Διαδραστικά «Hybrids» στη Στέγη

της Ιωάννας Γκομούζα

Φυτά κλεισμένα σε γυάλες να μεγαλώνουν με την ενέργεια που παράγεται από πρώην ακάθαρτα νερά. Έξυπνα τζάκετ που σου μιλούν ως στυλ αλλά και με τα δικά σου λόγια. Δωρεάν πιστοποιητικά που θα «μπορούσαν» να σε χρήσουν ιδιοκτήτη υπεράκτιας εταιρείας στα διαβόητα νησιά Κέιμαν. Λογισμικό που σου λύνει τα χέρια για να «αλλάξεις τα φώτα» στην ειδησεογραφία της ημέρας.

Δεν έχω διακτινιστεί στο εργαστήριο του «τρελού» επιστήμονα, ενός δαιμόνιου χάκερ ή σύγχρονων σχεδιαστών μόδας - αν και ο εκθεσιακός χώρος της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών αυτό το διάστημα πολύ τους φέρνει. Περιπλανώμενη στα εκθέματα του «Hybrids» κάνω παιχνίδι στον κόσμο όπου δημιουργικότητα, ακτιβισμός και ποπ κουλτούρα συμβαδίζουν, στο όριο όπου συναντιούνται καλλιτεχνικός προβληματισμός και τεχνολογία.

Η νέα διαδραστική έκθεση της Στέγης έρχεται ως συνέχεια αφιερωμάτων όπως το «Digital Revolution» και πατά στην ξεκάθαρη επιλογή που έχει κάνει το ίδρυμα τελευταία να εστιάζει το εικαστικό του πρόγραμμα σε σημεία όπου διασταυρώνονται η σύγχρονη τέχνη και άλλα πεδία πρακτικής: το ντιζάιν, η αρχιτεκτονική, τα ψηφιακά μέσα, η επιστήμη, ο κοινωνικός ακτιβισμός.
«Είναι ένας τομέας πολύ ζωντανός και επίκαιρος σήμερα» μου ανάφερε ο Γενικός Διευθυντής της Στέγης, Χρήστος Καρράς. «Στις κοινωνίες μας πολλές φορές θεωρούμε ότι τέχνη και επιστήμη δεν συνδυάζονται, δεν συνδιαλέγονται. Τα “Υβρίδια” στοχεύουν ακριβώς στην καρδιά αυτής της συναρπαστικής διαθεματικής επικράτειας παρουσιάζοντας έργα, των οποίων η ίδια η φύση αψηφά τις εύκολες ταξινομήσεις».

Δεν έχει λοιπόν εδώ καλλιτέχνες που δουλεύουν με χρώματα, χαρτί και καμβά. Εργαλεία τους γίνονται η επιστημονική έρευνα, τα ψηφιακά δίκτυα και ενόργανες διαδικασίες και στόχος να θέσουν ερωτήματα τόσο για τις επιστήμες όσο και για την καλλιτεχνική πράξη και για την ίδια μας την κοινωνία.

«Αυτή η έκθεση έχει έντονο κοινωνικό χαρακτήρα» συνέχισε ο Χρήστος Καρράς. «Πραγματικά μου θυμίζει λίγο την ακτιβίστικη τέχνη της δεκαετίας του ’60 με καλλιτέχνες οι οποίοι προσπαθούν κυρίως να θέσουν προβληματισμούς πολιτικού και κοινωνικού τύπου».

Το αφιέρωμα διοργανώνεται σε συνεργασία με το Κέντρο Ars Electronica που εδρεύει στο Λιντς της Αυστρίας και αποτελεί κορυφαίο οργανισμό έρευνας πάνω στα σημεία συνάντησης τέχνης, τεχνολογίας και κοινωνίας.

Παιχνίδια με την τέχνη και την τεχνολογία

«Να πατήσω ή θα βρεθώ στο κενό»; Με τόσους καθρέπτες να σε περιτριγυρίζουν, θα το σκεφτείς ίσως λιγάκι πριν μπεις στην υποβλητική εγκατάσταση Social Soul των Lauren McCarthy και Kyle McDonald.

