Νεανική παραβατικότητα: Φταίει, τελικά, η οικογένεια;
Ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο με πολλαπλές αιτίες που δεν αφορούν αποκλειστικά την οικογένεια. Μπορεί άραγε να προληφθεί;
Γράφει ο Δημήτρης Κούκης, ψυχολόγος (BA, MSc) - συστημικός ψυχοθεραπευτής
Η νεανική παραβατικότητα αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο, που δυστυχώς δε μας ανησυχεί όσο θα έπρεπε. Η άνοδος της εγκληματικότητας στην εφηβική ηλικία αναδεικνύει την παθογένεια της κοινωνίας μας και την αποτυχία των ενηλίκων.
Υπό το ευρύτερο αυτό πρίσμα της συνολικής ευθύνης, η παραβατική συμπεριφορά δεν είναι κάτι που δε μπορεί να προληφθεί.
Aφετηρία για αξιόποινη συμπεριφορά στους νέους ανθρώπους αποτελεί η έμφυτη ανάγκη τους για υπέρβαση κι απόκτηση κοινωνικής ταυτότητας. Κι όταν στη διεργασία αυτή η οικογένεια, το σχολείο, ο κοινωνικός ιστός δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στο ρόλο τους… συσσωρεύονται τα προβλήματα και οι νέοι καταφεύγουν σε δυσλειτουργικές διεξόδους (χρήση ουσιών, εκφοβισμό, επιθέσεις, κλοπές…).
Στο πολυσύνθετο και πολυπαραγοντικό αυτό ζήτημα αξίζει να επιμείνουμε περισσότερο στον ρόλο της οικογένειας. Το ασταθές οικογενειακό περιβάλλον με τεταμένες γονεϊκές ή συντροφικές σχέσεις, η απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας μεταξύ των μελών, η αδιαφορία για την ανάπτυξη των παιδιών… συνθέτουν ένα αποπνικτικό ψυχολογικά οικογενειακό μικροκλίμα, που ωθεί τα παιδιά να σχετιστούν με πρόσωπα εκτός οικογένειας. Ομοίως η απουσία ορίων (οι πολύ αυστηρές ή πολύ ελαστικές μέθοδοι ανατροφής δεν έχουν καμία αποτελεσματικότητα) και η επακόλουθη εκτεταμένη κι αλόγιστη χρήση του διαδικτύου ισοδυναμούν στην πράξη με χαμηλό επίπεδο γονικής επίβλεψης και κίνδυνο αποκλίνουσας συμπεριφοράς.
Η συστηματική έκθεση των μικρών παιδιών σε ερεθίσματα με κακοποιητικές συμπεριφορές βίας στο διαδίκτυο, σε βιντεο-παιχνίδια, σε ταινίες ή ακόμα χειρότερα η ενδο-οικογενειακή κακοποίηση, οδηγούν μοιραία τους νέους σε επιθετικότητα κι αναζήτηση ικανοποίησης μέσα από τη βία. Ο παιδικός πειραματισμός και η ανάγκη επίδειξης / επιβεβαίωσης προφανώς και θα καλυφθούν μέσα από την ανεξέλεγκτη βία, την ασύνετη συμπεριφορά και την παραβατικότητα. Ό,τι πρότυπο χαρίσουμε στα παιδιά μας, αυτό θα μας καθρεπτίσουν στο μέλλον.
Η ποιότητα της σχέσης γονέα – παιδιού προδιαγράφει πολλά για την αναπτυξιακή πορεία του νέου. Κι όταν απουσιάζει αυτή η σχέση, το παιδί μπορεί να αναζητήσει την επικοινωνία και την υποστήριξη που του λείπει από την οικογένειά του, σε ομάδες συνομηλίκων, στις οποίες θέλει να νιώσει ότι «ανήκει» κι ότι είναι αποδεκτό. Αυτό άλλωστε είναι το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο των «νεανικών συμμοριών», όπου οι ανήλικοι μέσω της ένταξής τους σε αυτές, καλύπτουν συναισθηματικά κενά και νιώθουν ότι επιτέλους «ανήκουν» σε μία ομάδα που τους αποδέχεται και τους σέβεται.
Έντονο προβληματισμό προκαλούν όλες οι περιπτώσεις ανηλίκων, που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στο οικογενειακό τους περιβάλλον, αλλά δεν βρίσκουν στήριξη ούτε στο σχολικό περιβάλλον. Το εκπαιδευτικό σύστημα δείχνει να νοσεί και να εστιάζει αποκλειστικά και μόνο στον «τυπικά καλό μαθητή». Δε μπορεί ή δεν θέλει να χειριστεί τέτοιες καταστάσεις, με συνέπεια ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των ανήλικων να εγκαταλείπει πρώιμα το σχολείο ή να κάνει αδικαιολόγητες απουσίες.
«Πίσω από κάθε παιδί που πιστεύει στον εαυτό του, υπάρχει ένας ενήλικας που πίστεψε πρώτα σε αυτό»! Δεν πρέπει να λησμονούμε, ότι οι έφηβοι, όσο κι αν αντιδρούν, επιζητούν μία ουσιαστική επικοινωνία και υποστήριξη από τους γονείς. Ασφαλώς η οικοδόμηση μιας ισχυρής σχέσης με το παιδί απαιτεί διαρκή φροντίδα, χρόνο και προσπάθεια. Οι νέοι μάς θέλουν κοντά τους, ενημερωμένους για την καθημερινότητα τους και υποστηρικτικούς. Η ταχύτητα της ζωής και το βεβαρυμένο καθημερινό πρόγραμμα εξαντλεί τους γονείς (parental burnout) και τους απομακρύνει από τη σύνδεση με το παιδί τους. Και καταλήγουν σε γενικόλογες αόριστες συμβουλές («Μην ανησυχείς», «Όλα θα πάνε καλά») όταν το βλέπουν ανήσυχο και ταραγμένο. Άλλωστε σε πολλές περιπτώσεις, οι νέοι εμπλέκονται σε παραβατικές πράξεις απλώς και μόνο για να κερδίσουν την προσοχή, που δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν από την οικογένειά τους.
Συνεπώς ας μην κοιτάμε τα παιδιά με την παραβατική συμπεριφορά, αλλά τους γονείς, το σχολείο, την κοινωνία μας… Και σίγουρα βία δεν είναι μόνο η επιθετική συμπεριφορά του παιδιού. Βία είναι, επίσης, η πείνα, η ανασφάλεια για το μέλλον, η ματαίωση, η ανεργία, οι πόλεμοι, η αναξιοκρατία, το εξαντλητικό και αναποτελεσματικό σύστημα των εισαγωγικών εξετάσεων στα ΑΕΙ.
Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σκέψη και ανάλυση. Όλοι παραδεχόμαστε πως η ελληνική κοινωνία νοσεί. Άρα ναι, οι νέοι δεν έχουν πάντα δίκιο, αλλά το σχολείο, η κοινωνία, το κράτος και κυρίως οι γονείς που τους αγνοούν, έχουν πάντα άδικο.
