Θέατρο υψηλού επιπέδου από τον Λιβαθηνό στην οδό Κυκλάδων

Την τραγικωμωδία «Συμφορά από το πολύ μυαλό» του Αλεξάντρ Γκριμπγέντωφ ανεβάζει στο ιστορικό Θέατρο της οδού Κυκλάδων ο Στάθης Λιβαθηνός.

Γραμμένο το 1824 το έργο του Αλεξάντερ Γκριμπογέντωφ ενσωματώνει την πικρή εμπειρία του συγγραφέα από την τσαρική καταπίεση και διαδραματίζεται σε ένα μοσχοβίτικο σπίτι ενός επιφανούς Ρώσου. Ελλειμματικές δυαδικές σχέσεις, αλλά και ένας χαρακτήρας που λοιδορείται από τον αστικό "ορθολογισμό" συνθέτουν τους βασικούς πυλώνες πλοκής του έργου.  

Ο Τσάτσκυ είναι ένας πνευματώδης και ρομαντικός ιδεολόγος που μοιάζει να μην έχει θέση στο σύστημα προσποίησης και υποκρισίας της ρωσικής πρωτεύουσας με τους χορούς, τις υποκλίσεις, τις μηχανορραφίες και τα υστερόβουλα συνοικέσια. Στο επίκεντρο της υπόθεσης είναι μια ερωτική ιστορία, ο έρωτας του Τσάτσκυ για την Σοφία. Γύρω από την ιστορία αυτή στέκονται οι σφριγηλοί και γήινοι ρόλοι που έπλασε ο συγγραφέας. Το κωμικό στοιχείο είναι πανταχού παρόν και βοηθά το πνευματώδες και σχετικά ογκώδες κείμενο να φτάσει με άνεση και χάρη στον θεατή. Οι παρανοήσεις ανάμεσα στους περίπλοκους χαρακτήρες μεγεθύνονται και ο έμμετρος λόγος κρύβει διασκεδαστικές εκπλήξεις σε πολλά σημεία του. Για αυτές και για άλλες αρετές η «Συμφορά από το πολύ μυαλό θεωρείται ένα από τα πολύ σημαντικά έργα της ρωσικής λογοτεχνίας, όπως και ο Τσάτσκυ ένας από τους μεγαλύτερους ρόλους τoυ ρωσικού θεάτρου.      

Σκηνοθετικά και αυτή η παράσταση του Λιβαθηνού αποτελεί ένα «κέντημα», με σημασία στη λεπτομέρεια, καλουπολογισμένους χρόνους, εξαιρετικές ερμηνείες, και ανάδειξη του κειμένου∙ είναι μια πολύ καλή θεατρική αφήγηση που επιτυγχάνει να κινηθεί με επιδεξιότητα ανάμεσα στα χαρακτηριστικά της κωμωδίας και στην τραγική δομή. Οι ερμηνείες είναι όλες εξαιρετικές (ξεχωρίζει ο Νέστωρ Κοψιδάς ως Φαμούσοφ) και οι ηθοποιοί συνεργάζονται συντονισμένα για το εξαιρετικό αποτέλεσμα- κάτι που δεν είναι αυτονόητο για όλες τις παραστάσεις.  

Τα μικρά χορικά κομμάτια μοιάζουν εμπνευσμένα από την ιταλική θεατρική παράδοση του μεσαίωνα και δίνουν σατιρικό χρώμα σε ό,τι συμβαίνει, ενώ τα σκηνικά της Ελένης Μανωλοπούλου προσφέρουν ευκαιρία για σκηνοθετικές περιπλοκές.   

Γιατί αυτό το έργο και γιατί τώρα; Στα ενδιαφέροντα αυτά ερωτήματα που τίθενται ίσως για κάθε ανέβασμα, μπορεί εδώ να προστεθεί και το «γιατί εκεί»; Η μικρή σκηνή του θεάτρου της Οδού Κυκλάδων χωρά μετά βίας το θέατρο του Λιβαθηνού ο οποίος μοιάζει να μην κρύβει την προτίμησή του για τις μεγάλες σκηνές και τα πλούσια σκηνικά. Η επιλογή του συγκεκριμένου θεάτρου όμως κρύβει πιθανότητα ορισμένους συμβολισμούς. Κατ΄ αρχάς είναι το θέατρο του Λευτέρη Βογιατζή, ο οποίος είχε ανεβάσει την ίδια παράσταση στα μέσα της δεκαετίας του 1980, άρα εδώ έχουμε έναν φόρο τιμής στον σημαντικότερο θεατράνθρωπο των τελευταίων χρόνων.

Ο Λιβαθηνός εξυψώνει σκηνοθετικά την επικριτική διάθεση του Τσάτσκυ απέναντι στην προσποίηση,  το ανούσιο «καθώσπρέπει» και την γνώμη του όχλου που εύκολα επηρεάζεται και εύκολα καθοδηγείται.

Ο Στάθης Λιβαθηνός πρόσφατα, όπως και ο Λευτέρης Βογιατζής στο παρελθόν, κατηγορήθηκαν για αυταρχική επαγγελματική συμπεριφορά. Είναι η επιλογή του έργου εκ μέρους του πρώην καλλιτεχνικού διευθυντή και διδάσκοντα στην δραματική σχολή του Εθνικού, μια «έργω» απάντηση σε όσα σποραδικά του καταλογίστηκαν την περασμένη άνοιξη; Πιθανόν. Σε μια από τις τελευταίες σκηνές του έργου, στον μονόλογό του, ο πρωταγωνιστής Τσάτσκυ λέει:

Τι! Κι όμως, τ΄ άκουσα με τα ίδια μου τ΄ αυτιά!
Καλά οι κοροϊδίες, μα τόσο μίσος από που;
Σαν από θαύμα, σαν να τους κάνουν μάγια, σαν γροθιά
όλοι μαζί, λένε για μένα την ίδια χυδαιότητα παντού!
Κάποιοι θριαμβολογούν, λυπούνται δήθεν μερικοί…
Τι είναι τάχα ο άνθρωπος; Αν μέσα του κανίς να δει
γινόταν, το θα’ βλεπε χειρότερο, τη γλώσσα ή την ψυχή;
Άραγε ποιος ξεκίνησε ετούτη την απαίσια μουσική;
Ηλίθιοι! Το χάψανε, τρέχουν να το διαδώσουν
παίρνουν οι γριές μπροστά, συναγερμό βαράνε να μας σώσουν.
Ιδού ποιοι διαμορφώνουν την κοινή γνώμη (…)    

Η «Συμφορά από το πολύ μυαλό» είναι μια πολύ καλή παράσταση που αξίζει να την δουν όχι μόνο οι… κατά συρροή, αλλά και οι περιστασιακοί θεατρόφιλοι.

Δημήτρης Γλύστρας