Η ιστορία "της ιστορίας" έχει ενδιαφέρον!

Η γνώση των πληροφοριών που αποτελούν την ιστορία, μπαίνουν στη σειρά και ερμηνεύονται με διάφορους τρόπους. Οι τρόποι αυτοί μελετώνται προσεκτικά και αποτελούν ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για όποιον θέλει να έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα όχι μόνο για τα γεγονότα, αλλά και για το πώς και το γιατί αυτά περιγράφονται.

Τις τελευταίες δεκαετίες αποτελεί κοινό τόπο ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρξει «αντικειμενική» ιστορία. Με το δεδομένο αυτό, η υποκειμενικότητα του γράφοντος την ιστορία αναδεικνύεται σε κομβικό σημείο της μελέτης της. Σε ποιο περιβάλλον έζησε ο ιστορικός; Ποιες ήταν οι πεποιθήσεις του και σε ποιο ιδεολογικό ρεύμα εντάσσονταν;

Η «ιστορία της ιστορίας» είναι και το βασικό θέμα του «Θουκυδίδης ή Ευσέβιος;» που κυκλοφόρησε προ ολίγων ημερών από τις εκδόσεις Πόλις. Γραμμένο από τον Πανεπιστημιακό καθηγητή ιστορίας, Κώστα Γαγανάκη, το βιβλίο εστιάζει στην ιστοριογραφία του 16ου αιώνα και συγκεκριμένα στον τρόπο με τον οποίο οι προτεστάντες ιστορικοί αναζήτησαν και απέδωσαν την εκκλησιαστική ιστορία.

Με καμβά την γαλλική ιστορία, τον 16ο αιώνα συνέβη αυτό που ο συγγραφέας ονομάζει «ιστοριογραφική επανάσταση». Πολύ πριν τα ιστορικά ρεύματα του 20ου αιώνα επικρατήσουν, μια εναλλακτική καλβινιστική ματιά στην κραταιά έως τότε ιερή εκκλησιαστική ιστορία δημιούργησε αυτό που αποκλήθηκε «νέα ιστορία». Ο Γαγανάκης επιλέγει να εντοπίσει τις μεθόδους και τις αρχές της «νέας ιστορίας» του 16ου αιώνα στο έργο του Lancelot de La Popeliniere, γασκώνου αριστοκράτη, βετεράνου των θρησκευτικών πολέμων στις τάξεις της προτεσταντικής παράταξης.

Ο La Popeliniere δεν επιλέγεται τυχαία. Άποψή του για την συγγραφή της ιστορίας ήταν ότι ο ιστορικός δεν θα πρέπει να είναι παθητικός καταγραφέας της ιστορίας, αλλά δυναμικός ερμηνευτής παρελθόντων συμβάντων, ελεύθερος να εκφράσει την άποψή του και να προχωρήσει σε κρίσεις του έργου του και των πραγμάτων που περιγράφει. Πρόκειται για απόψεις που μοιάζουν πρωτοποριακές ακόμη και τρεις ή τέσσερις αιώνες αργότερα.     

Βιβλιογραφικά, το "Θουκυδίδης ή Ευσέβιος;" εντάσσεται στην ευρωπαϊκή ιστορία της πρώιμης μοντέρνας περιόδου- την μήτρα των περισσότερων θεωρητικών εξελίξεων στην σύγχρονη ιστοριογραφία. Ο Γαγανάκης ρίχνει φως στην κριτική ματιά του Le Popelinier, η οποία βιβλιογραφικά είναι παραγνωρισμένη σε σχέση με προσεγγίσεις πιο προβεβλημένων εκπροσώπων της «νέας ιστορίας του 16ου αιώνα», όπως ο Jean Bodin.

«(…)Οι προτεστάντες στράφηκαν αρχικά στην ιστορία, διεκδικώντας το ιστορικό βάθος που θα τους έφερνε σε ίση μοίρα με την υπερχιλιετή ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας. Στην εκστρατεία για την εντύπωση, στην κοινή γνώμη, της ανωτερότητας της νέας χριστιανικής θρησκείας απέναντι στην πάλι, οι απολογητές του προτεσταντισμού ακολούθησαν την τακτική παλαιότερων αιρετικών κινημάτων, διεκδικώντας τη γνησιότητα της δικής τους εκδοχής για την Εκκλησία του Κυρίου. Στην κατεύθυνση αυτή, στράφηκαν στο ιστορικό παρελθόν της εκκλησίας, στα χρόνια των αποστόλων και των πρώτων χριστιανών, για να εντοπίσουν την απαρχή της παρακμής και διαστροφής της εκκλησίας, με την ανάδυση της φαύλης εξουσίας».  

Το Θουκυδίδης ή Ευσέβιος είναι ένα απαιτητικό ανάγνωσμα κατάλληλο περισσότερο για τον μυημένο στην ιστορία, παρά για τον αρχάριο αναγνώστη. Ο εξειδικευμένος αναγνώστης θα χαρεί την επιστημονική αρτιότητα του μικρού βιβλίου και τα συμπαγή του ερμηνευτικά σχήματα, ενώ ο λιγότερο έμπειρος θα τριφθεί με το πώς διαφορετικές ματιές των ιστορικών καταλήγουν σε διαφορετικές αφηγήσεις.

Τελικά ωστόσο, όπως συμβαίνει με κάθε καλογραμμένο βιβλίο ιστοριογραφίας, το Θουκυδίδης ή Ευσέβιος είναι μια αφορμή για σκέψη γύρω από το τι είναι ιστορία και πως λειτουργεί. Και αυτό είναι ανεξάρτητο από το πόσο «ειδικός» είναι ο κάθε ένας.

Δ. Γλ.