Διαβάσαμε το Υπό το φως των όσων γνωρίζουμε του Zia Haider Rahman

Όλη η ζωή του ένας παραπονιάρης μύθος τυλιγμένος / στου νου του την ανέμη και στου ονείρου την απόχη / κι αυτός στ’ άλογο με τα όπλα του στο στήθος φορτωμένος / περνάει κι όλοι γιουχάρουν "Δον Κιχώτη":
Τι μ’ οδήγησε σ’ αυτό το βιβλίο; Απ’ τη μια η αγάπη μου για τα μαθηματικά, που με κάνει να απορώ πώς ένα θετικό πνεύμα σαν το δικό μου, μικρό και χωρίς υψιπετείς βλέψεις, αγαπά παράλληλα τη μαγεία της λογοτεχνίας! Αλλά, όπως πολλοί ξέρετε, αυτά τα δύο συνδυάζονται άψογα σε βιβλία σαν αυτό. Απ’ την άλλη, ένας συν-blogger ο αστροφυσικός Βασίλης Δρόλιας, που έγραψε για το βιβλίο στον “Αναγνώστη”, δήλωσε ότι το βιβλίο είναι ένα από τα καλύτερα πέντε που διάβασε τα τελευταία 10 χρόνια (δήλωσή του με αφορμή το άρθρο του στα “Νέα”).

Αυτό ζητάει η καρδιά του ν’ αλαφρώσει. / Να φέρει ανάσκελα το κόσμο από τη βάση:
Το βιβλίο ξεκινά με τη σχέση του αφηγητή, στελέχους τραπεζών πακιστανικής καταγωγής που ζει στο Λονδίνο, γόνου αριστοκρατικής οικογένειας, με τον Zafar, μπαγκλαντεσιακής καταγωγής, φτωχού μετανάστη που κατάφερε όμως να σπουδάσει και να αναρριχηθεί.

Εξ αρχής λοιπόν το μυθιστόρημα συναιρεί αντίθετα στοιχεία που κρατούν το όλο οικοδόμημα σε μια ισορροπία και του δίνουν ένταση δυνάμεων. Τα μαθηματικά και τη λογοτεχνία, τους Νοτιοασιάτες με την Ευρώπη, τους Μουσουλμάνους με τους Λονδρέζους, την αριστοκρατία του αφηγητή με τη χαμηλή κοινωνική τάξη του Zafar…

Καθώς προχωρά η σχοινοτενής αφήγηση, που βλέπουμε τον ανώνυμο αφηγητή-τραπεζικό στέλεχος να εξιστορεί τη συνάντηση και τον ενδοκειμενικό αφηγητή Zafar να μιλά για το παρελθόν του. Το βάρος του κειμένου πέφτει σ’ ένα είδος βιογραφίας του μαθηματικού, που βρέθηκε σε αποστολή του ΟΗΕ στο Αφγανιστάν, που σπούδασε σε Αμερική και Αγγλία, που εργάστηκε ανάλογα, που γνωρίστηκε με τη high society, που αναρριχήθηκε από μια μεσοαστική οικογένεια του Σύλφετι σε μεγαλοστέλεχος του Λονδίνου κ.ο.κ.

Κρατώ ορισμένες αποφθεγματικές φράσεις που μου έκαναν εντύπωση από την αρχή του βιβλίου:
- “Παρόλο που ντρεπόταν για τους γονείς [τη χαμηλή τους τάξη], ντρεπόταν περισσότερο επειδή ντρεπόταν”
- “Όταν κάποτε τον ρώτησα πώς ήταν δυνατόν ένας φυσικός να πιστεύει στον Θεό, μου απάντησε ότι η φυσική δεν τα εξηγεί όλα και δεν απαντά στο ερώτημα γιατί ισχύουν αυτοί οι φυσικοί νόμοι και όχι κάποιοι άλλοι”,
- “Οι πλάνες των αισθήσεων μας λένε την αλήθεια, όσον αφορά την αντίληψη” (πλατωνικού τύπου ρήση).


Η εναλλαγή των χρόνων, η μεταπήδηση από περίοδο σε περίοδο της ζωής του Zafar, η ταλάντωση από τη συζήτηση στο παρελθόν (στα ποικίλα παρελθόντα) και πάλι πίσω κ.ο.κ. ορίζουν ένα αγραμμικό μυθιστόρημα ιδεών, όπου κυριαρχούν δυο βασικές ιδέες, οι οποίες πιθανόν θέλουν να συναντηθούν. Απ’ την μια, οι ποικίλες πολιτισμικές και ταξικές διαφορές (Ασιάτες – Ευρωπαίοι/Αμερικάνοι, Ανατολή - Δύση και χαμηλή τάξη vs. υψηλή κοινωνία) βρίσκονται συνεχώς στο προσκήνιο, είτε ως συγκρούσεις κουλτουρών είτε ως διαλεκτική σύνθεσή τους. Κι απ’ την άλλη, τα μαθηματικά που έρχονται να δώσουν μια πανανθρώπινη γλώσσα: “Ο Ράσελ είπε ότι αγαπούσε τα μαθηματικά επειδή δεν είναι ανθρώπινα… [Πρόκειται για] τον μοναδικό κλάδο όπου το κοινωνικό στάτους, η θέση και η αυθεντία δεν αξίζουν μια δεκάρα. Το ποιος είσαι δεν μετράει καθόλου”.

Αυτή η θετικιστική γνώμη αναγνωρίζει στα μαθηματικά καθολικές δομές και ένα είδος ισότητας και μαζί αξιοκρατίας που διαπερνά τα έθνη και τις τάξεις, τις θρησκείες και τις ιδεολογίες. Αυτό όμως έρχεται σε αντίθεση με άλλο σημείο του βιβλίου, όπου ο τρόπος οργάνωσης των μαθηματικών, λ.χ. με το δεκαδικό ή το δεκαεξαδικό σύστημα, διαφοροποιεί και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Τα λεγόμενα Fuzzy Mathematics αλλά και το θεώρημα της μη-πληρότητας του Kurt Gödel υποδεικνύουν ότι δεν είναι τα πάντα μετρήσιμα, δεν είναι τα πάντα ποσοτικοποιημένα.


Η γη το παραμύθι λέει του ταξιδιώτη / (που `χε αγάπη την ωραία, την πριγκιπέσσα την κρυφή τη Δουλτσινέα):
Το βιβλίο του Rahman εντάσσεται σε ένα κύμα μετα-αποικιοκρατικών κειμένων που επιχειρούν να ξαναθέσουν στο προσκήνιο τις σχέσεις Ανατολής και Δύσης, των πρώην αποικιών και της άλλοτε κοσμοκράτειρας Βρετανίας. Όλες αυτές οι διαφορές διυλίζονται μέσα από τα μαθηματικά ως ανθρώπινες, κοινωνικές κατασκευές. Συναιρεί τις αντιθέσεις του κόσμου που ξεκινούν από τις διαφορές των πρωτοκοσμικών και των τριτοκοσμικών κοινωνιών, των θρησκειών, των ανθρωπιστικών και των θετικών επιστημών, των νοοτροπιών που γίνονται μερικές φορές ρατσιστικές ή ταξικές.