5 πράγματα που δεν ξέρατε για την επικοινωνία
Οι ανθρώπινες γλώσσες παραμένουν ένα μεγάλο μυστήριο για την επιστήμη. Δείτε πέντε ενδιαφέρουσες πληροφορίες που δεν ξέρατε γι’ αυτές.
της Ηρώς Κουνάδη
Πρέπει να υπάρχουν ελάχιστα πράγματα που να είναι ταυτόχρονα τόσο καθημερινά και τόσο μυστηριώδη όσο οι ανθρώπινες γλώσσες. Είναι να απορεί κανείς πώς καταφέρνουμε και συνεννοούμαστε καθημερινά μεταξύ μας, ενώ γνωρίζουμε τόσο λίγα πράγματα σχετικά με τους τρόπους της επικοινωνίας μας. Ας πούμε, πότε ξεκινάμε να μαθαίνουμε γλώσσες; Πώς ακριβώς λειτουργεί η διγλωσσία; Γιατί κάποιες γλώσσες δεν έχουν καθόλου λέξεις για να περιγράψουν ορισμένα απλά και καθημερινά πράγματα; Σε κανένα από αυτά τα ερωτήματα δεν έχουμε ακόμα βρει τις απαντήσεις. Οι πληροφορίες που ακολουθούν, όμως, είναι άκρως ενδιαφέρουσες –και διαφωτιστικές.
Πότε αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε λέξεις;
Ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα που έγινε σε μωρά που δεν είχαν ακόμα κλείσει τον πρώτο μήνα της ζωής τους, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι εκείνα αντιδρούσαν όταν άκουγαν λέξεις από τη μητρική γλώσσα των γονιών τους –ενώ δεν παρουσίαζαν καθόλου αντιδράσεις όταν άκουγαν λέξεις που δεν είχαν ξανακούσει ποτέ πριν. Αυτό, σε συνδυασμό με άλλα πειράματα που αποδεικνύουν ότι τα νεογέννητα αναγνωρίζουν συγκεκριμένους ήχους ή μουσική που άκουγαν ενώ ακόμα βρίσκονταν στη μήτρα, έχει οδηγήσει κάποιους επιστήμονες να πιστεύουν ότι αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε τις πρώτες μας λέξεις πριν ακόμα γεννηθούμε.
Η διγλωσσία παραμένει μυστήριο για τους επιστήμονες
Οι θεωρίες που έλεγαν ότι δύο ή περισσότερες μητρικές γλώσσες μπορεί να έχουν αρνητικές συνέπειες στο μυαλό του παιδιού έχουν εν πολλοίς καταρριφθεί. Ωστόσο, η επιστήμη δεν έχει καταφέρει ακόμα να εξηγήσει με ποια ακριβώς διαδικασία ο εγκέφαλός μας διαχωρίζει τις δύο γλώσσες μεταξύ τους. Γίνεται, μάλιστα, ακόμα πιο ενδιαφέρον: Σε ένα πείραμα, βρέφη ακόμα και τεσσάρων μηνών φαίνονταν να μπορούν να καταλάβουν ποια γλώσσα είναι ποια, απλώς κοιτώντας κάποιον να μιλάει.
Καμία μετάφραση δεν θα είναι ποτέ τέλεια
Και δεν μιλάμε καν για λέξεις ή έννοιες που είναι μοναδικές σε μια γλώσσα –όπως για παράδειγμα το κέφι. Ακόμα και οι απλές, καθημερινές έννοιες που περιγράφονται με αντίστοιχα καθημερινές λέξεις σε μια άλλη γλώσσα, δεν έχουν ποτέ ακριβές ισοδύναμο. Ένας από τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό είναι ότι η κάθε γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός, με αποτέλεσμα κάθε λέξη να κουβαλά ένα συγκεκριμένο φορτίο (ιστορικό, κοινωνικό, λόγιο ή λαϊκό και πάει λέγοντας) που αλλάζει και μεταβάλλεται ανάλογα με την εποχή και τους ανθρώπους που τη χρησιμοποιούν.
Μπερδευτήκατε; Σκεφτείτε πόσο παράξενα ελληνικά ακούγεται να μιλά ένας Ελληνοαμερικάνος, ακόμα και όταν δεν κάνει καθόλου γραμματικά ή συντακτικά λάθη. Είναι γιατί χρησιμοποιεί λέξεις και έννοιες βγαλμένες από την αμερικανική καθημερινότητα και κουλτούρα που εσείς, ακόμα και αν τις καταλαβαίνετε, δεν θα τις χρησιμοποιούσατε για να πείτε το ίδιο πράγμα.
