7 ταινίες με σενάριο-σκέτη σπαζοκεφαλιά

του Γιώργου Κόκουβα

Τι ήθελε τελικά να πει ο Lynch με τις λαβυρινθώδεις σκηνές του Mulholland Drive; Ποιοι χαρακτήρες του Fight Club ήταν φανταστικοί; Τι έγινε στο τέλος του Inception με τη σβούρα και πώς εξηγείται το ταξίδι στον χρόνο στο Primer ή το Donnie Darko; Επτά περίπλοκες ταινίες ζητούν εξήγηση, κι εμείς τις βρήκαμε, συγκεντρώνοντας τις θεωρίες που αναπτύχθηκαν στους κύκλους των σινεφίλ για την ερμηνεία τους.

Mulholland Drive (2001)
Η υπόθεση: Μια νεαρή, που μόλις έφτασε στο Λος Άντζελες με κρυφό όνειρο να γίνει ηθοποιός, ανακαλύπτει στο διαμέρισμά της μια κυνηγημένη κοπέλα που πάσχει από αμνησία. Στην προσπάθειά της να τη βοηθήσει, θα βυθιστεί σε έναν κόσμο του παραδόξου, όπου οι ίδιες μορφές, αλλά με άλλες ταυτότητες, κινούνται σε παράλληλα σύμπαντα και όνειρα.

Οι ερμηνείες: Η «ναυαρχίδα» των mindfuck ταινιών του David Lynch εγείρει –όπως και κάθε του δημιουργία- δεκάδες ερωτήματα. Πώς σχετίζεται η Νταϊάν με την Μπέτι; Είναι το τέλος στην πραγματικότητα η αρχή; Τι περιείχε το μυστηριώδες μπλε κουτί και τι ρόλο έπαιζαν το ηλικιωμένο ζευγάρι που γελούσε, ο καουμπόι ή το σκοτεινό κλαμπ Silencio; Παρ’ ότι το σινεμά του Lynch αρκεί απλώς να το βιώνεις σαν οπτικό ποίημα – τα σενάριά του είναι μάλλον περισσότερο αυτοσχεδιασμοί παρά καλοσχεδιασμένες ιστορίες με αρχή-μέση-τέλος και συγκεκριμένο νόημα – στο διαδίκτυο υπάρχουν πολλοί «οδηγοί» αποκρυπτογράφησης της Οδού Μαλχόλαντ.

Ένας από τους πιο ολοκληρωμένους είναι αυτός εδώ που αναφέρει πως αυτό που συμβαίνει στην ταινία ουσιαστικά είναι το εξής: Η Νταϊάν έχει δολοφονήσει την κοπέλα της και στη συνέχεια, σε μία οργιώδη ονειροπόληση/παραίσθηση λίγο πριν αυτοκτονήσει, ξαναφαντάζεται την κατεστραμμένη της καριέρα και την αποτυχημένη σχέση της με την γυναίκα που αγαπά. Στην ουσία, η Νταϊάν και η Μπέτι είναι το ίδιο πρόσωπο, καθώς η πρώτη φαντάζεται τον εαυτό της ως ένα «ταλαντούχο προϊόν» του Χόλιγουντ που λύνει όλα τα προβλήματά της χάρη στο ταλέντο της. Σε μια βαθύτερη προσέγγιση, όλη η ταινία αποτελεί ελεγεία στο χαμένο Χόλιγουντ, και παράλληλα το όνειρο που μοιραζόμαστε όλοι όταν παρακολουθούμε χολιγουντιανές ταινίες. Δείτε περισσότερες θεωρίες για το Mulholland Drive εδώ και εδώ.

Fight Club (1999)
Η υπόθεση: 'Ένα στέλεχος που πάσχει από αϋπνίες βρίσκει τον αληθινό εαυτό του στα Fight Club, όπου συμμετέχει σε αγώνες πυγμαχίας με γυμνά χέρια. Ο ιδρυτής τους, όμως, αποδεικνύεται μια επικίνδυνη προσωπικότητα που επιδίδεται σε πράξεις τρομοκρατίας ενάντια στην καθεστηκυία τάξη.

