Ζ: Η Κατερίνα Ευαγγελάτου σκηνοθετεί όπερα

Το εμβληματικό μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού Ζ γίνεται όπερα μετά από παραγγελία της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στον διακεκριμένο Έλληνα συνθέτη Μηνά Μπορμπουδάκη. Μία από τις σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της χώρας, η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ, Γρηγόρη Λαμπράκη, "εντάσσεται" για πρώτη φορά στο λυρικό ρεπερτόριο.

H νέα όπερα Ζ σε λιμπρέτο του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, μουσική διεύθυνση Μηνά Μπορμπουδάκη και Νίκου Βασιλείου, έρχεται μέσα από την αιχμηρή σκηνοθετική ματιά της Κατερίνας Ευαγγελάτου στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος από τις 2 Μαρτίου 2018 και για δώδεκα παραστάσεις έως και τις 18 Απριλίου 2018. Συμμετέχει το εξαιρετικό σύνολο σύγχρονης μουσικής Ergon Ensemble.

Η Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ ανέθεσε τη σύνθεση της όπερας Z στον Μηνά Μπορμπουδάκη, έναν συνθέτη με μεγάλες διεθνείς επιτυχίες που ζει και εργάζεται στη Γερμανία. Η όπερα Ζ βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού, ένα μυθιστόρημα που έκανε θραύση στην εποχή του και που έγινε διεθνώς γνωστό μέσα από τις πολυάριθμες μεταφράσεις του και τη μεταφορά του στο σινεμά από τον Κώστα Γαβρά. Ο συγγραφέας χαρακτηρίζει το βιβλίο του «φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος», που «υπακούει στους νόμους ενός έργου φαντασίας, έχει δική του νομοτέλεια, αυτόνομη, μόνο που τυχαίνει όλα αυτά να μην είναι διόλου φανταστικά, αλλά μια πιστή και υπεύθυνη αντιγραφή της πραγματικότητας».

Ο Μηνάς Μπορμπουδάκης συνέθεσε μια όπερα που εξερευνά τα ηχοτοπία της ταραγμένης δεκαετίας του 1960, βασισμένος στο λιμπρέτο του βραβευμένου και πολυμεταφρασμένου συγγραφέα, Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη. Ο συνθέτης αναφέρει για το ηχητικό τοπίο του έργου: «Γκάζια, ο ψίθυρος μιας γυναίκας, παραμορφωμένες φωνές στα μεγάφωνα, πέτρες που χτυπάνε κλειστά παντζούρια, εσωτερικές φωνές και ρυθμικοί θόρυβοι από τις ράγες ενός τρένου μας ταξιδεύουν σε ηχότοπους που ξεδιπλώνονται σε δύο επίπεδα: στον κόσμο των σκέψεων και την πραγματικότητα, θέτοντας το αναπάντητο ερώτημα: Γιατί;».

Μπαίνοντας στο πολυδαίδαλο μυθιστόρημα του Βασιλικού και με την πεποίθηση πως με βάση το υλικό αυτό θα έπρεπε να χτιστεί ένα λιμπρέτο σαφώς πιο περιορισμένο σε έκταση, ο λογοτέχνης Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης όρισε ως βασικό κλειδί τη λέξη «οικονομία»: «Οικονομία στους ρόλους, στα λόγια, στις πληροφορίες. Οικονομία όχι όμως και στα αισθήματα ή στους κρυφούς συλλογισμούς των προσώπων». Χαράσσοντας κοινή κατεύθυνση με τον Μηνά Μπορμπουδάκη αποφάσισαν να δώσουν έμφαση στο προσωπικό σύμπαν των ηρώων τους και να το αναδείξουν στην παράσταση σχεδόν ισότιμα με τη δράση και την «αστυνομική» ανέλιξη της ιστορίας, σε ισορροπία πάντα και με τον τεράστιο πολιτικό αντίκτυπο των γεγονότων της εποχής. «Η ανθρώπινη φύση», λέει ο ίδιος ο Χατζηγιαννίδης, «ικανή για το πιο υψηλό και το πιο ποταπό, φαντάζει απελπιστικά αναλλοίωτη στο πέρασμα των δεκαετιών».

