Γιατί θέλω τους λάθος ανθρώπους;
Γιατί δεν ερωτευόμαστε τα καλά παιδιά, και επιμένουμε να φιλάμε βατράχους που δεν θα γίνουν ποτέ πρίγκιπες;
της Ηρώς Κουνάδη
Δεν φταις εσύ, το μυαλό σου τα φταίει. Αλήθεια. Οι νευρολόγοι πρόσφατα ανακάλυψαν κάτι πολύ ενδιαφέρον: Ο εγκέφαλός μας, λέει, παράγει πολύ περισσότερες ορμόνες «της χαράς» όταν παίρνει κάτι καλό που δεν το περιμένει. Τι σημαίνει αυτό; Θα μιλήσουμε με παραδείγματα. Βλέπεις, ας πούμε, τον Μάκη που λιώνει για σένα και το ξέρεις χρόνια τώρα, να πλησιάζει από μακριά. Τι περιμένεις ότι θα κάνει; Θα χαμογελάσει, θα σου κάνει μερικά κομπλιμέντα κι ένα-δυο αστεία, θα προτείνει να βρεθείτε το βράδυ για ποτό. Τι κάνει ο Μάκης; Ακριβώς αυτά –με την σειρά που τα είχες φανταστεί. Χαίρεσαι εσύ μεν, αλλά ο εγκέφαλός σου δεν έχει εκπλαγεί, και οι ορμόνες σου μένουν στα ίδια βαρετά επίπεδα που ήταν και πριν δεις τον Μάκη.
Στο άλλο υποθετικό παράδειγμα, τώρα, βλέπεις να πλησιάζει ο Σάκης, που σε αγνοεί επιδεικτικά τον τελευταίο καιρό, και σε έχει στεναχωρήσει και μια-δυο φορές στο παρελθόν. Τι περιμένεις ότι θα κάνει; Μάλλον θα σε αγνοήσει, όπως κάνει τον τελευταίο καιρό, ή μπορεί να κάνει κανένα αδιάφορο σχόλιο για την καινούρια ταινία της Pixar που κατέβασε προχτές, ή θα ρωτήσει τι κάνεις και δεν θα σχολιάσει τίποτα απ’ ό,τι του πεις. Τι κάνει ο Σάκης; Χαμογελάει, λέει «στις ομορφιές σου είσαι σήμερα», ρωτάει τι έγινε με εκείνη τη συνέντευξη που θα πήγαινες την προηγούμενη εβδομάδα και προτείνει να πάτε μαζί να δείτε την καινούρια ταινία της Pixar. Ο εγκέφαλός σου σε αυτό το σημείο έχει χτυπήσει tilt και παράγει ορμόνες ανεξέλεγκτα –όσο και αν εσύ προσπαθείς να συγκρατηθείς και επαναλαμβάνεις από μέσα σου «μη χαρείς, μη χαρείς, είδες πώς κατέληξε την προηγούμενη φορά». Μην προσπαθείς, δεν πρόκειται να πιάσει.
Είναι όλα θέμα χημείας, μωρό μου
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο πως οι άνθρωποι είμαστε ατελή όντα που δεν μπορούν να ελέγξουν το μυαλό τους ούτε για τα στοιχειώδη –να αποφασίσουν, ας πούμε, μόνοι τους πότε θα χαρούν και πότε όχι. Υπάρχει και χειρότερο: το ότι αυτές οι ορμόνες είναι εθιστικές, ακριβώς όπως τα ναρκωτικά. Κάθε φορά, δηλαδή, που ο Σάκης σε αγνοεί, σε στεναχωρεί ή λέει απλώς τις ανοησίες του για τις καινούριες ταινίες της Pixar, ο εγκέφαλός σου είναι απασχολημένος είτε να περιμένει το επόμενο «τυράκι» που θα του δώσει το αντικείμενο του πόθου του ή να θυμάται το προηγούμενο. Αναγνωρίζει τη στεναχώρια σου σαν το στερητικό σύνδρομο που ακολουθεί το «φτιάξιμο» μιας δόσης ναρκωτικών, και όχι σαν μια διαδικασία που θα προτιμούσε να μην ξανα-υποστεί ποτέ.
