Δεκέμβριος του 1944. Το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών ανάμεσα στις αντίπαλες παρατάξεις κορυφώνεται. Οι διώξεις, οι μεθοδεύσεις, οι πρακτικές ξεφεύγουν από κάθε λογική και απλώς αρχίζει η καταμέτρηση ”θυμάτων και ηρώων” εκατέρωθεν.
Από τα ”επιφανή θύματα” εκείνης της περιόδου υπήρξε η πολυτάλαντη (κατά τα μαρτυρούμενα) ηθοποιός Ελένη Παπαδάκη, η οποία εκτελέστηκε από την ΟΠΛΑ (τη μυστική αστυνομία, τρόπον τινά, του ΚΚΕ) με την κατηγορία της ”αντιδραστικής” και της ”συνεργάτριας των ελληνικών κατοχικών αρχών”. Όμως, το ΚΚΕ αποκήρυξε επισήμως την εκτέλεσή της και ο υπεύθυνος για τον θάνατό της εκτελέστηκε κατόπιν με την κατηγορία του ”πράκτορα των Βρετανών”...
Για τον (γνωστό ποιητή, στιχουργό, συγγραφέα) Μάνο Ελευθερίου η εκτέλεση της Ελένης Παπαδάκη γίνεται η αφετηρία για τη μυθιστορηματική διερεύνηση αυτής της αινιγματικής προσωπικότητας, στην επίμαχη ιστορική περίοδο. Όμως, το βιβλίο καταλήγει (απολύτως λογικά, άλλωστε) να εξελιχθεί σε κατάβαση σε μια από τις ”μαύρες τρύπες” της ελληνικής ιστορίας.
Ο πρωταγωνιστής του, ένας γιατρός που ερευνά την εκτέλεση της Παπαδάκη, συλλέγει τις μαρτυρίες αυτών που είχαν εμπλακεί στη σκοτεινή αυτή υπόθεση και ξετυλίγει τόσο την προσωπική ιστορία της ηθοποιού όσο και παράλληλες πορείες ”ανώνυμων”, οι οποίες πολύ συχνά ανατρέπονται και μεταλλάσσουν τους θύτες σε θύματα, και όχι μόνο επί της θεωρητικής ουσίας.
Στην πλοκή καθοριστικό ρόλο παίζει το εύρημα του συγγραφέα που θέλει την Παπαδάκη να έχει επιζήσει και, σε ρόλο χορού τραγωδίας (με μουσική υπόκρουση από άριες –το βιβλίο έχει πολλή μουσική...), να σχολιάζει, να κρίνει, να θυμάται, να ερμηνεύει πολλές φορές ανθρώπους και κίνητρα.
Η αίσθηση που μένει; Αυτή του πλήρους παραλογισμού. Καθώς εμπλέκονται ιδεολογικές και πολιτικές αντιπαλότητες, καλλιτεχνικές αντιζηλίες και έχθρες (παρελαύνουν πολλοί γνωστοί ηθοποιοί από τις σελίδες του βιβλίου) και προσωπικά πάθη, η λογική καταλήγει το μεγάλο θύμα μιας εποχής για την οποία κανείς τελικά δεν μπορεί να αισθάνεται δικαιωμένος.
Το βιβλίο δεν είναι ιστορική μελέτη, επιδιώκει να προσεγγίσει, όχι να αποδώσει πλήρως και με απόλυτη μεθοδολογική σαφήνεια, την περίοδο και τα συμβάντα της. Κι όσο η επίσημη ιστοριογραφία αποφεύγει να αγγίξει σε ευρεία έκταση πολλά από τα θέματα-ταμπού που παρελαύνουν από τις σελίδες του, θα είναι μια καλή αφορμή να αποκομίσει κάποιος (πέρα από αναγνωστική ευχαρίστηση) και μια καλή πρόγευση για όσα κάποτε θα ειπωθούν ανοικτά.
Χρήστος Ζαρίφης
(Μάνος Ελευθερίου, ”Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές”, εκδόσεις ”Μεταίχμιο”, σελ. 352, τιμή: 18,00 ευρώ)
