Καβάφης: Μια θαυμάσια έκθεση στο Κυκλαδικής Τέχνης

του Γιάννη Ασδραχά

Οι «Φωνές», το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη, σαν ξόρκι προσκάλεσαν θεούς, ήρωες, βασιλείς και αυτοκράτορες από άφθαρτη πέτρα σε μία σύναξη. Άγιους και αντικείμενα πίστης που δοξάζει η χριστιανοσύνη. Χρήστες αρχαίων αντικείμενων για τη ζωή και τον θάνατο, όπως λατρευτικά ειδώλια από χαλκό και πυλό, λυχνάρια που έσπαγαν το σκότος της νύχτας πριν χιλιάδες χρόνια, και δοχεία είτε ταπεινά από πυλό είτε από σφυρήλατο χαλκό και ασήμι που φύλαξαν στάχτες από νεκρική πυρά.

Αυτός ο κόσμος που βρίσκεται σε απόσταση χιλιάδων χρόνων από τις μέρες μας ενεργοποιείται από το έργο του αλεξανδρινού ποιητή στους χώρους του μουσείου «Κυκλαδικής Τέχνης». Πρόκειται για την ιδιαίτερη έκθεση με τίτλο «Ιδανικές ‘μορφές’ κι αγαπημένες…» που άνοιξε τις πύλες της στις 27 Νοεμβρίου.

Οι προτάσεις και οι λέξεις που έγραψε ο Κωνσταντίνος Καβάφης έχουν κατοικήσει στους χώρους του μουσείου. Οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με το ποιητικό υλικό του αλεξανδρινού με τα βαριά σημάδια που αφήνει το μελάνι της πένας πάντα στην τελευταία λέξη.

Το ποίημα «Φωνές» που χάρισε τον τίτλο στην έκθεση βρίσκεται στη κορυφή μίας στοίβας από λευκές κόλες χαρτιού. Πάνω στο χειρόγραφο βρίσκεται ένα ζευγάρι γυαλιά παρόμοια με αυτά που φορούσε ο ποιητής. Αυτήν την σύνθεση ολοκληρώνουν σελίδες που πετάνε με κατεύθυνση τον ουρανό από το σημείο του χάρτινου σωρού.

Μία μαύρη βαριά κουρτίνα από βελούδο είναι το απαραίτητο σύνορο που πρέπει να περάσει ο θεατής πριν διεισδύσει στον κόσμο της έκθεσης. Στις αίθουσες, 67 αντικείμενα που προέρχονται από 14 μουσεία, Εφορείες Αρχαιοτήτων και ιδιωτικές συλλογές βρίσκονται σε μία απευθείας συνομιλία τόσο με το έργο του Καβάφη, όσο και με το «βιότοπό» του, την Αλεξάνδρεια, κάτω από τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της οποίας, έβριθαν τα σημάδια της Ιστορίας. Αυτοί που έζησαν ως υπήκοοι των Πτολεμαίων, της Ρώμης και του πρώιμου Βυζαντίου, συναπαντιόντουσαν με τα βήματα του ποιητή κάθε στιγμή.

Στην έκθεση που συνεπιμελούνται οι Νικόλας Σταμπουλίδης, Μαρία Δόγκα-Τόλη και Μιμίκα Γιαννοπούλου, επιχειρείται η έμμεση παρουσίαση του πραγματικού νοήματος των ποιημάτων μέσω της μουσειογραφικής μελέτης και της σκηνογραφικής διάστασης . Έτσι, όπως σημειώνουν οι διοργανωτές, ο επισκέπτης «οσμώνεται το νόημα των ποιημάτων με τα αρχαία έργα και ο χρόνος της σύνθεσης και της συγγραφής του ποιήματος μεταφέρεται στην καρδιά του χρόνου δράσης των καβαφικών πρωταγωνιστών, προσφέροντας μιαν άλλη "μέθεξη" στον σημερινό αναγνώστη-επισκέπτη της έκθεσης».

