Το τρένο των νεφών: Από την Τροία… στην λατινική Αμερική

Η Ευγενία Φακίνου πάντα φλέρταρε με τη λογοτεχνία του μαγικού ρεαλισμού, αφού δανειζόταν μοτίβα και ατμόσφαιρες, αφομοίωνε τρόπους αφήγησης και μετέφερε το παραλογικό στοιχείο στο βαλκανικό κλίμα. Δεν ξέρω αν θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τμήματα της πεζογραφίας της ως μέρη ενός ευρύτερου “βαλκανικού μαγικού ρεαλισμού”, όπως ίσως συμβαίνει και με την Ζατέλλη.

Στο ανά χείρας μυθιστόρημα η λογοτέχνης αποδίδει ευθέως τιμή σε όλα τα διαβάσματά της που ανήκουν στη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία από το Μεξικό έως τη Χιλή κι από το Περού μέχρι την Αργεντινή (προφανώς μιλάμε για την ισπανόφωνη παραγωγή). Έτσι φτιάχνει ένα πολύχρωμο υφαντό υφασμένο με νήματα από τους μιγάδες κατοίκους, τους Ισπανούς κονκισταδόρες και κυρίως από τους απλούς ανθρώπους της Νοτίου Αμερικής. Φτιάχνει ένα κέντημα με χωρία από συγγραφείς σε ένα έξυπνο συμπίλημα, που διατρέχει την ντόπια λογοτεχνία και συνθέτει με κουρελάκια της ένα νέο λατινο-αμερικανο-ελληνικό κείμενο.

Η υπόθεση

Ο μικρός Κανένας γεννιέται σχεδόν ορφανός, αφού ο άγνωστος πατέρας του, ένας κάποιος Οδυσσέας είναι άφαντος, ενώ η μητέρα του Ερέντιρα πεθαίνει αμέσως μετά τη γέννα. Την ανατροφή του αναλαμβάνει ένας φτωχός χωρικός, άκληρος και προλετάριος, ενώ την πρώτη μόρφωσή του ο δάσκαλος του χωριού που τον βαφτίζει με το άλλο όνομα του πατέρα του.

Ο μικρός Κανένας (Νινγκούνο) μεγαλώνει με ισχυρές ερωτήσεις, ζυμώνεται με τη ζωή του χωριού, με τους άστεγους, με τις τοπικές προλήψεις και με τη δύσκολη καθημερινότητα και φτάνοντας στα δέκα του χρόνια αποφασίζει να αναζητήσει τον πατέρα του, ο οποίος φερόταν ότι ήταν ναυτικός και λαθρέμπορος διαμαντιών. Το ταξίδι του δεκάχρονου Κανένα τον φέρνει στο τρένο των νεφών για το οποίο ακούγονται πολλά, όπως ότι μπαίνει κανείς νέος και βγαίνει γέρος.

Στο τρένο παρακολουθούμε ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα, αφού από βαγόνι σε βαγόνι ο μικρός μεγαλώνει δέκα χρόνια, καθώς έρχεται σε γνωριμία με τις αφηγήσεις των επιβατών, τις ιθαγενείς ιστορίες για παράξενα γεγονότα, την ζωντανή ιστορία των εμφυλίων, τη διαφθορά της εξουσίας, που επιδίδεται σε σεξουαλικές γιορτές και σε τρυφηλές απολαύσεις. Επισκέπτεται τον κάτω κόσμο, σαν άλλος Οδυσσέας, και γνωρίζει την Εβίτα Περόν, τον Ωνάση, τον Τσε Γκεβάρα, τον Μπολιβάρ και περιδιαβαίνει έτσι στην ιστορία της ηπείρου μέσα στον 20ό αιώνα.

Στο τέλος καταλήγει στην πηγή όλων των ιστοριών και των αφηγήσεων, τον τυφλό ποιητή τον οποίο διεκδικούν εφτά πόλεις και ο οποίος ξαναμαζεύει το νήμα της ελληνικής πορείας από την Τροία στα πέρατα της οικουμένης.

Λατινικά… έπη

Στο “Τρένο των νεφών” ο αναγνώστης χαζεύει τον χάρτη της Λατινικής Αμερικής και κάθεται χαλαρός σαν να είναι μπροστά στον παραμυθά του τόπου, για να ακούσει αλλόκοτες ιστορίες, που δεν αλλοιώνουν το ρεαλιστικό τους υπόβαθρο, και ιστορικές αναμνήσεις.

Από την άλλη, αξίζει να παρατηρήσει κανείς, να ανιχνεύσει καλύτερα, τις συμβολικές προεκτάσεις οι οποίες διαρθρώνονται γύρω από το όνομα του Οδυσσέα. Η Φακίνου αντί να βάλει τον ίδιο τον μυθικό ήρωα να περιπλανάται στις θάλασσες, για να βρει την οικογένειά του, βάζει τον γιο του, έναν λάτιν Τηλέμαχο, να σκαρφαλώνει στις οροσειρές για να βρει τον χαμένο πατέρα του. Κι αντί να ακολουθήσει τις ομηρικές ιστορίες, βαθιά ενταγμένες στην αρχαιοελληνική μυθολογία, ανασυνθέτει ή επινοεί τις λατινοαμερικάνικες αφηγήσεις, που συνθέτουν μαζί με πολλούς εγχώριους συγγραφείς μια νέα μαγικοκοσμική μυθολογία, μια μυθολογία ζωντανών θρύλων και διακειμενικών αναφορών.

Η Φακίνου γράφει ένα χαλαρό λογοτεχνικό έργο, σαν την επεισοδιώδη πλοκή της Οδύσσειας, πολύ χαλαρό για μυθιστόρημα αλλά σύμφωνο με το πρότυπό του, ίσως σύμφωνο και με τη σειρά αφηγήσεων των habladores που τηρούν μια παράδοση αιώνων στις χώρες της Νοτίου Αμερικής. Ίσως η σύνδεση αυτών των αφηγητών με τους αρχαίους ραψωδούς και αοιδούς να έδωσε και το ερέθισμα για μια γόνιμη πλέξη της ντόπιας κουλτούρας με το ελληνικό αφηγηματικό αρχέτυπο.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Ευγενία Φακίνου, “Το τρένο των νεφών”, εκδόσεις Καστανιώτης, 2011, σελίδες 256, τιμή 14€.