Ανήλικοι παραβάτες, ενήλικοι ένοχοι

Γράφει ο Δημήτρης Κούκης, Παιδοψυχολόγος

Τα κρούσματα βίας με πρωταγωνιστές ανήλικους, σε ρόλο θύτη ή θύματος, σημειώνουν ραγδαία αύξηση και απασχολούν την επικαιρότητα σε καθημερινή συχνότητα.

Σωματική βία, λεκτική επίθεση, διάδοση ψεμάτων ή φημών, ρητορική μίσους ή περιθωριοποίηση, εκφοβισμός στην ψηφιακή ζωή, μέσω χρήσης προσωπικών δεδομένων και φωτογραφιών, χωρίς άδεια, συμμετοχή σε επικίνδυνα challenges (π.χ. το παιχνίδι του πνιγμού) συνθέτουν μία ζοφερή εικόνα. Οι νέοι προκαλούν σωματικό πόνο, προκειμένου να κρύψουν την ψυχική οδύνη. Μιλούν πολλοί και πολύ για τους ανήλικους παραβάτες, ελάχιστοι όμως παραδέχονται πως πίσω από τη νεανική βία καθρεφτίζεται η ίδια η κοινωνία μας.

Κι όταν η οικογένεια και το σχολείο δεν καταφέρνουν να αποτελέσουν προστατευτικό μηχανισμό στο φαινόμενο, εύλογα προκύπτει η απορία, αν τα νεαρά άτομα είναι οι θύτες ή τα θύματα…

Η βία μαθαίνεται, δεν προκύπτει μόνη της. Ξεκινά, ως ομαδική συμπεριφορά, εδραιώνεται με τη συναναστροφή και με την παρατήρηση (μίμηση). Η οικογένεια, το σχολείο, τα ΜΜΕ, το περιβάλλον… αποτελούν τις βασικές πηγές «εκμάθησης» της βίας. Και ακολούθως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η διαδικτυακή βία, τα μουσικά βίντεο, τα βιντεοπαιχνίδια απομυθοποιούν τη βία κι εξοικειώνουν τους νέους με την παραβατική συμπεριφορά.

Η αύξηση της παιδικής εγκληματικότητας ας ερμηνευτεί, ως η κορυφή ενός παγόβουνου. Τα παιδιά εκφράζουν συμβολικά, αλλά και πραγματικά μία κοινωνία που ασθενεί βαριά. Μία κοινωνία που άφωνη και άβουλη προχωρά με σύνθημα το «πάμε κι όπου βγει». Μόλις τον τελευταίο χρόνο θρηνήσαμε 57 νεκρούς στα Τέμπη.

Ακολούθησαν εκτεταμένες πυρκαγιές και πλημμύρες, με κυρίαρχο το αίσθημα ότι είμαστε απροστάτευτοι απέναντι σε οποιοδήποτε ακραίο καιρικό φαινόμενο. Παρακολουθήσαμε τη δολοφονία ενός νέου που κάποιοι ψύχραιμα τον έσπρωξαν από την πόρτα του πλοίου και συνέχισαν ατάραχοι το δρομολόγιο.

Η εβδομαδιαία ειδησεογραφία περιλαμβάνει σταθερά μία γυναικοκτονία ή ένα φόνο για ασήμαντη αφορμή, αποδεικνύοντας πόσο μικρή αξία έχει για κάποιους η ανθρώπινη ζωή. Μέσα σε ένα τέτοιο καταιγισμό γεγονότων ανθρωποθυσίας, «κανονικοποιείται» η βία, εξοικειωνόμαστε στην ατιμωρησία, χάνουμε το αίσθημα  της προοπτικής και της ελπίδας.

Με τη βία να κυριαρχεί παντού, πώς οι νέοι να μην εμπλέκονται σε ακραίες μορφές αντιπαράθεσης; Πώς να μην καλύπτουν τα υπαρξιακά κενά της ψυχοκοινωνικής τους εξέλιξης με τρόπο δυσλειτουργικό; Πώς να μην εξωτερικεύσουν το βαθύ έλλειμμα επικοινωνίας με τους σημαντικούς για εκείνους ενήλικες, τις μπερδεμένες οικογενειακές σχέσεις, την απουσία εκπαιδευτικού οράματος;

Οι διαδοχικές κοινωνικές και οικονομικές κρίσεις των τελευταίων ετών στην Ελλάδα, αλλά και η περίοδος της πανδημίας, πυροδότησαν περαιτέρω το φαινόμενο.  Η ψυχική ανθεκτικότητα στην ελληνική κοινωνία μειώθηκε και η ενσυναίσθηση ελαττώθηκε, σαν να χάθηκε η πυξίδα μας τα τελευταία χρόνια.

Για να καταπολεμηθεί η  νεανική βία, πρέπει να απευθυνθούμε στους γονείς των σημερινών νηπίων και παιδιών. Μόνο αν επανεκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας, αν γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας, μπορούμε να βοηθήσουμε την επόμενη γενιά. Αξίες εξανεμίζονται, ασφάλειες προσωπικές, εθνικές και κοινωνικές κλονίζονται, παλιά ερωτήματα αμφισβητούνται και νέα νοήματα αναζητούνται. Καλούμαστε όλοι να επαναπροσδιορίσουμε και να βιώσουμε εκ νέου έννοιες και πραγματικότητες, όπως ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξία, η αλληλεγγύη, η κοινωνική και ατομική ευθύνη.