Οι ερμηνείες: Δεν είναι μόνο η φευγάτη σκηνοθεσία του David Fincher ή οι δυνατές ερμηνείες του Brad Pitt και του Edward Norton που έκαναν το Fight Club μία από τις πιο μεγάλες «underground» επιτυχίες της έβδομης τέχνης. Είναι κυρίως το χαοτικό σενάριο και οι ανατροπές που εντυπωσιάζουν: Ο θεατής παρασύρεται και δεν παρατηρεί πως στην ουσία ο Αφηγητής είναι ο Tyler Durden, άρα στην πραγματικότητα οι δύο πρωταγωνιστές είναι ένα και το αυτό πρόσωπο. Μόλις ανακαλύπτει την αλήθεια, όλη η ταινία «ξαναφωτίζεται» και αποκτά νέο νόημα. Μεγάλο «ατού» της ταινίας, το φινάλε της στο οποίο υποθέτουμε ότι η Μάρλα και ο Αφηγητής πεθαίνουν μαζί, ενώ το ζήτημα του «θανάτου» του alter ego του τελευταίου γίνεται αφορμή για πολιτικές αναλύσεις περί καπιταλισμού, τρομοκρατίας και εσωτερικής πάλης με τα πιστεύω μας. Σε συνέντευξή του, ο Fincher δήλωσε πως η πορεία του ήρωα στην ταινία αποτελεί μία μεταφορά της βουδιστικής οδού προς την αλήθεια, στην οποία οφείλει κανείς να «σκοτώσει τους γονείς, τον θεό, και τον δάσκαλό του». Πρόκειται δηλαδή για μια ιστορία για τον δρόμο προς την ωριμότητα. Δείτε εδώ ένα ενδιαφέρον site αφιερωμένο στους κανόνες του Fight Club, που αναλύει θεωρίες σχετικά με το ποιοι χαρακτήρες ήταν «φανταστικοί». 

Inception (2010)
Η υπόθεση: Σε μια εποχή κατά την οποία η τεχνολογία επιτρέπει την εισβολή στο ανθρώπινο υποσυνείδητο, ένας επαγγελματίας «κλέφτης ονείρων» έρχεται αντιμέτωπος με την υπέρτατη πρόκληση: Την εμφύτευση μιας ιδέας στο μυαλό κάποιου, αποστολή που θα οδηγήσει στην «κατάδυση» των ηρώων σε ολοένα και βαθύτερα επίπεδα του υποσυνείδητου και θα αποδειχτεί θανάσιμα επικίνδυνη.

