Επάγγελμα, (Έλληνας) κομίστας

του Γιώργου Κόκουβα

Ναι, οι περισσότεροι, όταν ακούσουν την λέξη «κόμικ» σκέφτονται τον θείο Σκρουτζ να κοιτάζει την τυχερή δεκάρα του με καρδούλες αντί για κόρες ματιών. Κι όμως, σε μια χώρα που η γιαγιά Ντακ έχει περισσότερους fans από τον Batman, ξεπηδούν συνεχώς νέα ταλέντα που κραδαίνουν το πενάκι και κρατούν την τέχνη του κόμικ ζωντανή σε όλες της τις σύγχρονες μορφές.

Σίγουρα η «Βαβέλ» και το «9» της Ελευθεροτυπίας έκαναν σημαντική δουλειά, αναδεικνύοντας τα νέα ικανά χέρια των Ελλήνων σχεδιαστών κόμικ. Κι ακόμη και μετά τους τίτλους τέλους τους πριν από λίγα χρόνια, ένας μικρόκοσμος εκδοτικής δραστηριότητας συνεχίζει να μας χαρίζει την ευκαιρία να χανόμαστε στις εικονογραφήσεις, στα σκίτσα, στα graphic novels και τα διαδικτυακά κόμικ των παραπάνω. Ή μήπως αυτός ο ελληνικός μικρόκοσμος δεν είναι αρκετός;

Οι πλέον ταλαντούχοι της νέας γενιάς σχεδιαστών κόμικ απαντούν στις ερωτήσεις μας. Ο Γιώργος Γούσης, με το ευαίσθητο, μελαγχολικό του σχεδιαστικό ύφος και τις νότες από παλιά Ελλάδα, o Ηλίας Κυριαζής, με την έντονη δραστηριότητα στην εκδοτική και καλλιτεχνική "ιστορία" του ελληνικού κόμικ και ο Τάσος Ζαφειριάδης, με την απολαυστική ροπή στο σουρεαλιστικό χιούμορ και το «παρεϊστικο» σενάριο, έχουν κάτι να μας πουν (και να μας σχεδιάσουν).

*Κόμικ από τον τόπο σου

Στην ερώτησή μας αν έχει μέλλον ο χώρος του κόμικ στην Ελλάδα, και κυρίως αν έχει παρόν, ο Γιώργος Γούσης είναι σαφής και αποστομωτικός: «Δεν υπάρχει "χώρος" στην Ελλάδα, επομένως δεν μπορούμε να μιλήσουμε για το παρόν του, πόσο μάλλον για το μέλλον του. Αυτό θα συνέβαινε αν υπήρχε μια "βιομηχανία" που παράγει συνεχώς κόμικ και αναγνώστες που τα αγοράζουν. Προς το παρόν, υπάρχουν πέντε - δέκα ανεξάρτητοι άνθρωποι με μεράκι για τα κόμικ που εκδίδουν ό,τι, όπως και όπου μπορούν και μερικές εκατοντάδες αναγνωστών που αν τα βρουν θα τα αγοράσουν και αυτό είναι όλο», αναφέρει.

Μπορεί όπως μας λέει τα περιοδικά τύπου Βαβέλ και 9 να κράτησαν συσπειρωμένους αναγνώστες και δημιουργούς, κάτι που βοήθησε στην άνθιση της «σύντομης ιστορίας», αλλά σιγά-σιγά, αυτό το «πρώτο βήμα» πρέπει να περάσει στο επόμενο επίπεδο. «Όλο αυτό οφείλει να αλλάξει σιγά σιγά μορφή αν θέλει να επιβιώσει. Το διαδικτυακό κόμικ έχει δυναμική όπως επίσης και ο λίγο πιο δύσκολος χώρος για τα δεδομένα της Ελλάδος, του graphic novel. Αν υπήρχαν όλα αυτά μαζί, τα περιοδικά με τα κόμικ, τα διαδικτυακά κόμικ, τα graphic novel αλλά και τα "λαϊκά κόμικ" - τα κόμικ περιπτέρου - τότε αυτό θα σήμαινε πως υπάρχει και κοινό να καταναλώσει όλα αυτά, άρα βιομηχανία, άρα "χώρος"», επισημαίνει ο Γιώργος Γούσης.