Δίπλα σε κάθε αντικείμενο υπάρχουν δεκάδες καλοστοιχισμένες σελίδες σε στοίβες. Στο λευκό χαρτί είναι τυπωμένα τα ποιήματα του Καβάφη σε μία απευθείας αναφορά στην πρακτική του Αλεξανδρινού να τυπώνει τα έργα του σε μονόφυλλα. Για παράδειγμα κάτω από τη μαρμάρινη κεφαλή του θεοποιημένου Αλεξάνδρου, έργο του 2ου αιώνα π.χ., βρίσκονται εκατοντάδες αντίτυπα του ποιήματος «Στα 200 π.χ.».

Στο χαρτί είναι τυπωμένο σε ελληνικά και αγγλικά το ποίημα, η ανάλυση του και αρχαιολογικά σχόλια. Στο βάθρο των γλυπτών πίσω από μία εσοχή περιέχεται ένα νόμισμα οι παραστάσεις και η εποχή της κοπής του οποίου συνδέονται με το περιεχόμενο του ποιήματος. Το ποίημα «Φιλέλλην», κεντρικό πρόσωπο του οποίου είναι ένας βάρβαρος ηγεμόνας που καυχιέται για τους ελληνικούς του τρόπους, βρίσκεται δίπλα στη προτομή του βασιλέα του Κιμμέριου Βοσπόρου (βρισκόταν στις περιοχές των χερσονήσων της Κριμαίας και του Ταμάν) Σαυρομάτη Β΄. Το νόμισμα που συνοδεύει είναι αργυρή δραχμή του βασιλιά της Παρθίας Γοτάρζη Β΄. Στη πίσω όψη φέρει, εκτός από τους συνήθης τίτλους (βασιλιάς των βασιλιάδων, δίκαιος, επιφανής κ.α.), και αυτόν του Φιλέλληνα.

Πέντε ενότητες συνθέτουν την έκθεση που καταλαμβάνει και τους δύο ορόφους του μουσείου:

-Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζονται ποιήματα με μυθολογικό περιεχόμενο, τα οποία αντλούν το θέμα τους από τον τρωικό κύκλο, το περιβάλλον του Αχιλλέα και τις σχέσεις θεών και θνητών.
-Τα ποιήματα ιστορικής έμπνευσης, τα οποία εξετάζουν την ποικιλόμορφη περίοδο των ελληνιστικών χρόνων, με αφετηρία τον Μέγα Αλέξανδρο.
-Ψευδο-ιστορικό περιεχόμενο περιέχουν τα ποιήματα της τρίτης ενότητας, με πρωταγωνιστές φανταστικούς γλύπτες ή τεχνουργούς.
-Τα «επιτύμβια» ποιήματα με πρωταγωνιστές νέους, από το εθνικό ή το χριστιανικό περιβάλλον, βρίσκονται στη τέταρτη ενότητα.
-Στην τελευταία ενότητα βρίσκονται τα ποιήματα που παραπέμπουν στη λατρεία κατά την ύστερη αρχαιότητα με σαφείς αναφορές στις εθνικές και χριστιανικές πρακτικές.

Η έκθεση εντάσσεται στο πλαίσιο των δράσεων για το «Ετος Καβάφη», το οποίο και τιμά τα 150 χρόνια από τη γέννηση και τα 80 από τον θάνατό του Αλεξανδρινού ποιητή. Πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Αρχείο Καβάφη / Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και το ΥΠΠΟ.

Την έκθεση θα πλαισιώσουν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία, δημιουργικά εργαστήρια για παιδιά και οικογένειες, ξεναγήσεις και διαλέξεις για το ευρύ κοινό. Ξεναγήσεις πραγματοποιούνται κάθε Πέμπτη (7 μ.μ), Σάββατο και Κυριακή (1 μ.μ.).