Τι θα θυμόμαστε από το Φεστιβάλ Αθηνών 2015 (Μέρος Β)
Τον Ιούλιο του 2015, ακολουθήσαμε τους άστεγους «Στη Μέση του Δρόμου» και προβληματιστήκαμε με την «Υπόθεση Φαρμακονήσι ή Το δίκαιο του νερού».
της Ιωάννας Μπλάτσου
Ο Ιούλιος ήταν σοκαριστικός και για το Φεστιβάλ Αθηνών. Οι εξουθενωτικές πολιτικές-οικονομικές διαπραγματεύσεις και τα capital controls επηρέασαν την προσέλευση του κοινού –και πως όχι, άλλωστε– με αποτέλεσμα, σε κάποιες παραγωγές, οι καλλιτέχνες να παίζουν σε αίθουσες με πληρότητα στο μισό της χωρητικότητάς τους –πράγμα εξαιρετικά σπάνιο κατά τις προηγούμενες χρονιές της θητείας του Καλλιτεχνικού Διευθυντή Γιώργου Λούκου, ενώ σε άλλες περιπτώσεις παραστάσεις ακυρώθηκαν ή μεταφέρθηκαν ημερομηνιακά.
Τον πολύπαθο Ιούλιο, λοιπόν, δύο ήταν οι παραστάσεις που έδωσαν στον όρο «καλλιτεχνικό εγχείρημα» την πολιτική και ουμανιστική διάσταση που επιτάσσει η εποχή και έχει ανάγκη η ψυχή μας: «Στη μέση του δρόμου» του Πρόδρομου Τσινικόρη και «Υπόθεση Φαρμακονήσι ή Το δίκαιο του νερού» του Ανέστη Αζά.
ΙΟΥΛΙΟΣ
«Στη μέση του δρόμου»
Ενώ η πόλη έβραζε λόγω πολιτικών εξελίξεων και μόλις είχε ολοκληρωθεί η διαδικασία του διχαστικού δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου, ο Πρόδρομος Τσινικόρης βγήκε από τις ασφαλείς αίθουσες του Φεστιβάλ Αθηνών και έκανε σκηνικό του την αχαρτογράφητη κοινωνιολογικά Αθήνα, εκεί όπου συνάνθρωποί μας έχουν για σπίτι ένα χαρτόκουτο, μια εκκλησία, ένα εγκαταλελειμμένο φορτηγό ή ένα βιβλιοπωλείο.
Εκείνη την Τρίτη στις 7 Ιουλίου, πέρασα από μια ώρα με δύο εντελώς άγνωστους συμπολίτες μου, τον Μιχάλη και τον Λάμπρο, τους οποίους οι απότομες στροφές της ζωής έριξαν στις παρυφές των αστικών δρόμων.
Στο φορτηγό με τον Μιχάλη
Φόρεσα τα ακουστικά ενός mp3 player και, ακολουθώντας τις οδηγίες που άκουγα, βρέθηκα σε ένα παρκαρισμένο φορτηγό στο πλάι της Κλαυθμώνος. Δεν είχα ξανανέβει ποτέ πριν σε φορτηγό. Σκαρφάλωσα στη θέση του συνοδηγού, σύμφωνα με τις οδηγίες, αλλά ήμουν εντελώς μόνη μου εκεί. Στο mp3 έπαιζε το «All Around The World» της Lisa Stansfield και σε λίγο άρχισα να ακούω, πάντα μέσα από τα ακουστικά μου, τον Μιχάλη να αφηγείται την ιστορία του. Εξακολουθούσα να είμαι μόνη μου στο φορτηγό, ενώ άκουγα πως η ζωή του Μιχάλη, ενός ανθρώπου με σπουδές στην Αμερική και από σχετικά εύπορη οικογένεια, καταστράφηκε μέσα σε μια νύχτα και βρέθηκε στο δρόμο.