Οι ερμηνείες: Δύο ώρες αγωνιώδους πλοκής από όνειρο σε όνειρο και από «πίστα» σε «πίστα» του υποσυνείδητου, με ανατροπές, στενά χρονικά περιθώρια και επικίνδυνες αποστολές που εντυπωσιάζουν όχι μόνο σαν σεναριακές ιδέες αλλά και σαν εικόνες μέσω εφέ αιχμής δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν τόσες θεωρίες, όσες το τελευταίο πλάνο. Ο ήρωας πλέον δύσκολα μπορεί να αναγνωρίσει αν βρίσκεται στην πραγματικότητα ή σε όνειρο, και το ερώτημα αν βρίσκει ξανά την οικογένειά του ή απλώς ονειρεύεται μπορεί να απαντηθεί με το γύρισμα της σβούρας – θα σταματήσει ή θα συνεχίσει να γυρίζει, και αντίστοιχα, βρισκόμαστε ακόμα σε όνειρο ή πίσω στην πραγματικότητα; Ο Nolan σταματά το τελευταίο πλάνο έτσι ώστε να μην το μάθουμε ποτέ. Διαφορές στα ρούχα των παιδιών υποδηλώνουν πιθανή επιστροφή στην πραγματικότητα, ενώ άλλη προσέγγιση αποφεύγει να δώσει απάντηση στο ερώτημα: Θεωρεί πιο σημαντικό το ότι ο ήρωας έχει γυρίσει την πλάτη στη σβούρα, δείχνοντας πως είτε είναι όνειρο, είτε πραγματικότητα, αυτός είναι ευτυχισμένος που βρίσκεται με οποιονδήποτε τρόπο ξανά κοντά στα παιδιά του. Ο Michael Cane, από την άλλη, σε συνέντευξή του, δήλωσε κατηγορηματικά ότι η σβούρα πέφτει στο τέλος, αλλιώς εκείνος δεν θα εμφανιζόταν στην σκηνή – δεν συμμετέχει στα όνειρα, είναι ο δημιουργός τους. Δείτε εδώ τις απαντήσεις του σκηνοθέτη για τα αναπάντητα ερωτήματα του Inception και εδώ περισσότερες αναλύσεις για το φινάλε. 

The Fountain (2006)
Η υπόθεση: Τον 16ο αιώνα ένας μισθοφόρος αναζητά στην Αμερική την πηγή της αιώνιας νιότης για χάρη της βασίλισσας της Ισπανίας. Στο σήμερα, ένας επιστήμονας προσπαθεί απεγνωσμένα να βρει μια θεραπεία για τον καρκίνο ώστε να σώσει την γυναίκα του, ενώ, στο μακρινό μέλλον, ένας κοσμοναύτης ταξιδεύει στο αχανές διάστημα.

Οι ερμηνείες: Η πιο φιλόδοξη, οπτικά λυρική και φιλοσοφικά μεστή ταινία του Darren Aronofsky, μπορεί να μην είχε την εμπορική επιτυχία του Requiem for a dream ή του Μαύρου Κύκνου, αλλά θεωρείται στους σινεφίλ κύκλους μόνιμο ζήτημα διαφωνίας περί του αν πρόκειται για το απόλυτο αριστούργημα ή για ένα ακαταλαβίστικο συνονθύλευμα από μη συνδεόμενες ιδέες. Η σύνδεση των δύο πρώτων ιστοριών της ταινίας είναι «εύκολη»: Το παρόν είναι η πραγματικότητα, και η Ισπανία του 16ου αιώνα είναι η ιστορία που γράφει στο βιβλίο της η Rachel Weisz. Το μεγάλο ερώτημα είναι η αιτιολόγηση της τρίτης ιστορίας, αυτή του ξυρισμένου κοσμοναύτη στην διάφανη φούσκα που ανηφορίζει προς το διάστημα.

Μία θεωρία είναι πως πρόκειται για το πώς τελειώνει το βιβλίο της γυναίκας του ο Τομ, μετά τον θάνατό της. Από την άλλη, η πιο «οντολογική» προσέγγιση μιλά για την αιώνια προσπάθεια του ανθρώπου να νικήσει το θάνατο, μέχρι που αντιλαμβάνεται ότι ο μόνος τρόπος να γίνει πλήρης είναι να τον αποδεχθεί. Φυσικά, υπάρχει πάντα η θεωρία πως αυτό που θέλει να πει ο σκηνοθέτης είναι ότι η αγάπη μένει αναλλοίωτη στους αιώνες (και σε κάθε χωροχρονικό περιβάλλον), μετατρέποντας έτσι μια sci-fi περιπέτεια σε ιστορία αγάπης. Ο χρόνος που μετράται στα τατουάζ του Τομ, η επαναλαμβανόμενη φράση «Τελείωσέ το», οι δρόμοι του φωτός, το δέντρο της ζωής που πεθαίνει, τα άστρα των Μάγιας που υποδηλώνουν τον Άδη και η αναγέννηση μέσα από τον θάνατο των ηρώων που αποτελεί μέρος του κύκλου ζωής και δημιουργίας, είναι τα στοιχεία που συνθέτουν αυτή την ταινία-εμπειρία, και οδηγούν στο συγκλονιστικής ομορφιάς φινάλε με την σκηνή της φωτεινής εκτόξευσης. Τι συμβολίζει αυτή η σκηνή; Φιλοσοφικές απαντήσεις για το The Fountain θα βρείτε εδώ ή εδώ. 

