Ένας αμερικανός καθηγητής αγωνιά για τη Νεμέα

της Ηρώς Κουνάδη

Η ανοικτή επιστολή που έφτασε χτες στο e-mail μας έμοιαζε με κραυγή αγωνίας. «Άρχισα να παρέχω τις υπηρεσίες μου στη Νεμέα τον Ιούνιο του 1973», ξεκινούσε. Την υπέγραφε ο Στέφανος Γ. Μίλλερ, Ομότιμος Διευθυντής των Ανασκαφών της Νεμέας και Καθηγητής του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια. «Αν το μουσείο και ο αρχαιολογικός χώρος της Νεμέας κλείσουν, λόγω έλλειψης προσωπικού, θα κοιτάζω τον εαυτό μου στον καθρέφτη και θα συνειδητοποιώ πόσο ανόητος και αιθεροβάμων ήμουν. Θα έχω πετάξει στα αζήτητα όλη μου τη ζωή» κατέληγε η επιστολή.

Ο πολιτισμός που πληγώναμε

Βρήκαμε τον κ. Μίλλερ στο τηλέφωνο του σπιτιού του, στη Νεμέα. Σε άψογα ελληνικά, με τη χαρακτηριστική αμερικανική προφορά του, μιλά στο πρώτο πληθυντικό για την Ελλάδα και τους Έλληνες, και για τους λάθος χειρισμούς του ελληνικού δημοσίου –και όλων μας– απέναντι στην πολιτιστική κληρονομιά μας. «Έγραψα αυτή την επιστολή με την ελπίδα ότι θα ξυπνήσουμε» λέει αναστενάζοντας. «Το θέμα δεν αφορά μόνο τη Νεμέα, αλλά ολόκληρη την Ελλάδα. Τα αρχαία και η αρχαιολογία είναι ο θησαυρός της Ελλάδας. Χρειάζονται φροντίδα και φύλαξη. Πρέπει να τα βοηθάμε, για να μας βοηθήσουν».

«Όλα αυτά τα χρόνια βλέπω πάρα πολλές χαμένες ευκαιρίες να εκμεταλλευτούμε οικονομικά όλο αυτό τον αρχαιολογικό πλούτο. Γιατί όχι; Ποτέ δεν το κατάλαβα. Γιατί να μην μπορεί, ας πούμε, ο τουρίστας που έρχεται από την άλλη άκρη του κόσμου στο Μουσείο της Νεμέας, να αγοράσει ένα t-shirt, ή μια κούπα που να γράφει επάνω Νεμέα; Γιατί δεν παίρνει τίποτα στα χέρια του να δείξει στη χώρα του; Πού θα ήταν το κακό σε αυτό;» αναρωτιέται.

Καθώς ερχόμαστε στο θέμα της έλλειψης προσωπικού στον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο της Νεμέας, που ήταν και το βασικό θέμα της ανοιχτής επιστολής του, ο κ. Μίλλερ σχολιάζει: «Το λάθος αυτό δεν έγινε τώρα. Και τα προηγούμενα χρόνια, όταν κάποιος φύλακας έβγαινε για παράδειγμα στη σύνταξη, προσλάμβαναν στην θέση του προσωρινούς αντί για μόνιμους υπαλλήλους. Την άνοιξη του 2012, για να μην πληρώνουν υπερωρίες στο έκτακτο προσωπικό, ο αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο έκλειναν τα Σαββατοκύριακα. Φανταστείτε ότι κάποια από τα παιδιά (σ.σ. οι έκτακτοι υπάλληλοι) υπέγραψαν τότε ότι ‘δεν θέλουμε να πληρωθούμε υπερωρίες’. Βρήκαν τελικά κάποιους τρόπους, και άφησαν μερικούς από αυτούς να δουλεύουν –απλήρωτοι φυσικά– για να ανοίγει ο χώρος λίγες ώρες τα Σαββατοκύριακα.

»Το πρόβλημα δεν αφορά μόνο τον τουρίστα, που έρχεται από την άλλη άκρη του κόσμου, από τον Καναδά, ή από τις ΗΠΑ, ή από τη Γερμανία, για να δει την αρχαία Νεμέα. Το πρόβλημα αφορά και τους ανθρώπους που ζουν εδώ: Τις προάλλες ένας νέος άνθρωπος μου έλεγε ότι είχε φέρει την οικογένειά του από την Αθήνα στη Νεμέα, απ’ όπου κατάγεται, για να εργαστεί σαν οινοποιός και να ζήσουν εδώ μόνιμα. ‘Γιατί κλείσατε το μουσείο;’ με ρωτούσε. Αυτός ο άνθρωπος δεν θα έχει πια δουλειές –γιατί, κακά τα ψέματα, οι τουρίστες έρχονται κατ’ αρχάς εδώ για να δουν τα αρχαία.

»Η μόνη σωστή λύση θα είναι η κυβέρνηση να καταλάβει ότι η αρχαιολογία είναι απαραίτητη υπηρεσία για τον τουρισμό. Το μόνο, όμως, που τους νοιάζει είναι να πάρουν ψήφους. Είχε έρθει ένας φύλακας πριν από είκοσι χρόνια για τον αρχαιολογικό χώρο, και του λέω ‘θέλεις να πάμε να σου δείξω τις ανασκαφές, να δεις πού είναι τι;’. Ξέρετε τι μου απάντησε; ‘Δεν χρειάζομαι γνώσεις, έχω γνωριμίες’. Τη δεκαετία του ’70 και του ’80 έβλεπες φύλακα σε αρχαιολογικό χώρο και ήξερες ότι έχει ‘μεγάλη οικογένεια’.