Από πολλές γλώσσες λείπουν βασικές λέξεις
Δοκιμάστε να απαντήσετε στο εξής: Πώς μυρίζει η βανίλια; Σκεφτείτε το λίγο. Πάρτε όσο χρόνο χρειάζεστε για να εκπλαγείτε με το γεγονός ότι δεν υπάρχουν λέξεις για να περιγράψετε μια μυρωδιά έτσι ώστε ο συνομιλητής σας να καταλάβει σε ποια μυρωδιά αναφέρεστε. Και τώρα εκπλαγείτε λίγο ακόμα: Μέχρι σχετικά πρόσφατα, ο πάνσοφος δυτικός μας πολιτισμός πίστευε ότι δεν υπάρχει τρόπος να περιγράψεις τις μυρωδιές –γιατί το ίδιο πρόβλημα το έχουν και τα αγγλικά, και τα ισπανικά, και πολλές άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Μέχρι που μάθαμε ότι, για παράδειγμα, η διάλεκτος Jahai των μαλαισιανών έχει λέξεις που περιγράφουν τις μυρωδιές με τόση ακρίβεια, ώστε η μυρωδιά του αίματος που προέρχεται από το ωμό κρέας να έχει άλλη λέξη από εκείνη για την μυρωδιά του αίματος που αναδίδει, ας πούμε, ένα νεκρό σκιουράκι στο δάσος. Και κάπου εκεί συνειδητοποιήσαμε ότι δεν είναι οι μυρωδιές απερίγραπτες –απλώς εμείς δεν έχουμε λέξεις για να τις περιγράψουμε.
Μία γλώσσα πεθαίνει κάθε 15 μέρες
Αυτή τη στιγμή, στον πλανήτη μιλιούνται περισσότερες από επτά χιλιάδες γλώσσες. Μόνο στην Παπούα Νέα Γουινέα, την νησιωτική χώρα των 6,5 εκατομμυρίων ανθρώπων βορειοδυτικά της Αυστραλίας, μιλιούνται συνολικά 850 γλώσσες –ήτοι, το 11,86% των γλωσσών του κόσμου. Το ακόμα εντυπωσιακότερο, όμως, είναι ότι μια γλώσσα «πεθαίνει» κι εξαφανίζεται από τον χάρτη, περίπου κάθε δύο εβδομάδες. Γιατί; Κάποιες γλώσσες αποχαιρετούν τον μάταιο τούτο κόσμο μαζί με τον τελευταίο επιζόντα ομιλητή τους, κάποιες χάνουν το προβάδισμα μέσα σε δίγλωσσες κουλτούρες όπως είναι η βασκο-γαλλική, κάποιες απαγορεύονται από μιλιταριστικά ή εθνικιστικά καθεστώτα και κάποιες παύουν να διδάσκονται για πολύ πιο περίπλοκους λόγους (τέτοια περίπτωση είναι εκείνη των Βλάχικων στην Ελλάδα).
Διαβάστε περισσότερα - Πού πάνε οι γλώσσες όταν πεθαίνουν;
Πρέπει να υπάρχουν ελάχιστα πράγματα που να είναι ταυτόχρονα τόσο καθημερινά και τόσο μυστηριώδη όσο οι ανθρώπινες γλώσσες. Είναι να απορεί κανείς πώς καταφέρνουμε και συνεννοούμαστε καθημερινά μεταξύ μας, ενώ γνωρίζουμε τόσο λίγα πράγματα σχετικά με τους τρόπους της επικοινωνίας μας. Ας πούμε, πότε ξεκινάμε να μαθαίνουμε γλώσσες; Πώς ακριβώς λειτουργεί η διγλωσσία; Γιατί κάποιες γλώσσες δεν έχουν καθόλου λέξεις για να περιγράψουν ορισμένα απλά και καθημερινά πράγματα; Σε κανένα από αυτά τα ερωτήματα δεν έχουμε ακόμα βρει τις απαντήσεις. Οι πληροφορίες που ακολουθούν, όμως, είναι άκρως ενδιαφέρουσες –και διαφωτιστικές.
Πότε αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε λέξεις;
Ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα που έγινε σε μωρά που δεν είχαν ακόμα κλείσει τον πρώτο μήνα της ζωής τους, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι εκείνα αντιδρούσαν όταν άκουγαν λέξεις από τη μητρική γλώσσα των γονιών τους –ενώ δεν παρουσίαζαν καθόλου αντιδράσεις όταν άκουγαν λέξεις που δεν είχαν ξανακούσει ποτέ πριν. Αυτό, σε συνδυασμό με άλλα πειράματα που αποδεικνύουν ότι τα νεογέννητα αναγνωρίζουν συγκεκριμένους ήχους ή μουσική που άκουγαν ενώ ακόμα βρίσκονταν στη μήτρα, έχει οδηγήσει κάποιους επιστήμονες να πιστεύουν ότι αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε τις πρώτες μας λέξεις πριν ακόμα γεννηθούμε.