Ο Τάσος Ζαφειριάδης συμφωνεί: «Στην Ελλάδα, ενώ υπήρχε μία σχετική άνθηση την τελευταία δεκαετία, τα πράγματα είναι όλο και χειρότερα. Ένας Έλληνας δημιουργός δεν μπορεί να βασιστεί οικονομικά μόνο στα κόμικς». Οι λόγοι είναι κατά την γνώμη του αφενός η γενικότερη οικονομική κατάσταση της χώρας και αφετέρου το ούτως ή άλλως μικρό αγοραστικό κοινό. «Μικρό και ετερόκλητο σίγουρα όσον αφορά τα γούστα», σημειώνει. Την ίδια στιγμή στο εξωτερικό, σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Ιαπωνία, ανεξαρτήτως καταγωγής, μπορείς να τα καταφέρεις να μπεις στον χώρο εφόσον έχεις τα εχέγγυα, όπως παρατηρεί ο Γιώργος Γούσης.

"Στην Ελλάδα όλοι ξέρουμε πως είναι τα πράγματα", αναφέρει ο Ηλίας Κυριαζής. "Γίνονται προσπάθειες αλλά ήδη τα '00s μας φαίνονται χρυσές εποχές. Και στο εξωτερικό δύσκολα είναι αλλά δεν υπάρχει συγκριση. Εγώ προσπαθώ όσο μπορώ να επικεντρώνω τις προσπάθειες μου προς τα έξω", μας λέει, αναφέροντας πως θα μιλήσει για αυτό το θέμα αναλυτικά σε σχετικό πάνελ στο Comicdom της Αθήνας τον Μάρτιο. 

Ο Γιώργος Γούσης, χωρίς να μασάει τα λόγια του, μας μιλά για το μέγεθος αλλά και την «εκπαίδευση» του ελληνικού κοινού: «Δεν υπάρχει λόγος να μιλήσω για την μειονότητα των Ελλήνων που πραγματικά διαβάζει κόμικ. Οι περισσότεροι δεν ξέρουν καν περί τίνος πρόκειται, δεν ξέρουν για ποιο πράγμα μιλάς, θα φαντάζονται μάλλον γελοιογραφίες», λέει και συμπληρώνει πως, ενώ σίγουρα οι νεότερες γενιές διαβάζουν περισσότερο, δεν υπάρχει τρόπος να «μετρηθεί» κάτι τέτοιο. «Απλώς το υποψιαζόμαστε από τις αντιδράσεις των γύρω μας που και αυτοί όμως είναι πολύ λίγοι και συνήθως ανήκουν στον καλλιτεχνικό χώρο. Ακόμη και αυτοί όμως δεν διαβάζουν ακόμα κόμικ από συνήθεια αλλά από περιέργεια. Δεν είναι στην κουλτούρα τους και είναι λογικό. Ελπίζουμε πως σιγά σιγά ίσως αλλάξει και εδώ αυτό».

Ο Ηλίας Κυριαζής συμφωνεί για το μέγεθος του κοινού στην χώρα μας, αλλά θέτει και μια επιπλέον παράμετρο: "Αυτό που για μένα δε βγάζει κανένα νόημα είναι ότι ή είσαι "αναγνώστης κόμικς" ή όχι. Το θεωρό εντελώς ηλίθιο. Ναι, υπάρχουν λάτρεις του σινεμά και βιβλιοφάγοι και κόσμος που ψάχνεται πολύ με τη μουσική, αλλά δεν αυτό δεν σημαίνει οτι ο υπόλοιπος πληθυσμός αγνοεί και απέχει από αυτές τις τέχνες. Δε χρειάζεται να "διαβάζει κόμικς" κάποιος για να απολαύσει ένα κόμικ", παρατηρεί.

*Γεννιέσαι ή γίνεσαι;



Διδάσκεται η τέχνη του κόμικ ή πρόκειται καθαρά για την εξάσκηση ενός ταλέντου που έχεις μέσα σου; Ο Τάσος Ζαφειριάδης, που παρακολούθησε μαθήματα σε εργαστήρι καλών τεχνών της Θεσσαλονίκης, εξηγεί: «Η ικανότητα αφήγησης είναι σε κάποιο βαθμό έμφυτη, όπως κάποιοι διηγούνται καλά ένα ανέκδοτο, ενώ άλλοι όχι. Οι σχετικές σπουδές μπορούν να θέσουν σε θεωρητικές βάσεις ό,τι έμφυτο, και να το βελτιώσουν». Όπως λέει, αν δεν είχε παρακολουθήσει μαθήματα, ίσως να μην είχε ασχοληθεί με το κόμικ σε τέτοιο βαθμό ή να του έπαιρνε πολύ περισσότερο χρόνο να κάνει όσα κατάφερε ως τώρα.

