαντικά θέματα, όπως η νομιμοποίηση των εκτρώσεων, των διαζυγίων, ζητήματα εργασιακού δικαίου κ.α.

Τα ελληνικά δημοψηφίσματα

Τον περασμένο αιώνα, η χώρα μας γνωρίζει μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού δημοψηφίσματα, η πλειοψηφία των οποίων αφορά την επάνοδο ή όχι των βασιλέων:

*1935: Η κυβέρνηση Κονδύλη ζητά από τους πολίτες να αποφασίσουν για την αλλαγή ή όχι του πολιτεύματος. Το δίλημμα είναι βασιλευόμενη ή αβασίλευτη δημοκρατία και το δημοψήφισμα μένει στην ιστορία ως «Νόθο», καθώς πολλοί «Ηρακλείς του Στέμματος» ψηφίζουν τρεις και τέσσερις φορές ο καθένας. Οι νόθες ψήφοι υπολογίζονται περί τις 350.000 και το αποτέλεσμα είναι ένα εντυπωσιακότατο 97,88% υπέρ της βασιλευόμενης δημοκρατίας.

*1946: Τον Σεπτέμβριο εκείνης της χρονιάς, στον απόηχο της Κατοχής και εν μέσω εμφυλίων αναβρασμών, η κυβέρνηση Τσαλδάρη αναθέτει στον λαό να αποφασίσει για την επάνοδο του Βασιλιά Γεωργίου Β’. Οι επιλογές ήταν τρεις: Υπέρ ή κατά της επανόδου και αβασίλευτη δημοκρατία. Και πάλι ο ελληνικός λαός υποδέχεται πίσω τον Βασιλιά, αφού η επάνοδος αποφασίζεται με ποσοστό 69%. Κατά της επανόδου ψήφισε το 20% και υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας μόλις το 11%. Τρεις δεκαετίες περίπου αργότερα, όπως προαναφέραμε, ένα ακόμη δημοψήφισμα τερματίζει τον θεσμό της βασιλείας στην Ελλάδα.

Τα δημοψηφίσματα στον υπόλοιπο κόσμο

*Κύπρος: Ο Κόφι Ανάν, Γ. Γραμματέας του ΟΗΕ προτείνει επανειλημμένως από το 2002 ως το 2004 σχέδια για την επίλυση του κυπριακού ζητήματος και την δημιουργία της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας. Το περίφημο Σχέδιο Ανάν τίθεται προς έγκριση από τους Ελληνοκυπρίους τον Απρίλιο του 2004. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για την αποδοχή ή όχι του σχεδίου είναι ένα ηχηρό όχι της ελληνοκυπριακής πλευράς ,με ποσοστό απόρριψης 75,83%.

*Ιταλία: Η πιο πρόσφατη ενεργοποίηση της επιλογής ενός δημοψηφίσματος στην «γειτόνισσα» έγινε μόλις λίγες ημέρες πριν, όταν αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί δημοψήφισμα στις 12 και 13 Ιουνίου. Το θέμα; Η κατάργηση κάθε προγράμματος που αποσκοπεί στην δημιουργία πυρηνικών κέντρων στην Ιταλία. Παρά την ανακοίνωση του Μπερλουσκόνι, που ανέφερε ότι «παγώνει» τις σχετικές «πυρηνικές» εξελίξεις, ο ιταλικός λαός μας «βάζει τα γυαλιά» θέλοντας να αποφασίσει επισήμως με τον πιο άμεσο δημοκρατικό θεσμό για την έκβαση του ζητήματος.

*Αίγυπτος: Προ ολίγων μηνών, η εξέγερση των Αιγυπτίων οδηγεί στην υποχώρηση του Προέδρου Μουμπάρακ, ενώ με δημοψήφισμα, ο λαός καλείται να θέσει πιο δημοκρατικούς όρους στην εκλογή και την διάρκεια της προεδρικής θητείας, η οποία πλέον μπορεί να ανανεωθεί μόνο μία φορά (συνολικά δύο τετραετίες).

*Γαλλία και Ολλανδία: Η κεντρική Ευρώπη καλείται να αποφασίσει για την εφαρμογή ή όχι ενός Ευρωσυντάγματος, κοινού για όλα τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρά τον χαρακτηρισμό της Γαλλίας ως της πιο «φιλοευρωπαϊκής» χώρας, ο λαός ψηφίζει όχι, και ακολουθεί την άρνηση και της Ολλανδίας που κι αυτή αφήνει το Ευρωσύνταγμα στα… αζήτητα.

*Ιρλανδία: Πρόκειται για την χώρα με την μεγαλύτερη «αγάπη» στα δημοψηφίσματα. Κάθε συνταγματική αλλαγή οφείλει να περάσει πρώτα από την κρίση των Ιρλανδών μέσω δημοψηφίσματος. Περίφημο «δραματικό» δημοψήφισμα ήταν αυτό του 1995, οπότε και νομιμοποιήθηκε το διαζύγιο με ποσοστό 50,3%. Επίσης, η Ιρλανδία ήταν η μόνη χώρα που διενήργησε δημοψήφισμα για την έγκριση της Ευρωπαϊκής συνθήκης της Λισαβόνας.

*Σουηδία: Οι πολίτες της Σκανδιναβικής χώρας ρωτώνται για την είσοδο της χώρας στην ευρωζώνη και λένε «όχι» στο ευρώ το 2003 με ποσοστό 55,9%.

*Ελβετία: Η πιο «τακτική πελάτης» δημοψηφισμάτων θέτει σε εφαρμογή τον θεσμό πάντα Κυριακή και συνήθως 3-4 φορές τον χρόνο, κάτι που προβλέπεται από το Σύνταγμα της χώρας, χωρίς τα πολιτικά κόμματα να έχουν καμία δικαιοδοσία πάνω σε αυτό. Ταυτόχρονα, την ίδια Κυριακή τίθενται διάφορα θέματα επί «λαϊκού» τάπητος, όπως η έγκριση κονδυλίων και προϋπολογισμών και σοβαρά εθνικά ζητήματα. Οι αντίμαχοι των δημοψηφισμάτων υποστηρίζουν πως απλώς ανακόπτεται η δράση των πολιτικών και καθυστερούν οι διαδικασίες, αλλά οι Ελβετοί κοινωνιολόγοι απεφάνθησαν ότι η άμεση δημοκρατία οδηγεί στην ευημερία και την ευτυχία.