«Γόμορρα»: Καλωσήλθατε στην κόλαση

«Πρόκειται για ένα έργο που γραπώνει τον αναγνώστη από τον λαιμό και τον παρασύρει σε μια άβυσσο όπου καμία φαντασία δεν είναι ικανή να φτάσει». Ο γράφων ομολογεί ότι δεν πολυεμπιστεύεται τα (συνήθως επαινετικά, ενθουσιώδη και εγκωμιαστικά) σχόλια που φιλοξενούνται στα οπισθόφυλλα των βιβλίων. Αλλά για τα «Γόμορρα» του Ρομπέρτο Σαβιάνο αυτή η φράση (στο οπισθόφυλλο) είναι ακριβέστατη. Σε τελική ανάλυση, έχουν γραφεί πολλά για τη μαφία, αλλά δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε ότι θα υπάρχει κάτι αντίστοιχο σε δύναμη.

Ο Σαβιάνο είναι παιδί της Νάπολης. Η εικόνα του για τη μαφία (τη ναπολιτάνικη εν προκειμένω, την Καμόρα) είναι κάτι περισσότερο από αυτή του αυτόπτη μάρτυρα. Γιατί ο ίδιος ψάχνει, αναζητά, ρωτά, συνθέτει την ευρύτερη εικόνα. Κι αυτό όχι με αστυνομικό στυλ, για να βρει αφεντικά, οργανώσεις, παρακλάδια κ.λπ., αλλά για να περιγράψει τη ζωή ΜΕ την Καμόρα. Η έρευνά του αφορά τους απλούς ανθρώπους, τα μέλη της οργάνωσης, τη μεγάλη μάζα (που ξέρει, σιωπά και αποδέχεται), τους λίγους που πήγαν κόντρα.

Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία να περιγράψουμε τη δομή του βιβλίου: η Καμόρα είναι παντού, από τα ραφτάδικα και τις πιτσαρίες μέχρι τις κατασκευές και τη διαχείριση των τοξικών αποβλήτων. Τα περιστατικά αφορούν κάθε είδος εγκληματικής δραστηριότητας, ένα ατέλειωτο γαϊτανάκι επεισοδίων (φόνων κυρίως…) σε μια μεσαιωνική (σε νοοτροπία και δομή) κόλαση.

Αυτό, όμως, που σε «γραπώνει απ’ τον λαιμό» είναι τελικά η απελπισία, η απελπισία αυτών που καταδικάστηκαν να γεννηθούν εκεί και μόνη τους διέξοδος ή να ενταχθούν στο σύστημα ή να δεχτούν να τους ορίζουν άλλοι. «Μπράβο, μπράβο που φεύγεις» λέει ένας γνωστός του συγγραφέα στον ίδιο όταν τον βλέπει με τη βαλίτσα στο χέρι, νομίζοντας ότι ετοιμάζεται να «μεταναστεύσει».

Είναι η απελπισία αυτών που μιλάνε με μισόλογα, που υπερηφανεύονται, που συνεχίζουν μηχανικά τις ζωές τους, που τυχαίνει να έχουν συγγενείς που σκοτώθηκαν επειδή απλώς βρέθηκαν σε λάθος τόπο τη λάθος ώρα. Κι είναι στιγμές που η ζοφερότητα που αναδίδει αυτό το βιβλίο σε κάνει να σταματάς το διάβασμα. Τόσο απλά, τόσο δύσκολα.

Εκτός από περιστατικά, δεν έχει νόημα να αναφερθούμε και σε λογοτεχνικές αρετές (κ.λπ. συναφή) για το βιβλίο. Ο Σαβιάνο κατά κανόνα γράφει ψυχρά, σαν παρατηρητής, αλλά ζει εκεί, συμπάσχει, κάποτε γράφει από καρδιάς. Τότε ο λόγος του γίνεται πιο προσωπικός, πιο εμφατικός, πιο δυσπρόσιτος, πιο πυρετικός. Είναι κι αυτός ένας από τους λόγους που «σε γραπώνει απ’ τον λαιμό».

Κι αν για την ταινία (που προβλήθηκε πριν από λίγες μέρες και στην Ελλάδα) οι απόψεις διίστανται, για το βιβλίο ένα μπορεί να πει κανείς: υπεράνω κριτικής. Και για αναγνώστες με γερό στομάχι.

(Ρομπέρτο Σαβιάνο, «Γόμορρα – Ταξίδι στην οικονομική αυτοκρατορία και στο όνειρο για κυριαρχία της Καμόρα», εκδόσεις «Πατάκης», σελ. 453, τιμή 19,50 ευρώ)
 
Χρήστος Ζαρίφης