Δευτερόλεπτα μετά όμως θα μείνεις άφωνος μπροστά σ’ έναν κατακλυσμό ψηφιακών τιτιβισμάτων. Εικόνες, σκέψεις, αφορισμοί που έχεις κατά καιρούς δημοσιεύσει στο λογαριασμό σου στο Twitter τρέχουν με γκάζια πάνω σ’ ένα δυναμικό κινούμενο «χαλί».

Προσωπικά επέλεξα να ταξιδέψω στο newsfeed ενός τυχαίου χρήστη και ο birdy_nam_nam μου θύμισε αλήστου μνήμης στιγμιότυπα και προσωπικότητες: την Λιάνη να ταΐζει τούρτα ΠΑΣΟΚ τον Ανδρέα, τον Νίκο Φίλη αλλά και τον Φρόιντ.

Τα 16 έργα της έκθεσης δεν αναπτύσσονται χωροταξικά σε επιμέρους ενότητες. Ωστόσο, η Μανουέλα Ναβώ, επιμελήτρια του πρότζεκτ και επικεφαλής της Ars Electronica Export, θα επισημάνει πως μια πιο βαθιά εξέταση μάς αποκαλύπτει τρεις θεματικές κατηγορίες. «Στις Υβριδικές Πραγματικότητες διερωτόμαστε για τη σημασία της λέξης “πραγματικό” σήμερα, ελέγχουμε τον κόσμο των δεδομένων και εξετάζουμε την τεράστια επιρροή στην πραγματικότητά μας».

Εξόχως αποκαλυπτική η περίπτωση του Loophole for All, το πρότζεκτ-τόλμημα του Paolo Ciriο που ρίχνει φως στους κρυφούς μηχανισμούς που επικρατούν σε υπεράκτιους φορολογικούς παραδείσους. Γνωστός για την hackactivist πρακτική του, ο Ιταλός καλλιτέχνης έφερε το 2013 στο φως ονόματα από 200.000 εταιρείες που εδρεύουν στα νησιά Κέιμαν και κατάφερε, ο αθεόφοβος, να προσφέρει (πλαστά) πιστοποιητικά εταιρειών με τα οποία δυνητικά θα μπορούσες να ζητήσεις φοροαπαλλαγή στη χώρα σου αφού, πριν την κρίση τουλάχιστον, ένα τέτοιο αντίγραφο «πιστοποιητικού» θα ήταν αρκετό για την εφορία. Μέσα στην πρώτη εβδομάδα πούλησε πάνω από τετρακόσια προς ένα ευρώ έκαστο. Σύντομα όμως άρχισαν να καταφτάνουν τα εξώδικα οπότε πλέον τα διαθέτει δωρεάν.

«Οι περισσότεροι που τα αγόρασαν ήταν ελεύθεροι επαγγελματίες και κατάλαβαν ότι πρόκειται για έργο τέχνης» μου είπε γελώντας μπροστά σ’ ένα βίντεό του με κατατοπιστικές συνεντεύξεις από ειδικούς για το πώς λειτουργεί το σύστημα. «Πιθανότατα κάποιοι προσπάθησαν να τα χρησιμοποιήσουν, αλλά δεν θέλω να ξέρω. Υπήρξαν βέβαια και υποψήφιοι πελάτες από τη Ρωσία που πραγματικά ήθελαν να τα χρησιμοποιήσουν και ζητούσαν τα προσωπικά μου στοιχεία…».

Εκεί πάντως που νιώθεις σαν να διακτινίστηκες σε ερευνητικό κέντρο είναι καθώς χαζεύεις το έργο Plantas Autofotosinteticas του Gilberto Esparza ή βρίσκεσαι «καλωδιωμένος» στο Myconnect των Saša Spačal, Mirjan Švagelj και Anil Podgornik.