»Τα παιδιά που δουλεύουν σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο είναι διαφορετικά. Είναι μορφωμένα παιδιά, τους κάνουμε βέβαια και σεμινάρια για την Νεμέα συγκεκριμένα, αλλά το σημαντικό είναι ότι θέλουν να μάθουν. Να μπορούν να εξηγούν στους τουρίστες πέντε πράγματα. Ό,τι μπορούν κάνουν βέβαια και αυτοί: Όταν το μουσείο και ο αρχαιολογικός χώρος κλείνουν στις 15.00, και βλέπεις ανθρώπους που έχουν έρθει από την άλλη άκρη του πλανήτη να φτάνουν στις 15.30 και να σε ρωτάνε απογοητευμένοι ‘γιατί έχει κλείσει; αφού έχει ακόμα ήλιο’ τι να πεις; Δε βλέπουμε τα αρχαία σαν οικονομική επένδυση. Δεν εξυπηρετούμε τους πελάτες μας».

Ποιος είναι ο αμερικανός καθηγητής που αγωνιά για τη Νεμέα;

Γεννημένος το 1942 στην Ιντιάνα των ΗΠΑ, ο Στέφανος Γ. Μίλλερ ολοκλήρωσε το πρώτο του πτυχίο στα αρχαία ελληνικά στο Wabash College και το διδακτορικό του στην κλασική αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Princeton. Μετά από ανασκαφές σε διάφορες τοποθεσίες του αρχαίου ελληνικού κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ολυμπίας και, για τέσσερα χρόνια, της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών, ξεκίνησε τις δικές του ανασκαφές στη Νεμέα το 1973. Έχει δημοσιεύσει πολλά βιβλία και άρθρα σχετικά με τις ανακαλύψεις του στη Νεμέα και την Ολυμπία και έχει ανακηρυχθεί επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 2005 με προεδρικό διάταγμα πολιτογραφήθηκε Έλληνας υπήκοος.

Ολόκληρη η ανοικτή επιστολή που έγραψε στις 21 Σεπτεμβρίου 2013 έχει ως εξής:

«Άρχισα να παρέχω τις υπηρεσίες μου στη Νεμέα τον Ιούνιο του 1973. Από τότε αγόρασα γη και δημιούργησα ένα αρχαιολογικό πάρκο, κατασκεύασα και εξόπλισα ένα Μουσείο, άρχισα την αναστήλωση του Ναού του Νεμείου Διός, έφερα στο φως το αρχαίο στάδιο με τη θολωτή του είσοδο, διαμόρφωσα τον χώρο και το στάδιο, καθιέρωσα την Αναβίωση των αρχαίων Νεμέων Αγώνων, έκανα πολλές ανασκαφές και δημοσίευσα τα αποτελέσματά τους. Όλα αυτά έγιναν με χορηγίες που εξασφάλισα από Αμερικανούς ιδιώτες, με τελική κατάληξη τη δωρεά όλης της αγορασμένης γης με τα μνημεία στο Ελληνικό Δημόσιο.

Θα επιθυμούσα να ασχοληθώ πλέον μόνο με τα τελευταία δύο αντικείμενα (αποτελέσματα ανασκαφών και δημοσιεύσεις) αλλά πάντα προσέβλεπα στην αξιοποίηση του ερευνητικού μου έργου ως βάσης για μια εκπαιδευτική εμπειρία, που θα έδινε στον κάθε επισκέπτη της Νεμέας την ευκαιρία να μάθει ακόμα περισσότερα για τις αρχαιοελληνικές ρίζες του. Και αυτή η προσπάθεια έχει πετύχει: το καλοκαίρι του 1973, οι επισκέπτες στο Ναό του Νεμείου Διός ήταν μόνο ένας. Τον περασμένο χρόνο ξεπέρασαν τους 50.000, από όλο τον κόσμο.

Στις 27 Σεπτεμβρίου 2013, εκδικάζεται η υπόθεση παραμονής ή όχι στις θέσεις τους επτά εκτάκτων φυλάκων του αρχαιολογικού χώρου και του Μουσείου Νεμέας, που είχαν καταφύγει σε «ασφαλιστικά μέτρα». Εάν αυτοί απολυθούν, μένουν εν ενεργεία μόνο τρεις ημερήσιοι φύλακες, οι οποίοι δεν επαρκούν για να κρατηθεί ο χώρος και το Μουσείο ανοικτά στο κοινό. Αυτό σημαίνει ότι οι επισκέπτες θα τα βρίσκουν, πλέον, όλα κλειστά.

Εάν συμβεί κάτι τέτοιο, θα κοιτάζω τον εαυτό μου στον καθρέπτη και θα συνειδητοποιώ πόσο ανόητος και αιθεροβάμων ήμουν. Θα έχω πετάξει στα αζήτητα όλη μου τη ζωή».