Ο Τοίχος: Ο υπαρξισμός του Σαρτρ… γίνεται αφήγηση

Γραμμένα στον μεσοπόλεμο, τα διηγήματα του παρόντος τόμου ανακινούν τον προβληματισμό της εποχής για τη θέση του ατόμου μέσα στην κοινωνία, εστιάζουν στον πολιτικό στοχασμό με τον οποίο ο Σαρτρ έβλεπε τον κόσμο, ανατέμνουν την πραγματικότητα με το υπαρξιστικό βλέμμα του υποψιασμένου διανοούμενου.

Όλο το έργο του Γάλλου συγγραφέα βαπτίζεται στην αριστερή σκέψη και απαυγάζει τη στρατευμένη του ματιά που μιλά για τον άνθρωπο σε μια κοινωνία κάφρων και εστιάζει στην έννοια της ελευθερίας και της ανθρώπινης ανεξαρτησίας. Το 1964 αρνείται το βραβείο Νόμπελ, ενώ δεν σταματά να εργάζεται πνευματικά και πολιτικά συμμετέχοντας ενεργά στα γεγονότα που ακολούθησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το φιλοσοφικό και λογοτεχνικό του credo κινείται γύρω από την έννοια της ελευθερίας, στηριγμένη στην ανυπαρξία του Θεού και γι’ αυτό κανένας άνθρωπος δεν έχει ουσία πριν από τη γέννησή του, πριν από την ύπαρξή του: η ύπαρξη προηγείται της ουσίας. Η λογοτεχνία αναλαμβάνει να πραγματευθεί θεμελιώδεις εμπειρίες, οι οποίες μπορούν να δώσουν τροφή στη σκέψη. Τα έργα του Σαρτρ αποτελούν ευρέα σύμβολα των φιλοσοφικών του αντιλήψεων, μια προσπάθεια αφηγηματοποίησης των ιδεών του.

Τα διηγήματα

Το πρώτο ομώνυμο διήγημα αναφέρεται στη νύχτα τριών κρατούμενων στον ισπανικό εμφύλιο, όπου η ψυχολογία του μελλοθάνατου απαξιώνει τον θάνατο αλλά και τη ζωή, την αγάπη και την ευαισθησία, ενώ στο τέλος η συμπτωματική προδοσία αποδεικνύει το τυχάρπαστο της ζωής. Τελικά για ποιο λόγο πολεμά κανείς και για ποιο λόγο θυσιάζεται; Ο Σαρτρ απαντά “μόνο για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια” κι αυτό ίσως είναι η ύψιστη μορφή ελευθερίας.

“Το δωμάτιο” είναι ένα γαϊτανάκι αφηγήσεων, αρχής γενομένης με τη γηραιά αφηγήτρια που είναι καθηλωμένη στο δωμάτιό της, την οποία επισκέπτεται ο σύζυγός της για να της παραπονεθεί για την κόρη τους, έπειτα ο ίδιος ο σύζυγος που ανησυχεί για την κόρη του, επειδή έχει παντρευτεί έναν τρελό, και τέλος η ίδια η κόρη, η οποία ενσυνείδητα μένει στο πλευρό του τρελού άντρα της, ο οποίος μένει κλεισμένος στο σκοτεινό δωμάτιό του.

Ο “Ηρόστρατος” αναφέρεται διακειμενικά στον αρχαίο πυρπολητή του Μαυσωλείου της Εφέσου, ο οποίος έμεινε γνωστός διά μέσου της ιστορίας, ενώ ο αρχιτέκτονας που κατασκεύασε το εν λόγω κτήριο ξεχάστηκε. «Ηροστράτειο δόξα» επιχείρησε λοιπόν να αποκτήσει και ο “ήρωας” του διηγήματος, ο οποίος, κινούμενος από ένα μηδενιστικό μίσος, αποπειράται να σκοτώσει έξι ανθρώπους με μισή ντουζίνα σφαίρες. Παρακολουθούμε όλη τη μισανθρωπία, εν μέρει δικαιολογημένη, από την υπαρξιστική ελευθερία που καταντά ώρες-ώρες ασυδοσία, ενώ στο τέλος ο δειλός πρωταγωνιστής, αντί να ρίξει την τελευταία σφαίρα στον εαυτό του, παραδίνεται.

Η “Οικειότητα” αναφέρεται σε ένα ζευγάρι, τη Λουλού και τον Ανρί, οι οποίοι ζουν… άγονα και η γυναίκα βρίσκεται στο όριο του χωρισμού. Από τη μία, λοιπόν, η φίλη της, Ριρέτ, επιμένει πως πρέπει να χωρίσει και να εγκαταλείψει τη συζυγική στέγη, πράγμα που γίνεται έστω και προσωρινά, και από την άλλη, ο Ανρί που εκλιπαρεί να παραμείνει. Η Λουλού αμφιταλαντεύεται και τελικά επιλέγει να παραμείνει. Το διήγημα βρίθει αναφορών στο σώμα, στις εκκρίσεις και στις ατέλειές του, στα απλά και στα αφανή, χωρίς όμως να περνά σε πορνογραφικές διεγερτικές περιγραφές. Η αρχή του μάλλον εδράζεται σε γαργαντούειες απηχήσεις, που αναδεικνύουν το σώμα ως φορέα σαπρότητας αλλά και ως ερωτικό αντικείμενο ταυτόχρονα.

Το τελευταίο διήγημα της συλλογής με τίτλο “Η παιδική ηλικία ενός αρχηγού” δείχνει λίγο με χιούμορ, λίγο με παιδική αφέλεια την πορεία ενός παιδιού, με όλες τις παρανοήσεις και τις διαστρεβλωμένες εκδοχές της πραγματικότητας σχετικά με το πώς έγινε ένας νέος Führer που προσομοίασε στον Χίτλερ, ισχυρό άνδρα της εποχής και φυσικά εν εξελίξει καταστροφέα της Ευρώπης. Θαυμαστή είναι η οπτική γωνία του παιδιού, μέσα από την οποία ο Σαρτρ παρουσιάζει τον κόσμο.

Ένας σκεπτόμενος άνδρας

Τα διηγήματα του Σαρτρ ξεχωρίζουν γιατί γράφονται με αγαστή συνεργασία απρόσκοπτης γλώσσας και φιλοσοφικής προπαιδείας, που δένουν σε ένα άρτιο σύνολο. Η ατομική ματιά ανοίγεται στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι και έτσι κάθε διήγημα είναι μια μικρογραφία του μεσοπολέμου και των ανησυχιών ενός σκεπτόμενου άνδρα που ζει στην καρδιά της Ευρώπης. Γι’ αυτούς τους λόγους, θα προτιμούσα η νέα έκδοση των εκδόσεων Πατάκη να περιελάμβανε μια κατατοπιστική εισαγωγή που ενημερώνει για την εποχή και τον συγγραφέα και να τοποθετεί τα διηγήματα μέσα στο υπόλοιπο έργο και στον στοχασμό του Σαρτρ. Πρέπει πλέον έργα όπως αυτό να παρουσιάζονται πιο ολοκληρωμένα και με συνοδευτικά κείμενα, τα οποία να βοηθούν τον αναγνώστη να τα οριοθετήσει.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Ζαν-Πολ Σαρτρ
"Ο τοίχος”
μετ. Ε. Τσολακέλλη
εκδόσεις Πατάκη 2012
Σελίδες: 304
Τιμή: 17,50€