10 πράγματα που δεν ήξερες για την Κυψέλη

Στην Κυψέλη φυτεύτηκαν οι πρώτες ντομάτες της Αθήνας. Έτσι, από τα μούτρα θα σε πιάσουμε, γιατί σε βλέπουμε που μουρμουράς «σαν τι να ξέρω δηλαδή για την Κυψέλη;». Και τώρα που τραβήξαμε την προσοχή σου, έχουμε κι άλλες μικρές αλλά ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την πιο ζωντανή αυτή τη στιγμή γειτονιά της Αθήνας.

Ως Γυψέλι και ως Δυψέλι αναφέρεται στα μεσαιωνικά κατάστιχα, ιδέα δεν έχουμε γιατί. Κυψέλη την είπαμε από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, πιθανότατα –λένε οι μελετητές– ως παραφθορά του Γυψέλη. Μία ερμηνεία που έχει προταθεί για αυτό το παράξενο «γυψ-» είναι το ότι υπήρχαν τότε γύπες (τα πουλιά, όχι σαν τους σημερινούς) στα γειτονικά Τουρκοβούνια.

Όλα αυτά τα θέατρα που της δίνουν το στίγμα της καλλιτεχνικής γειτονιάς δεν είναι καινούρια ιδέα. Η Κυψέλη ήταν πάντα θεατροφωλιά, με το παλαιότερο θέατρό της, που λεγόταν Χάι Λάηφ και βρισκόταν στη Στάση Λεβίδου να πρωτο-ιδρύεται το 1899, και το θρυλικό Θέατρο της Ζωζώς (Νταλμά, όχι Σαπουντζάκη) να ανοίγει τις πόρτες του στην πλατεία Κυψέλης το 1933.

Κάπως αναμενόμενα, η γειτονιά έγινε γρήγορα όχι μόνο στέκι αλλά και μόνιμη κατοικία καλλιτεχνών: Ο Νίκος Γκάτσος, ο Μίλτος Σαχτούρης, ο Νίκος Εγγονόπουλος, η Κική Δημουλά, η Λούλα Αναγνωστάκη, ο Μένης Κουμανταρέας υπήρξαν μερικοί μόνο από τους διάσημους κατοίκους της.

Ο μπαρόκ φανοστάτης που στολίζει την πλατεία Αγίου Γεωργίου, και μοιάζει αρκετά με εκείνον των Εξαρχείων, κατασκευάστηκε στο Παρίσι, δεν ξέρουμε ακριβώς πότε, πάντως κάποια στιγμή μετά το 1900, και πριν το 1930. Πρωταγωνιστεί μεταξύ άλλων σε μια σκηνή της ταινίας του 1959 Ο Ηλίας του 16ου, του Αλέκου Σακελάριου.

Κάτω από την Φωκίωνος Νέγρη κυλά το ρέμα Λεβίδη, που καλύφθηκε την δεκαετία του ’30 για να κατασκευαστεί ο πεζόδρομος με τα σιντριβάνια, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Βασίλειου Τσαγρή. Στα ζαχαροπλαστεία και τα νυχτερινά κέντρα της Φωκίωνος σύχναζαν τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 οι αστέρες του εγχώριου κινηματογράφου.

Στη γωνία της Φωκίωνος με την Επτανήσου θα δεις μια από τις πολυκατοικίες του μεσοπολέμου που επιβίωσαν ως τις μέρες μας: Είναι η πολυκατοικία Λαναρά, χτισμένη το 1938 σε σχέδια του μηχανικού Ιωάννη Ζολώτα. Στο καταφύγιό της μαζεύονταν οι Κυψελιώτες όταν ηχούσαν οι σειρήνες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η Δημοτική Αγορά Κυψέλης χτίστηκε το 1935 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Μεταξά, και εγκαινιάστηκε ένα χρόνο αργότερα, με σκοπό να αποσυμφορηθεί η κεντρική αγορά της Αθήνας, κατά κόσμον Βαρβάκειος, που είχε φτάσει τα όριά της.

Η πλατεία της Κυψέλης λέγεται επίσημα Πλατεία Κανάρη. Ο μαρμάρινος αδριάντας του πιο διάσημου μπουρλοτιέρη που την στολίζει είναι έργο του γλύπτη Λάζαρου Φυτάλη, ο οποίος τον έφτιαξε το 1876 για να κοσμήσει τον κήπο της Βίλας Νεγρεπόντη, στη λεωφόρο Αμαλίας. Το ζεύγος Ουράνη τον δώρισε το 1937 στον Δήμο Αθηναίων, ο οποίος τον έβαλε εδώ για να βρίσκεται κοντά στην οικία Κανάρη, η οποία δεν υπάρχει πια –βρισκόταν τότε στο 56 της οδού Κυψέλης. Το μικρό εκκλησάκι των Αγίων Αποστόλων, πάλι, που βρισκόταν μέσα στο ίδιο κτήμα, επιβιώνει μέχρι σήμερα.

Το κτίριο που στεγάζει σήμερα το Άσυλο Ανιάτων ήταν αρχικά η έπαυλη του Βρετανού ναυάρχου Μάλκολμ, χτισμένη το 1832 σε σχέδια των πρώτων αρχιτεκτόνων της σύγχρονης Αθήνας, Κλεάνθη και Σάουμπερτ. Για ένα φεγγάρι, αρκετά μετά την αποχώρηση του ναυάρχου το 1842, έζησε στην έπαυλη και η Δούκισσα της Πλακεντίας.

Και για να κλείσουμε σε σχήμα κύκλου, με τις πρώτες ντομάτες της Αθήνας που σου τάξαμε, αυτές φυτεύτηκαν στον κήπο της εξοχικής έπαυλης του Δημητρίου Γάσπαρη. Γιατρός και πρόξενος του Ναπολέοντα (ναι, για τόσο παλιά μιλάμε) ο Γάσπαρης ζούσε στην Αθήνα στα τέλη του 18ου αιώνα. Μάλιστα, όταν το 1789 ξέσπασε στην πόλη επιδημία πανούκλας, έκανε το σπίτι του νοσοκομείο και περιέθαλψε κόσμο και λαό. Αν έχεις ακούσει από παλιούς Αθηναίους το τοπωνύμιο Στέρνα του Γάσπαρη, για την περιοχή γύρω από τις οδούς Καλλιφρονά και Αγίας Ζώνης, σε αυτόν αναφέρονται.

(*) Με πληροφορίες από το βιβλίο των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη «Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία» (Εκδόσεις Εστία, 2012)