Primer (2004)
Η υπόθεση: Τέσσερις φίλοι δουλεύουν πάνω στην νέα τους συσκευή, όταν οι δύο εξ αυτών ανακαλύπτουν τις πλήρεις δυνατότητές της, που δεν είναι άλλες από το ταξίδι στον χρόνο. Κάπως έτσι ξεκινά ένα γαϊτανάκι δυσνόητων σκηνών, μια περιπέτεια πέντε ημερών (σε άτακτη σειρά) με κεντρικό motto την φράση «αν πάντα θέλεις αυτό που δεν μπορείς να έχεις, τι θέλεις όταν μπορείς να έχεις οτιδήποτε;». Μπερδευτήκατε;

Οι ερμηνείες: Ο Σέιν Καρούθ, σκηνοθέτης του πολυσυζητημένου (και εξίσου δυσνόητου) Upstream Color, μας έδωσε σημαντικό δείγμα γραφής με το Primer, μια low budget 77λεπτη ταινία που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα χρειαστεί να την παρακολουθήσετε ξανά για να καταλάβετε τι συνέβη. Και πότε συνέβη. Οι κριτικοί μιλούν για την ίσως πιο περίπλοκη sci fi ταινία για τον χρόνο που έγινε ποτέ, ενώ οι φανατικοί του είδους έφτιαξαν ολόκληρα timelines ως οδηγούς κατανόησης. Μερικές οδηγίες που θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε την ταινία είναι οι εξής: Δύο από τους εννιά χαρακτήρες έχουν στην πραγματικότητα σημασία, ο Aaron και ο Abe. Η «μπερδευτική» εναρκτήρια σκηνή βρίσκεται εκεί μόνο και μόνο για να μας πει ότι η εφεύρεση έγινε τυχαία και πως ο Aaron είναι μάλλον παρορμητικός. Η μηχανή λειτουργεί ως εξής: Είναι ένα κουτί που το ενεργοποιείς, μπαίνεις μέσα αργότερα, και όταν βγαίνεις από αυτό, βρίσκεσαι και πάλι στην ώρα ενεργοποίησης – αν δηλαδή ενεργοποιηθεί στις 9 το πρωί, μπεις στις 3 το μεσημέρι και περιμένεις έξι ώρες, όταν ξαναβγείς θα βρίσκεσαι πίσω στις 9 το πρωί. Αυτό σημαίνει πως το ταξίδι στο χρόνο μπορεί να γίνει μόνο προς το παρελθόν –δείτε εδώ ένα διάγραμμα της λειτουργίας. Στην ταινία, υπάρχουν εννιά διαφορετικές χρονικές αλληλουχίες, εκ των οποίων παρακολουθούμε σκηνές μόνο από τις επτά – δείτε εδώ άλλο ένα περίπλοκο διάγραμμα. Τέλος, αξίζει να θυμάστε ότι οι χαρακτήρες «υποφέρουν» από αλλαγές προσωπικότητες σε κάθε σκηνή, καθώς για άγνωστο λόγο η χρήση της μηχανής δημιουργεί παρενέργειες. Διαβάστε σε αυτόν τον αναλυτικό οδηγό τις σκηνές που πρέπει να προσέξετε κατά την θέαση της ταινίας και… καλό κάψιμο.  