Όταν, μετά από λίγο, ανέβηκε και ο Μιχάλης στο σταματημένο όχημα, στη θέση του οδηγού, καθώς για πολλά χρόνια είχε υπάρξει επαγγελματίας οδηγός με δικό του φορτηγό, δεν αντίκρισα έναν εξαθλιωμένο άνθρωπο, όπως περίμενα, αλλά έναν αξιοπρεπέστατο, χαμογελαστό άνδρα που μου έλεγε ότι αφού έχει την υγεία του, δεν φοβάται τίποτα. Ναι, είχε περάσει αρκετά βράδια στα πεζοδρόμια της Αθήνας, αλλά πλέον φιλοξενείται στο Κέντρο Υποδοχής Αστέγων του Δήμου Αθηναίων, όπου του προσφέρεται η ασφάλεια ενός κρεβατιού και η δυνατότητα καθημερινής σίτισης και κάλυψης της βασικής υγιεινής, ενώ παράλληλα εξασφαλίζει ένα μικρό εισόδημα από την πώληση της «Σχεδίας», του περιοδικού των αστέγων της πόλης. Ταυτόχρονα, ο Μιχάλης συμμετέχει και στην ερασιτεχνική θεατρική ομάδα του Δήμου Αθηναίων. Όταν τον ρώτησα, γιατί συμμετέχει στο project αυτό του Τσινικόρη, μου είπε: «Γιατί αυτό που συνέβη σε μένα μπορεί να συμβεί στον οποιονδήποτε. Όλοι μας είμαστε ευάλωτοι στις αναποδιές της ζωής».
Σε μια Εκκλησία με τον Λάμπρο
Την επόμενη ώρα, συνάντησα τον Λάμπρο, Έλληνα γεννημένο στη Βραζιλία, στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, στην πλατεία Καρύτση. Ο Λάμπρος είναι φίλος του Μιχάλη, στεγάζεται και αυτός στο ΚΥΑΔΑ, συμμετέχει στην ίδια ερασιτεχνική θεατρική ομάδα, πουλάει και αυτός τη «Σχεδία», ενώ εργάζεται και ως μεταφραστής για ξένους δημοσιογράφους, καθώς γνωρίζει πέντε ξένες γλώσσες. Ο Λάμπρος βρέθηκε και αυτός ξαφνικά στο δρόμο, γιατί χρωστούσε τρία νοίκια και ο ιδιοκτήτης του σπιτιού που έμενε άλλαξε τις κλειδαριές και ουσιαστικά τον κλείδωσε έξω, ενώ μέσα ήταν όλα τα πράγματά του. Όμως, ακόμα και τότε, δεν απογοητεύτηκε. «Κοίταξα ψηλά στον ουρανό και ζήτησα λύση από τον Θεό». Ο Λάμπρος πιστεύει βαθιά στον Θεό. Μετά από 30 μέρες στον δρόμο, Αυτός τον οδήγησε στον ξενώνα αστέγων. «Εδώ, νιώθω ασφάλεια. Δεν φοβάμαι μην μου έρθει καμία πέτρα ή μπουκάλι στο κεφάλι. Επίσης, όλη μέρα τρέχω, κάνω κάτι. Δεν είμαι “άστεγος”. Δεν μου αρέσει αυτή η λέξη. Θέλω να ζω μια καθαρή ζωή με αξιοπρέπεια. Δεν είμαι πολίτης Β’ κατηγορίας».
Αυτές οι συναντήσεις με τον Μιχάλη και τον Λάμπρο ήταν πολύτιμα μαθήματα ζωής για μένα και ειλικρινά θα ήθελα να τους ευχαριστήσω θερμά που μοιράστηκαν μαζί μου, αλλά και με τους υπόλοιπους θεατές, την κατασταλαγμένη εμπειρία ζωής, την αυθεντική αισιοδοξία τους, τον αταλάντευτο ουμανισμό τους, καθώς από το υστέρημά τους δίνουν σε επαίτες που συναντούν στο διάβα τους.
Αξίζει να σημειωθεί η ακτιβιστική διάσταση αυτού του εγχειρήματος, καθώς τα έσοδα της συγκεκριμένης παραγωγής δόθηκαν για την ενίσχυση των σκοπών του περιοδικού δρόμου «Σχεδία».
«Υπόθεση Φαρμακονήσι ή Το δίκαιο του νερού»
«Εδώ καίγεται η χώρα και εμείς κάνουμε παράσταση για τους πρόσφυγες που πνίγηκαν;», αναρωτιέται ένας εκ των ηθοποιών της παράστασης-ντοκιμαντέρ του Ανέστη Αζά.