"Δεν είναι κάτι μαγικό", λέει από την πλευρά του ο Ηλίας Κυριαζής. "Είναι επιμονή και δουλειά και αγάπη για το αντικείμενο. Προσωπικά δε σπούδασα σε κάποια σχολή αλλά το ψάχνω και μαθαίνω και εξασκούμαι από πολύ μικρός. Καμία σχολή δε θα σε κάνει κομίστα άμα δεν το παλέψεις μόνος σου, όπως και κανένα έμφυτο ταλέντο". «Ακόμα, ο δημιουργικός διάλογος με ομότεχνους έχει πολλή σημασία. Και η ευρύτητα των διαβασμάτων αυξάνει τα εκφραστικά σου μέσα, όπως και η εξάσκηση», συμπληρώνει ο Τάσος Ζαφειριάδης.

Ο Γιώργος Γούσης, ο οποίος σπούδασε Γραφιστική, απ’ την πλευρά του είναι κατηγορηματικός όταν τον ρωτάμε αν γεννιέται ή γίνεται κανείς κομίστας: "Γίνεσαι. Το να έχεις από μικρός την τάση να παίζεις κιθάρα, να τραγουδάς ή να ζωγραφίζεις δεν είναι ταλέντο. Είναι απλώς μια ικανότητα. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν από μια. Από εδώ και πέρα, το αν τελικά θα γίνεις κακός, μέτριος ή σπουδαίος αφηγητής έχει να κάνει 2% με την ικανότητα σου και 98% με όλα τα υπόλοιπα", όπως την εξάσκηση στο να αφηγείσαι με συνδυασμό λόγου και εικόνας και κυρίως το προσωπικό μεράκι, μας λέει.   

*Το αυγό και η κότα

Ή με άλλα λόγια, το σενάριο έκανε το σχέδιο, ή το σχέδιο προηγείται ιεραρχικά του σεναρίου στα κόμικ; «Κανένα δεν είναι σημαντικότερο από το άλλο. Πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία. Επειδή όμως συνήθως το σενάριο προηγείται της απεικόνισης, ο κάθε σχεδιαστής οφείλει να προσαρμόζει το εικαστικό μέρος στην εκάστοτε ιστορία, στον εκάστοτε κόσμο. Δηλαδή να δημιουργεί ατμόσφαιρα, χωρίς βέβαια να χάνει την αναγνωρισιμότητα του», πιστεύει ο Γιώργος Γούσης. Άλλωστε, όπως αναφέρει και ο Ηλίας Κυριαζής, "τα κόμικς είναι και τα δύο αυτά τα πράγματα μαζί, δεν έχει νόημα να προσπαθείς να τα ξεχωρίσεις και να βαφτίσεις το ένα "πιο σημαντικό" από το άλλο. Το καλό σχέδιο δεν είναι αυτό που είναι το πιο αισθητικά ελκυστικό, είναι αυτό που σε βάζει μέσα στην ιστορία".



Στην ένατη τέχνη όμως δεν είναι μόνο το σχέδιο ή το σενάριο που παίζουν σημαντικό ρόλο. «Είναι και η σκηνοθεσία, ο αριθμός των καρέ, το μέγεθος της σελίδας, ο τρόπος σύνταξης των καρέ στη σελίδα.. Όλα αυτά είναι αφηγηματικά εργαλεία που σου δίνουν την δυνατότητα να ελέγχεις τον ρυθμό, τον χρόνο, το σασπένς, την ένταση», λέει ο Γιώργος Γούσης, θυμίζοντάς μας πως όλα αυτά συντελούν στην καλή αφήγηση μιας ιστορίας. Άλλωστε, «όλες οι ιστορίες έχουν ειπωθεί. Υπάρχουν υπέροχες ιστορίες που μπορείς να καταστρέψεις αν δεν τις αφηγηθείς σωστά και κοινές, φαινομενικά ασήμαντες ιστορίες που μπορείς να αναδείξεις σε κάτι φρέσκο, κάτι νέο αν τις αφηγηθείς με ωραίο ή πρωτότυπο τρόπο».