Συνεκδοχή, Νέα Υόρκη (2008)
Η υπόθεση: Ένας θεατρικός σκηνοθέτης σε δημιουργικό και προσωπικό αδιέξοδο κάνει μέσα σε μια αποθήκη πρόβες για το καινούργιο του έργο, τα σκηνικά του οποίου είναι ένα αντίγραφο της Νέας Υόρκης σε φυσικό μέγεθος.

Οι ερμηνείες: Το μυαλό του σπουδαίου σεναριογράφου (και στην περίπτωση της Συνεκδοχής, και σκηνοθέτη) Τσάρλι Κάουφμαν – βραβευμένος για την Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού – γεμίζει την οθόνη με εγκεφαλική πλοκή που μπερδεύει το όνειρο με την πραγματικότητα. Ο κορυφαίος κριτικός κινηματογράφου Roger Ebert έγραψε για την ταινία: «Το θέμα της δεν είναι τίποτα λιγότερο από την ίδια την ανθρώπινη ζωή και τον τρόπο που δουλεύει, πώς αντιμετωπίζει τα προβλήματα και τις αποτυχίες. Σκέψου το: Είναι για σένα. Όποιος κι αν είσαι». Ο υπαρξιακός τόνος δίνεται από την προσπάθεια του ήρωα-σκηνοθέτη να δημιουργήσει το τέλειο έργο για το οποίο θα τον θυμούνται, αλλά στο τέλος κανείς δεν παρακολουθεί: Δεν υπάρχει κοινό, είναι κι αυτός ένας στα δισεκατομμύρια του ανθρώπινου πληθυσμού. Αυτή εδώ η προσέγγιση υποστηρίζει πως ο χαρακτήρας του Phillip Seymour Hoffman είναι νεκρός – έχει αυτοκτονήσει πριν την έναρξη της ταινίας, και όλα όσα βλέπουμε είναι αυτά που περνούν από μπροστά του σαν όνειρο, σαν «απεικάσματα» όσων οδήγησαν στον θάνατό του. Δείτε εδώ μια φιλοσοφική ανάλυση της ταινίας, και εδώ την συγκέντρωση όλων των ιδεών του ίδιου του Kaufman που δίνουν νόημα στο σενάριό της. 

Donnie Darko (2001)
Η υπόθεση: Ο Donnie Darko είναι ένας πανέξυπνος νεαρός, με ζωηρή φαντασία και ωριμότητα εντυπωσιακή για την ηλικία του. Έχει όμως ένα σοβαρό πρόβλημα: τον Frank, ένα πλάσμα, που αν και είναι γέννημα της φαντασίας του, τον συμβουλεύει και τον καθοδηγεί σαν να ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Σύντομα, ο Frank θα αποκαλύψει στον Donnie ένα μακάβριο, σκοτεινό κόσμο γεμάτο φοβερά μυστικά και οφθαλμαπάτες.

Οι ερμηνείες: Μπορεί ένα γιγαντιαίο κουνέλι να κάνει έναν νέο να σηκωθεί από το κρεβάτι του, να μπλέξει σε παράλληλα σύμπαντα, σε εγκλήματα και ταξίδια στον χρόνο; Ο σκηνοθέτης Richard Kelly μας παρουσίασε το 2001 την κινηματογραφική ιστορία του Donnie, για την οποία θα χρειαστείτε επίσης «σκονάκια» για την πληρέστερη κατανόησή της. Το πρώτο σκονάκι είναι αυτός ο πλήρης οδηγός του «Τι, Πώς και Γιατί» της ταινίας μέχρι ο Donnie να καταφέρει να ξεφύγει από την χρονική λούπα στην οποία έχει μπλεχτεί, σταματώντας την δημιουργία παράλληλων συμπάντων. Χρησιμότατες, από την άλλη, είναι και οι απαντήσεις του ίδιου του σκηνοθέτη σε συνέντευξή του, στην οποία μιλά για τα «φλέγοντα» ζητήματα της ταινίας.