Προηγουμένως, έχουν διερωτηθεί για τη σκοπιμότητα ή χρησιμότητα της τέχνης τους εν καιρώ κρίσης, έχουν σχολιάσει τις απλήρωτες εργατοώρες τους στο Φεστιβάλ Αθηνών και αλλού, έχουν προβληματιστεί για την πραγματική προσφορά τους σε μια κοινωνία που μαστίζεται από μείζονα οικονομικά προβλήματα. Ένας ευφάνταστος πρόλογος, με ισχυρές δόσεις αυτοκριτικής, καθρέφτης άβολος μιας κοινωνίας που αποφεύγει συλλογικά και συστηματικά την ενδοσκόπηση.
Με αφετηρία την τραγωδία της 20ης Ιανουαρίου 2014 στο Φαρμακονήσι, όπου έντεκα άνθρωποι, ανάμεσα στους οποίους και οχτώ παιδιά, έχασαν τη ζωή τους, ο Ανέστης Αζάς συνέθεσε μια παράσταση-ντοκουμέντο για τη στάση της δικαιοσύνης απέναντι στο επίκαιρο ζήτημα των προσφύγων και των μεταναστών που έρχονται αντιμέτωποι με την Ευρώπη των κλειστών συνόρων και των απροσπέλαστων προκαταλήψεων και φοβικών αντιδράσεων.
Η ενδελεχής έρευνα του Αζά και των συνεργατών του οδήγησε σε μια ακριβή καταγραφή των γεγονότων φωτίζοντας σημεία που καμία δημοσιογραφική έρευνα δεν είχε αγγίξει ως τώρα, πάντα, όμως, μέσα από την ανθρωποκεντρική διάσταση της τέχνης. Μια παράσταση που πρέπει οπωσδήποτε να επαναληφθεί και κατά τη χειμερινή σεζόν, ειδικά μετά από τις πρόσφατες εξελίξεις στο μεταναστευτικό ζήτημα σε Ελλάδα και Ευρώπη.
Μια παρατήρηση μόνο: στο εν λόγω είδος θεάτρου, στο docudrama (documentary + drama), όπως είναι γνωστό στην Εσπερία, μεγάλο ρόλο στην δραματουργική απόδοση παίζει η καθαρότητα, η σαφήνεια, η οποία κατά μία ολιγόλεπτη –ευτυχώς- πολυφωνική αφήγηση εν χορώ των ηθοποιών χάθηκε, καθώς ο καθένας τους είχε το δικό του tempo αφήγησης με αποτέλεσμα να θολώνει η πληροφορία (βασικό στοιχείο στο ντοκιμαντέρ) και να μένει μόνο ένας θεατρινίστικος βόμβος.
Ο Ιούλιος ήταν σοκαριστικός και για το Φεστιβάλ Αθηνών. Οι εξουθενωτικές πολιτικές-οικονομικές διαπραγματεύσεις και τα capital controls επηρέασαν την προσέλευση του κοινού –και πως όχι, άλλωστε– με αποτέλεσμα, σε κάποιες παραγωγές, οι καλλιτέχνες να παίζουν σε αίθουσες με πληρότητα στο μισό της χωρητικότητάς τους –πράγμα εξαιρετικά σπάνιο κατά τις προηγούμενες χρονιές της θητείας του Καλλιτεχνικού Διευθυντή Γιώργου Λούκου, ενώ σε άλλες περιπτώσεις παραστάσεις ακυρώθηκαν ή μεταφέρθηκαν ημερομηνιακά.
Τον πολύπαθο Ιούλιο, λοιπόν, δύο ήταν οι παραστάσεις που έδωσαν στον όρο «καλλιτεχνικό εγχείρημα» την πολιτική και ουμανιστική διάσταση που επιτάσσει η εποχή και έχει ανάγκη η ψυχή μας: «Στη μέση του δρόμου» του Πρόδρομου Τσινικόρη και «Υπόθεση Φαρμακονήσι ή Το δίκαιο του νερού» του Ανέστη Αζά.
ΙΟΥΛΙΟΣ
«Στη μέση του δρόμου»
Ενώ η πόλη έβραζε λόγω πολιτικών εξελίξεων και μόλις είχε ολοκληρωθεί η διαδικασία του διχαστικού δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου, ο Πρόδρομος Τσινικόρης βγήκε από τις ασφαλείς αίθουσες του Φεστιβάλ Αθηνών και έκανε σκηνικό του την αχαρτογράφητη κοινωνιολογικά Αθήνα, εκεί όπου συνάνθρωποί μας έχουν για σπίτι ένα χαρτόκουτο, μια εκκλησία, ένα εγκαταλελειμμένο φορτηγό ή ένα βιβλιοπωλείο.