Σε προχωρημένες περιπτώσεις, αυτή είναι και η απάντηση στο γιατί τα θύματα κακοποίησης –λεκτικής ή σωματικής– αργούν χαρακτηριστικά πολύ να αποδεσμευτούν από σχέσεις που, αντικειμενικότατα και καθόλου μεταφορικά μιλώντας, τους κάνουν κακό. Όσο περισσότερο δεν περιμένεις κάτι (ας πούμε, μια εκδήλωση τρυφερότητας από έναν άνθρωπο που κάνει ό,τι μπορεί για να σε πείσει ότι σε μισεί) τόσο πιο πολύ χαίρεται ο ανόητος ο εγκέφαλός σου, και τόσο πιο ανεξέλεγκτα παράγει τις χαζο-ορμόνες του.
Δεν υπάρχει σωτηρία, δηλαδή;
Υπάρχει: Να μην πέφτουν τέτοιοι άνθρωποι στον δρόμο σου, ώστε να μην γνωρίζεις την διαφορά ανάμεσα στο «χαίρομαι με έναν φυσιολογικό και καθημερινό τύπο σαν τον Μάκη» και στο «παθαίνω overdose ευφορίας όταν ο Σάκης με κοιτάζει με πολλά υποσχόμενο βλέμμα, ενώ έχει τρεις εβδομάδες να με κοιτάξει γενικώς».
Υπάρχει κι άλλη: Να είσαι από εκείνους τους λογικούς ανθρώπους που καταλαβαίνουν κάποια στιγμή ότι η ψυχική τους υγεία είναι σημαντικότερη από κάθε έκρηξη αδρεναλίνης, ντοπαμίνης και άλλων ουσιών που τελειώνουν σε –ίνης, και αποφεύγουν στρατηγικά και εσκεμμένα κάθε τυχαία συνάντηση με τους Σάκηδες αυτού του κόσμου. Ακόμα και αν δεν είσαι από εκείνους τους λογικούς ανθρώπους, κάποια στιγμή θα γίνεις. Μεγαλώνοντας. Και μαθαίνοντας.
Δεν φταις εσύ, το μυαλό σου τα φταίει. Αλήθεια. Οι νευρολόγοι πρόσφατα ανακάλυψαν κάτι πολύ ενδιαφέρον: Ο εγκέφαλός μας, λέει, παράγει πολύ περισσότερες ορμόνες «της χαράς» όταν παίρνει κάτι καλό που δεν το περιμένει. Τι σημαίνει αυτό; Θα μιλήσουμε με παραδείγματα. Βλέπεις, ας πούμε, τον Μάκη που λιώνει για σένα και το ξέρεις χρόνια τώρα, να πλησιάζει από μακριά. Τι περιμένεις ότι θα κάνει; Θα χαμογελάσει, θα σου κάνει μερικά κομπλιμέντα κι ένα-δυο αστεία, θα προτείνει να βρεθείτε το βράδυ για ποτό. Τι κάνει ο Μάκης; Ακριβώς αυτά –με την σειρά που τα είχες φανταστεί. Χαίρεσαι εσύ μεν, αλλά ο εγκέφαλός σου δεν έχει εκπλαγεί, και οι ορμόνες σου μένουν στα ίδια βαρετά επίπεδα που ήταν και πριν δεις τον Μάκη.