*Επιρροές και εμπνεύσεις

Ένας κομίστας βρίσκεται μπροστά σε tabula rasa. Από πού ξεκινά για να δημιουργήσει το κόμικ; Ο Τάσος Ζαφειριάδης μοιράζεται μαζί μας την λίστα των «μουσών» του: «Πράγματα που ακούω ή βλέπω γύρω μου, κουβέντες με φίλους, αλλά και βιβλία, ταινίες, μουσική, ποίηση. Όνειρα μερικές φορές, σε εκείνη την ώρα λίγο πριν ή λίγο μετά τον ερχομό του ύπνου. Φράσεις που παρακούω από λάθος και ερμηνεύω αλλιώς. Παλιές σημειώσεις που βλέπω μετά από χρόνια. Η συνεργασία στο σενάριο, το ομαδικό brainstorming. Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω».

Ο Ηλίας Κυριαζής παίρνει την σκυτάλη: "Από τη ζωή, από την τέχνη... Δεν ξέρεις ποτέ από που θα σου έρθει μια καλή ιδέα. Όσο πιο πολλές εμπειρίες έχεις τόσο καλύτερα. Πολλές φορές βοηθά παρατηρώντας πράγματα και καταστάσεις να σκέφτεσαι "τι θα γινόταν αν...;"

Για τον Γιώργο Γούση, έμπνευση είναι «οτιδήποτε μου κάνει εντύπωση. Οτιδήποτε με συγκινεί, με κάνει να το σκέφτομαι». Και αναπόφευκτα, η κουβέντα έρχεται στους συναδέλφους τους που τους επηρέασαν: «Υπάρχουν αυτοί που με τη δουλειά τους μου έδειξαν πιο δρόμο να πάρω και αυτοί που μου έδειξαν πιο δρόμο να αποφύγω. Και οι δύο περιπτώσεις εξίσου σημαντικές για μένα. Ας πούμε πως επηρεάζομαι πιο εύκολα από τους Αμερικάνους σχεδιαστές του 30' και τους χαράκτες αλλά γενικότερα έχω κλέψει λεπτομέρειες από πάρα πολλούς σχεδιαστές, όλων των ειδών και τάσεων», μας εκμυστηρεύεται ο νεαρός σχεδιαστής για το κράμα του ιδιαίτερου στιλ του.

Επιπλέον, κατά την γνώμη του, το αφηγηματικό στιλ επηρεάζεται όχι μόνο από κομίστες αλλά από κάθε είδους καλλιτέχνες, λογοτέχνες, ποιητές, σκηνοθέτες. «Ίσως λιγότερο από τους μουσικούς λόγω της αποχής του ήχου από τα κόμικ, αλλά δεν είναι απίθανο να συμβαίνει και αυτό. Γνωρίζω κομίστες που επηρεάζονται έντονα από τα μουσικά τους ακούσματα και αυτό παίρνει θέση στο έργο τους. Με την ίδια λογική, δεν παρακολουθώ με - θετικό ή αρνητικό- ενδιαφέρον μόνο τους συναδέλφους μου. Παρακολουθώ όσους περισσότερους μπορώ».

«Αυτοί, τους οποίους αναγνωρίζω πιο πολύ στο δικό μου σχέδιο, είναι οι Lewis Trondheim, Max Andersson, Reiser, Chris Ware. Αλλά έχω «μάθει» πολλά και από άλλους, οι οποίοι δεν είναι ίσως τόσο αντιληπτοί, όπως ο Hugo Pratt, ο Franquin ή ο Don Rosa», μας λέει για το δικό του ύφος ο Τάσος Ζαφειριάδης και συνεχίζει την μεγάλη και ενδιαφέρουσα λίστα του: «Από Έλληνες δημιουργούς παρακολουθώ πολλούς: όλους στο The Very Closed Circle, τους Γιώργο Τσούκη, Τάσο Μαραγκό, Χρήστο Σταμπουλή, Πέτρο Χριστούλια, Θανάση Πέτρου, Μιχάλη Διαλυνά, Γιώργο Γούση, Evan, Γιώργο Τραγάκη, Ζένια, Αλέκο Παπαδάτο, Γιάννη Μυλωνογιάννη και πολλούς ακόμη».

*Σε σελίδες και στα… σκαριά



Αν δεν σας έχει δημιουργηθεί η περιέργεια να «διαβάσετε» τις δημιουργίες της νέας γενιάς του ελληνικού κόμικ, λέτε ψέματα. Συνεχίστε να διαβάζετε, γιατί ακολουθούν οι τελευταίες δουλειές των δημιουργών που μας άνοιξαν τα χαρτιά τους, καθώς και τα σχέδιά τους (στην κυριολεξία) για το μέλλον.