Εκείνη την Τρίτη στις 7 Ιουλίου, πέρασα από μια ώρα με δύο εντελώς άγνωστους συμπολίτες μου, τον Μιχάλη και τον Λάμπρο, τους οποίους οι απότομες στροφές της ζωής έριξαν στις παρυφές των αστικών δρόμων.
Στο φορτηγό με τον Μιχάλη
Φόρεσα τα ακουστικά ενός mp3 player και, ακολουθώντας τις οδηγίες που άκουγα, βρέθηκα σε ένα παρκαρισμένο φορτηγό στο πλάι της Κλαυθμώνος. Δεν είχα ξανανέβει ποτέ πριν σε φορτηγό. Σκαρφάλωσα στη θέση του συνοδηγού, σύμφωνα με τις οδηγίες, αλλά ήμουν εντελώς μόνη μου εκεί. Στο mp3 έπαιζε το «All Around The World» της Lisa Stansfield και σε λίγο άρχισα να ακούω, πάντα μέσα από τα ακουστικά μου, τον Μιχάλη να αφηγείται την ιστορία του. Εξακολουθούσα να είμαι μόνη μου στο φορτηγό, ενώ άκουγα πως η ζωή του Μιχάλη, ενός ανθρώπου με σπουδές στην Αμερική και από σχετικά εύπορη οικογένεια, καταστράφηκε μέσα σε μια νύχτα και βρέθηκε στο δρόμο.
Όταν, μετά από λίγο, ανέβηκε και ο Μιχάλης στο σταματημένο όχημα, στη θέση του οδηγού, καθώς για πολλά χρόνια είχε υπάρξει επαγγελματίας οδηγός με δικό του φορτηγό, δεν αντίκρισα έναν εξαθλιωμένο άνθρωπο, όπως περίμενα, αλλά έναν αξιοπρεπέστατο, χαμογελαστό άνδρα που μου έλεγε ότι αφού έχει την υγεία του, δεν φοβάται τίποτα. Ναι, είχε περάσει αρκετά βράδια στα πεζοδρόμια της Αθήνας, αλλά πλέον φιλοξενείται στο Κέντρο Υποδοχής Αστέγων του Δήμου Αθηναίων, όπου του προσφέρεται η ασφάλεια ενός κρεβατιού και η δυνατότητα καθημερινής σίτισης και κάλυψης της βασικής υγιεινής, ενώ παράλληλα εξασφαλίζει ένα μικρό εισόδημα από την πώληση της «Σχεδίας», του περιοδικού των αστέγων της πόλης. Ταυτόχρονα, ο Μιχάλης συμμετέχει και στην ερασιτεχνική θεατρική ομάδα του Δήμου Αθηναίων. Όταν τον ρώτησα, γιατί συμμετέχει στο project αυτό του Τσινικόρη, μου είπε: «Γιατί αυτό που συνέβη σε μένα μπορεί να συμβεί στον οποιονδήποτε. Όλοι μας είμαστε ευάλωτοι στις αναποδιές της ζωής».
Σε μια Εκκλησία με τον Λάμπρο
Την επόμενη ώρα, συνάντησα τον Λάμπρο, Έλληνα γεννημένο στη Βραζιλία, στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, στην πλατεία Καρύτση. Ο Λάμπρος είναι φίλος του Μιχάλη, στεγάζεται και αυτός στο ΚΥΑΔΑ, συμμετέχει στην ίδια ερασιτεχνική θεατρική ομάδα, πουλάει και αυτός τη «Σχεδία», ενώ εργάζεται και ως μεταφραστής για ξένους δημοσιογράφους, καθώς γνωρίζει πέντε ξένες γλώσσες. Ο Λάμπρος βρέθηκε και αυτός ξαφνικά στο δρόμο, γιατί χρωστούσε τρία νοίκια και ο ιδιοκτήτης του σπιτιού που έμενε άλλαξε τις κλειδαριές και ουσιαστικά τον κλείδωσε έξω, ενώ μέσα ήταν όλα τα πράγματά του. Όμως, ακόμα και τότε, δεν απογοητεύτηκε. «Κοίταξα ψηλά στον ουρανό και ζήτησα λύση από τον Θεό». Ο Λάμπρος πιστεύει βαθιά στον Θεό. Μετά από 30 μέρες στον δρόμο, Αυτός τον οδήγησε στον ξενώνα αστέγων. «Εδώ, νιώθω ασφάλεια. Δεν φοβάμαι μην μου έρθει καμία πέτρα ή μπουκάλι στο κεφάλι. Επίσης, όλη μέρα τρέχω, κάνω κάτι. Δεν είμαι “άστεγος”. Δεν μου αρέσει αυτή η λέξη. Θέλω να ζω μια καθαρή ζωή με αξιοπρέπεια. Δεν είμαι πολίτης Β’ κατηγορίας».