Στο άλλο υποθετικό παράδειγμα, τώρα, βλέπεις να πλησιάζει ο Σάκης, που σε αγνοεί επιδεικτικά τον τελευταίο καιρό, και σε έχει στεναχωρήσει και μια-δυο φορές στο παρελθόν. Τι περιμένεις ότι θα κάνει; Μάλλον θα σε αγνοήσει, όπως κάνει τον τελευταίο καιρό, ή μπορεί να κάνει κανένα αδιάφορο σχόλιο για την καινούρια ταινία της Pixar που κατέβασε προχτές, ή θα ρωτήσει τι κάνεις και δεν θα σχολιάσει τίποτα απ’ ό,τι του πεις. Τι κάνει ο Σάκης; Χαμογελάει, λέει «στις ομορφιές σου είσαι σήμερα», ρωτάει τι έγινε με εκείνη τη συνέντευξη που θα πήγαινες την προηγούμενη εβδομάδα και προτείνει να πάτε μαζί να δείτε την καινούρια ταινία της Pixar. Ο εγκέφαλός σου σε αυτό το σημείο έχει χτυπήσει tilt και παράγει ορμόνες ανεξέλεγκτα –όσο και αν εσύ προσπαθείς να συγκρατηθείς και επαναλαμβάνεις από μέσα σου «μη χαρείς, μη χαρείς, είδες πώς κατέληξε την προηγούμενη φορά». Μην προσπαθείς, δεν πρόκειται να πιάσει.
Είναι όλα θέμα χημείας, μωρό μου
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο πως οι άνθρωποι είμαστε ατελή όντα που δεν μπορούν να ελέγξουν το μυαλό τους ούτε για τα στοιχειώδη –να αποφασίσουν, ας πούμε, μόνοι τους πότε θα χαρούν και πότε όχι. Υπάρχει και χειρότερο: το ότι αυτές οι ορμόνες είναι εθιστικές, ακριβώς όπως τα ναρκωτικά. Κάθε φορά, δηλαδή, που ο Σάκης σε αγνοεί, σε στεναχωρεί ή λέει απλώς τις ανοησίες του για τις καινούριες ταινίες της Pixar, ο εγκέφαλός σου είναι απασχολημένος είτε να περιμένει το επόμενο «τυράκι» που θα του δώσει το αντικείμενο του πόθου του ή να θυμάται το προηγούμενο. Αναγνωρίζει τη στεναχώρια σου σαν το στερητικό σύνδρομο που ακολουθεί το «φτιάξιμο» μιας δόσης ναρκωτικών, και όχι σαν μια διαδικασία που θα προτιμούσε να μην ξανα-υποστεί ποτέ.
Σε προχωρημένες περιπτώσεις, αυτή είναι και η απάντηση στο γιατί τα θύματα κακοποίησης –λεκτικής ή σωματικής– αργούν χαρακτηριστικά πολύ να αποδεσμευτούν από σχέσεις που, αντικειμενικότατα και καθόλου μεταφορικά μιλώντας, τους κάνουν κακό. Όσο περισσότερο δεν περιμένεις κάτι (ας πούμε, μια εκδήλωση τρυφερότητας από έναν άνθρωπο που κάνει ό,τι μπορεί για να σε πείσει ότι σε μισεί) τόσο πιο πολύ χαίρεται ο ανόητος ο εγκέφαλός σου, και τόσο πιο ανεξέλεγκτα παράγει τις χαζο-ορμόνες του.
Δεν υπάρχει σωτηρία, δηλαδή;
Υπάρχει: Να μην πέφτουν τέτοιοι άνθρωποι στον δρόμο σου, ώστε να μην γνωρίζεις την διαφορά ανάμεσα στο «χαίρομαι με έναν φυσιολογικό και καθημερινό τύπο σαν τον Μάκη» και στο «παθαίνω overdose ευφορίας όταν ο Σάκης με κοιτάζει με πολλά υποσχόμενο βλέμμα, ενώ έχει τρεις εβδομάδες να με κοιτάξει γενικώς».
Υπάρχει κι άλλη: Να είσαι από εκείνους τους λογικούς ανθρώπους που καταλαβαίνουν κάποια στιγμή ότι η ψυχική τους υγεία είναι σημαντικότερη από κάθε έκρηξη αδρεναλίνης, ντοπαμίνης και άλλων ουσιών που τελειώνουν σε –ίνης, και αποφεύγουν στρατηγικά και εσκεμμένα κάθε τυχαία συνάντηση με τους Σάκηδες αυτού του κόσμου. Ακόμα και αν δεν είσαι από εκείνους τους λογικούς ανθρώπους, κάποια στιγμή θα γίνεις. Μεγαλώνοντας. Και μαθαίνοντας.