Τη νέα αυτή παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ σκηνοθετεί η Κατερίνα Ευαγγελάτου, μία από τις πιο χαρισματικές σκηνοθέτριες της νέας γενιάς, η οποία για δεύτερη φορά μετά την προ διετίας μεγάλη επιτυχία της στην Κρατική Όπερα της Πέρμ με Τα παραμύθια του Χόφμαν του Ζακ Όφενμπαχ αναμετράται με το λυρικό θέατρο. Με έντονο το στοιχείο του ρεαλισμού, αλλά και μέσα σε μια σκοτεινή ποιητική ελευθερία, η Κατερίνα Ευαγγελάτου σκηνοθετεί το Ζ με νεύρο, ένταση και αμεσότητα, δημιουργώντας ένα έργο που η δύναμή του φτάνει απευθείας στο κοινό.

Τοποθετημένη στη δεκαετία του ’60, η υπόθεση της όπερας Ζ εκτυλίσσεται σε δύο επίπεδα: της δράσης και των ιδεών. Από το πατημένο γκάζι του τρικύκλου μέχρι τις εικόνες της ασπρόμαυρης τηλεόρασης, όλα μετουσιώνονται σε ήχο, άλλοτε νευρώδη με ηλεκτρισμό και άλλοτε σπηλαιώδη με ηλεκτρονικά στοιχεία. Ο ήχος του Ζ είναι ασπρόμαυρος και τονίζει την ανθρώπινη διάσταση, ενώ η ατμόσφαιρα του έργου μοιάζει σαν ένα παράξενο εφιαλτικό όνειρο. Το ποιητικό στοιχείο διαπερνά το σκηνικό της Εύας Μανιδάκη, μιας από τις πιο περιζήτητες σκηνογράφους. Οι χώροι διεισδύουν ο ένας στον άλλο και με λεπτές χειρονομίες το εσωτερικό γίνεται εξωτερικό και ο ιδιωτικός χώρος δημόσιος.

Στην παραγωγή του Ζ συμμετέχει ένα καστ αναγνωρισμένων λυρικών πρωταγωνιστών. Στο ρόλο του Ζ ο ηθοποιός Δημήτρης Παπανικολάου.

To Z αποτελεί την πρώτη παραγγελία νέου έργου από την Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ. Οι παραγγελίες νέων έργων όπερας πάνω σε έργα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας είναι ένας από τους βασικούς άξονες της Εναλλακτικής Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Σύνοψη

Στο καταγώγιο του «Κουλού», όπως και σε άλλα μυστικά σημεία της πόλης, λαμβάνουν χώρα οι συναντήσεις της εθνικιστικής παρακρατικής οργάνωσης που, κάτω από τις οδηγίες και ευλογίες του ίδιου του αρχηγού της αστυνομίας, του Αρχιδεινόσαυρου, έχει απλώσει τα πλοκάμια της σ' ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη. Σε ένα τέτοιο καταγώγιο θα δοθεί η εντολή. Η εντολή θανάτωσης του βουλευτή Ζ. Γιατρός, διακεκριμένος αθλητής και υπέρμαχος της ειρήνης. Αφιλοκερδής, μαχητικός, ατίθασος. Ενοχλητικός. Την εκτέλεση αναλαμβάνει ο Γρύλος, ένα από τα πρωτοπαλίκαρα του τάγματος θανάτου. Συνεργός του ο Κάβουρας, σεσημασμένος παιδεραστής. Χρόνος και τόπος προκαθορισμένοι: Τετάρτη 22 Μαΐου 1963, στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Βενιζέλου, όπου και είναι προγραμματισμένη ομιλία του Ζ στα πλαίσια εκδήλωσης των φίλων της ειρήνης. “Μα να προσέχεις, να προσέχεις”, ακούμε να λέει με αγωνία η Γυναίκα/Ψυχή.