Αυτές οι συναντήσεις με τον Μιχάλη και τον Λάμπρο ήταν πολύτιμα μαθήματα ζωής για μένα και ειλικρινά θα ήθελα να τους ευχαριστήσω θερμά που μοιράστηκαν μαζί μου, αλλά και με τους υπόλοιπους θεατές, την κατασταλαγμένη εμπειρία ζωής, την αυθεντική αισιοδοξία τους, τον αταλάντευτο ουμανισμό τους, καθώς από το υστέρημά τους δίνουν σε επαίτες που συναντούν στο διάβα τους.
Αξίζει να σημειωθεί η ακτιβιστική διάσταση αυτού του εγχειρήματος, καθώς τα έσοδα της συγκεκριμένης παραγωγής δόθηκαν για την ενίσχυση των σκοπών του περιοδικού δρόμου «Σχεδία».
«Υπόθεση Φαρμακονήσι ή Το δίκαιο του νερού»
«Εδώ καίγεται η χώρα και εμείς κάνουμε παράσταση για τους πρόσφυγες που πνίγηκαν;», αναρωτιέται ένας εκ των ηθοποιών της παράστασης-ντοκιμαντέρ του Ανέστη Αζά.
Προηγουμένως, έχουν διερωτηθεί για τη σκοπιμότητα ή χρησιμότητα της τέχνης τους εν καιρώ κρίσης, έχουν σχολιάσει τις απλήρωτες εργατοώρες τους στο Φεστιβάλ Αθηνών και αλλού, έχουν προβληματιστεί για την πραγματική προσφορά τους σε μια κοινωνία που μαστίζεται από μείζονα οικονομικά προβλήματα. Ένας ευφάνταστος πρόλογος, με ισχυρές δόσεις αυτοκριτικής, καθρέφτης άβολος μιας κοινωνίας που αποφεύγει συλλογικά και συστηματικά την ενδοσκόπηση.
Με αφετηρία την τραγωδία της 20ης Ιανουαρίου 2014 στο Φαρμακονήσι, όπου έντεκα άνθρωποι, ανάμεσα στους οποίους και οχτώ παιδιά, έχασαν τη ζωή τους, ο Ανέστης Αζάς συνέθεσε μια παράσταση-ντοκουμέντο για τη στάση της δικαιοσύνης απέναντι στο επίκαιρο ζήτημα των προσφύγων και των μεταναστών που έρχονται αντιμέτωποι με την Ευρώπη των κλειστών συνόρων και των απροσπέλαστων προκαταλήψεων και φοβικών αντιδράσεων.
Η ενδελεχής έρευνα του Αζά και των συνεργατών του οδήγησε σε μια ακριβή καταγραφή των γεγονότων φωτίζοντας σημεία που καμία δημοσιογραφική έρευνα δεν είχε αγγίξει ως τώρα, πάντα, όμως, μέσα από την ανθρωποκεντρική διάσταση της τέχνης. Μια παράσταση που πρέπει οπωσδήποτε να επαναληφθεί και κατά τη χειμερινή σεζόν, ειδικά μετά από τις πρόσφατες εξελίξεις στο μεταναστευτικό ζήτημα σε Ελλάδα και Ευρώπη.
Μια παρατήρηση μόνο: στο εν λόγω είδος θεάτρου, στο docudrama (documentary + drama), όπως είναι γνωστό στην Εσπερία, μεγάλο ρόλο στην δραματουργική απόδοση παίζει η καθαρότητα, η σαφήνεια, η οποία κατά μία ολιγόλεπτη –ευτυχώς- πολυφωνική αφήγηση εν χορώ των ηθοποιών χάθηκε, καθώς ο καθένας τους είχε το δικό του tempo αφήγησης με αποτέλεσμα να θολώνει η πληροφορία (βασικό στοιχείο στο ντοκιμαντέρ) και να μένει μόνο ένας θεατρινίστικος βόμβος.