Στην πρώτη περίπτωση, σ’ ένα «εργαστήρι» με τα όλα του (τους δοκιμαστικούς σωλήνες, την κονσόλα δεδομένων), μικροοργανισμοί επιστρατεύονται για να καθαρίσουν νερό από υπονόμους της Αθήνας, του Πειραιά και της Βουλιαγμένης παράγοντας ενέργεια που τελικά χρησιμοποιείται για να μεγαλώσουν φυτικοί οργανισμοί στον πυρήνα της εγκατάστασης.

Αν ξαπλώσεις στη λευκή κάψουλα της δημιουργικής τριάδας από τη Σλοβενία θα νιώσεις τι σημαίνει αλληλεπιδρώ με μια… καλλιέργεια μύκητα μέσω ήχου, φωτός και οπτικών αισθητηριακών ερεθισμάτων.

Οι συγκεκριμένες προτάσεις, όπως και τα «ζωντανά πορτρέτα» Body Paint των Exonemo και Temps Mort/Idle Times της Alex Verhaest, αναπτύσσονται στο πλαίσιο της κατηγορίας Ανθρωπότητα & Ουτοπία και εστιάζουν στο ζήτημα εάν θα είμαστε τελικά ποτέ σε θέση να εγκαθιδρύσουμε απευθείας συνδέσεις με άλλους οργανισμούς.

Τα έργα με το μεγαλύτερο σουξέ βέβαια είναι αυτά που ποντάρουν ενεργά στη διάδραση με τον χρήστη. Να, σαν το διασκεδαστικό Newstweek των Danja Vasiliev και Julian Oliver που σου δίνει την ευκαιρία με λίγα κλικ διαδικτυακά να «χειραγωγήσεις» σύμφωνα με τα κέφια σου την ειδησεογραφία του BBC, της Αυγής ή του Al Jazeera.

Ή σαν το Inhibition του Μαρίνου Κουτσομιχάλη που με έβαλε στον πειρασμό να φορέσω ακουστικά, εξοπλισμένα με αισθητήρες που παράγουν ήχους και ρυθμούς μετρώντας τα εγκεφαλικά κύματα, μήπως… ακούσω τι γίνεται μέσα στο κεφάλι μου. Πειράζει που όταν σκεφτόμουν θέματα επαγγελματικά μια ανησυχητική α-συμφωνία από ηχητικά παράσιτα δυνάμωνε στ’ αυτιά μου;

Υλικό που σηκώνει «μελέτη» προτείνουν το Material Speculation: ISIS της Ιρανής Moreshin Allahyari (ασχολείται με τα αγάλματα και τις τοιχογραφίες που καταστράφηκαν από το ISIS το καλοκαίρι του 2015) και το Hare’s Blood+ των Klaus Spiess και Lucie Strecker (θέτει ερωτήματα σχετικά με την αυθεντικότητα των έργων, με την τέχνη και την αγορά που συντηρείται γύρω από αυτήν).

Εργαστήρι εμπειρίας και δημιουργίας

Επιλεγμένα έργα συνοδεύονται από βίντεο στα οποία παρουσιάζεται πώς και με ποιο σκεπτικό δημιουργήθηκαν. Επιμελητικός στόχος ωστόσο είναι αυτή η έκθεση να λειτουργήσει και ως αφετηρία εμπειρίας για μεγάλους και μικρούς. Στην καρδιά της λοιπόν έχουν στηθεί πάγκοι εργασίας, ένας χώρος εμπειρίας όπου προγραμματίζονται παράλληλες δράσεις, ομιλίες και εργαστήρια. Αν θέλετε να μάθετε πόσο ορθολογιστική είναι η τεχνολογία στην τέχνη, σε ποιο βαθμό οι μηχανές έχουν αρχίσει να μοιάζουν στον άνθρωπο ή να δημιουργήσετε μαζί ηχητικά τοπία μέσα από την εγκεφαλική σας δραστηριότητα, λάβετε θέσεις.