Η αποστολή ολοκληρώνεται με επιτυχία. Ο Γρύλος θα γκαζώσει το τρίκυκλό του καταπάνω στο βουλευτή, ο οποίος έχει μόλις τελειώσει την ομιλία του, και ο Κάβουρας θα του καταφέρει από την καρότσα το μοιραίο χτύπημα. Με γκλομπ. Όμως κάποιος πολίτης, μάρτυρας του περιστατικού, θα πηδήξει επάνω στο τρίκυκλο. Θα παλέψει με τους εκτελεστές. Το πράγμα στραβώνει. Ένας διερχόμενος τροχονόμος θα τους συλλάβει και θα τους οδηγήσει όλους στην αστυνομία. Η δολοφονία στα πρωτοσέλιδα. Ένας επιπλοποιός, που είχε ακούσει τον Γρύλο να ομολογεί την πράξη του, αποφασίζει να πάει και να καταθέσει· θα βρεθεί στο νοσοκομείο. Ένας δημοσιογράφος θέλει να ψάξει την υπόθεση σε βάθος, δεν διστάζει να εισβάλει στα άδυτα του παρακράτους. Και τέλος, ένας ανακριτής. Φθάνει εσπευσμένα να αναλάβει την υπόθεση. Είναι ξεροκέφαλος, αρνείται να υποκύψει σε πιέσεις, δωροδοκίες, απειλές. Θα προχωρήσει μέχρι τέρμα, θα βάλει βαθιά το χέρι μέσα στη φιδοφωλιά. Θα αποδώσει δικαιοσύνη. Ε και λοιπόν; Τι σημασία έχει, αναρωτιέται η Γυναίκα/Ψυχή. Για εκείνην, μόνη δικαίωση θα ήταν η επιστροφή του Ζ στη ζωή. Ή, έστω, η δυνατότητα για ένα τελευταίο, αποχαιρετιστήριο φιλί. Όλα τ' άλλα δίχως νόημα.

Ωστόσο, για πολλούς ανθρώπους ο θάνατος του Ζ θα σημάνει τον ερχομό μιας νέας εποχής. Οι νεκροί δεν μιλούν· όμως λάμπουν αχνά· και το φως τους, καμιά φορά, χαράζει κατεύθυνση. Χιλιάδες νέοι θα ξεχυθούν τη μέρα της κηδείας στους δρόμους διαλαλώντας το μήνυμα της ειρήνης και παίρνοντας κουράγιο για νέους αγώνες. Αναλογιζόμενοι ότι είναι όμορφη η ζωή όταν κάθε στιγμή είσαι έτοιμος να πεθάνεις.

Μουσική διεύθυνση: Μηνάς Μπορμπουδάκης - Νίκος Βασιλείου
Λιμπρέτο: Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης, βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού
Σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου

Πρώτη παρουσίαση / Παραγγελία της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ

Μουσική διεύθυνση:
Μηνάς Μπορμπουδάκης (2, 3, 8, 10, 11, 15, 17, 18/3/2018) - Νίκος Βασιλείου (14, 15, 17, 18/4/2018)

Σκηνικό: Εύα Μανιδάκη
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Φωτισμοί: Σίμος Σαρκετζής

Ζ: Δημήτρης Παπανικολάου
Γυναίκα / Ψυχή: Τζίνα Φωτεινοπούλου
Αρχιδεινόσαυρος: Γιάννης Γιαννίσης
Κάβουρας: Aρκάδιος Ρακόπουλος
Γρύλος: Χρήστος Κεχρής
Ανακριτής: Βαγγέλης Μανιάτης
Τίγρης: Διονύσης Τσαντίνης
Νικήτας: Γιώργος Παπαδημητρίου
Δημοσιογράφος: Βασίλης Δημακόπουλος
Ράφτης/Ιατροδικαστής: Μιχάλης Κατσούλης
Πτεροδάκτυλος: Ιωάννης Κάβουρας
Αδελφή Νικήτα: Διαμάντη Κριτσωτάκη/Αναστασία Κότσαλη
Μάνα Νικήτα: Βασιλική Κατσουπάκη/Όλγα Μπαλωμένου

Φωνητικό σύνολο: Διαμάντη Κριτσωτάκη, Αναστασία Κότσαλη, Βασιλική Κατσουπάκη, Όλγα Μπαλωμένου, Ιωάννης Κάβουρας, Νικόλας Μαραζιώτης, Βασίλης Δημακόπουλος, Μιχάλης Κατσούλης

Συμμετέχει το Ergon Ensemble