Η διγλωσσία παραμένει μυστήριο για τους επιστήμονες
Οι θεωρίες που έλεγαν ότι δύο ή περισσότερες μητρικές γλώσσες μπορεί να έχουν αρνητικές συνέπειες στο μυαλό του παιδιού έχουν εν πολλοίς καταρριφθεί. Ωστόσο, η επιστήμη δεν έχει καταφέρει ακόμα να εξηγήσει με ποια ακριβώς διαδικασία ο εγκέφαλός μας διαχωρίζει τις δύο γλώσσες μεταξύ τους. Γίνεται, μάλιστα, ακόμα πιο ενδιαφέρον: Σε ένα πείραμα, βρέφη ακόμα και τεσσάρων μηνών φαίνονταν να μπορούν να καταλάβουν ποια γλώσσα είναι ποια, απλώς κοιτώντας κάποιον να μιλάει.
Καμία μετάφραση δεν θα είναι ποτέ τέλεια
Και δεν μιλάμε καν για λέξεις ή έννοιες που είναι μοναδικές σε μια γλώσσα –όπως για παράδειγμα το κέφι. Ακόμα και οι απλές, καθημερινές έννοιες που περιγράφονται με αντίστοιχα καθημερινές λέξεις σε μια άλλη γλώσσα, δεν έχουν ποτέ ακριβές ισοδύναμο. Ένας από τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό είναι ότι η κάθε γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός, με αποτέλεσμα κάθε λέξη να κουβαλά ένα συγκεκριμένο φορτίο (ιστορικό, κοινωνικό, λόγιο ή λαϊκό και πάει λέγοντας) που αλλάζει και μεταβάλλεται ανάλογα με την εποχή και τους ανθρώπους που τη χρησιμοποιούν.
Μπερδευτήκατε; Σκεφτείτε πόσο παράξενα ελληνικά ακούγεται να μιλά ένας Ελληνοαμερικάνος, ακόμα και όταν δεν κάνει καθόλου γραμματικά ή συντακτικά λάθη. Είναι γιατί χρησιμοποιεί λέξεις και έννοιες βγαλμένες από την αμερικανική καθημερινότητα και κουλτούρα που εσείς, ακόμα και αν τις καταλαβαίνετε, δεν θα τις χρησιμοποιούσατε για να πείτε το ίδιο πράγμα.
Από πολλές γλώσσες λείπουν βασικές λέξεις
Δοκιμάστε να απαντήσετε στο εξής: Πώς μυρίζει η βανίλια; Σκεφτείτε το λίγο. Πάρτε όσο χρόνο χρειάζεστε για να εκπλαγείτε με το γεγονός ότι δεν υπάρχουν λέξεις για να περιγράψετε μια μυρωδιά έτσι ώστε ο συνομιλητής σας να καταλάβει σε ποια μυρωδιά αναφέρεστε. Και τώρα εκπλαγείτε λίγο ακόμα: Μέχρι σχετικά πρόσφατα, ο πάνσοφος δυτικός μας πολιτισμός πίστευε ότι δεν υπάρχει τρόπος να περιγράψεις τις μυρωδιές –γιατί το ίδιο πρόβλημα το έχουν και τα αγγλικά, και τα ισπανικά, και πολλές άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Μέχρι που μάθαμε ότι, για παράδειγμα, η διάλεκτος Jahai των μαλαισιανών έχει λέξεις που περιγράφουν τις μυρωδιές με τόση ακρίβεια, ώστε η μυρωδιά του αίματος που προέρχεται από το ωμό κρέας να έχει άλλη λέξη από εκείνη για την μυρωδιά του αίματος που αναδίδει, ας πούμε, ένα νεκρό σκιουράκι στο δάσος. Και κάπου εκεί συνειδητοποιήσαμε ότι δεν είναι οι μυρωδιές απερίγραπτες –απλώς εμείς δεν έχουμε λέξεις για να τις περιγράψουμε.
Μία γλώσσα πεθαίνει κάθε 15 μέρες
Αυτή τη στιγμή, στον πλανήτη μιλιούνται περισσότερες από επτά χιλιάδες γλώσσες. Μόνο στην Παπούα Νέα Γουινέα, την νησιωτική χώρα των 6,5 εκατομμυρίων ανθρώπων βορειοδυτικά της Αυστραλίας, μιλιούνται συνολικά 850 γλώσσες –ήτοι, το 11,86% των γλωσσών του κόσμου. Το ακόμα εντυπωσιακότερο, όμως, είναι ότι μια γλώσσα «πεθαίνει» κι εξαφανίζεται από τον χάρτη, περίπου κάθε δύο εβδομάδες. Γιατί; Κάποιες γλώσσες αποχαιρετούν τον μάταιο τούτο κόσμο μαζί με τον τελευταίο επιζόντα ομιλητή τους, κάποιες χάνουν το προβάδισμα μέσα σε δίγλωσσες κουλτούρες όπως είναι η βασκο-γαλλική, κάποιες απαγορεύονται από μιλιταριστικά ή εθνικιστικά καθεστώτα και κάποιες παύουν να διδάσκονται για πολύ πιο περίπλοκους λόγους (τέτοια περίπτωση είναι εκείνη των Βλάχικων στην Ελλάδα).
Διαβάστε περισσότερα - Πού πάνε οι γλώσσες όταν πεθαίνουν;