Ο Ηλίας Κυριαζής πρόσφατα κυκλοφόρησε το μινικόμικ The Dragon And The Ghost, που  όπως μας λέει "το χάρηκα γιατί είναι ό,τι πιο σκοτεινό έχω γράψει. 'Ενας redneck δράκος, ένα ομιλόν άγαλμα και μια απομονωμένη καμπίνα στο δάσος. Και αλυσίδες. Το χρησιμοποιήσα για να ανοίξω και το online store μου όπου διατίθεται αποκλειστικά".
Αυτό τον καιρό δημοσιεύεται σε συνέχειες στο socomic.gr το κόμικ του "It's My Party". Ένας τύπος μυστηριωδώς ξαναζεί όλα τα πάρτυ της ζωής του, συγχρόνως. Κάθε Δευτέρα ανεβαίνει νέα σελίδα και θα ολοκληρωθεί σε 14 επεισόδια. Περισσότερα δείγματα της δουλειάς του μπορείτε να δείτε στην ιστοσελίδα του.

Όταν τον ρωτάμε πώς θα φανταζόταν εικονογραφημένο το Μνημόνιο, η απάντησή του είναι... αυτή. Τέλος, μας ενημερώνει πως σκοπεύει να μοιραστεί τα πολύ αγαπημένα του illustrations με τους χαρακτήρες από Marvel και DC που του αρέσουν περισσότερο, τα οποία μπορείτε να δείτε εδώ. "Σκέφτομαι να τυπώσω λίγα αντίτυπα με αφορμή το Comicdom Con. Αν κάποιος θέλει κάποιο ας μου γράψει στο [email protected]", μας λέει.  

Ο Γιώργος Γούσης, από την ανάδειξή του από το «9» της Ελευθεροτυπίας μέχρι σήμερα, έχει συμπληρώσει τέσσερα (και κάτι) αναγνωριστικά αλλά και άκρως ενδιαφέροντα χρόνια δημιουργίας, με ένα corpus από σχέδια, εικονογραφήσεις για τον περιοδικό τύπο, ιστορίες που έφτασαν μέχρι και τα πιεστήρια αμερικανικών εκδόσεων, τα οποία συγκεντρώθηκαν σε μία καλαίσθητη έκδοση υπό τον τίτλο «Αθώες Εποχές» (εκδόσεις ΚΨΜ). Περισσότερα έργα του μπορείτε να δείτε στο blog του. 

Όσο για τον επόμενο κύκλο δημιουργίας του; «Αυτή την περίοδο ετοιμάζω μαζί με τον συνεργάτη μου στο σενάριο Γιάννη Ράγκο, ένα demo για μια μεγάλη ιστορία κόμικ που θέλω να φτιάξω. Μόλις ολοκληρωθεί ο φάκελος με την παρουσίασή του εγχειρήματος, θα τον προτείνουμε σε εκδότες τους εξωτερικού και του εσωτερικού για να δούμε αν μπορεί κάποιος να μας βοηθήσει στην υλοποίηση του. Η ιστορία διαδραματίζεται στην Ελλάδα του 1909 έως το 1930», μας αποκαλύπτει.

Εμείς τολμάμε να τον ρωτήσουμε ποιο βιβλίο θα ήθελε να μετατρέψει σε κόμικ, αλλά και πώς θα φανταζόταν εικονογραφημένο… το Μνημόνιο. «Το βιβλίο Counter-Clock World (Ο Αντίστροφος Κόσμος) του Φίλιπ Ντίκ», μας απαντά στο πρώτο σκέλος, και όσο για το μνημόνιο, θα ήταν «βαρετό διότι δεν καταπιάνεται με κανένα από τα ουσιαστικά προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, για την ακρίβεια αδιαφορεί παντελώς γι' αυτήν και τα προβλήματα της».

Ο Τάσος Ζαφειριάδης, επίσης «παιδί» του περιοδικού «9», τον τελευταίο χρόνο μαζί με τον «Εγγαστρίμυθό» μας Λουκά Τσουκνίδα γράφουν την ιστορία «Δεν είναι αυτό που νομίζεις», τα δύο πρώτα τεύχη της οποίας κυκλοφορούν από την Jemma Press  σε σχέδιο Παναγιώτη Πανταζή (aka Pan Pan). Πρόκειται για τις περιπέτειες μιας αθηναϊκής παρέας, που έχει την υπερδύναμη να την βολεύει ο σουρεαλισμός της καθημερινότητας (μάθετε περισσότερα σε παλιότερο δημοσίευμα του in2life).