Διατροφικοί μύθοι: Πέντε πλάνες στο… πιάτο μας
Το μέλι έχει βιταμίνες, το βραδινό παχαίνει και για να χάσετε λίπος πρέπει να τρώτε κάθε τρεις ώρες. Πέντε διάσημα διατροφικά δόγματα απομυθοποιούνται.
του Ανδρέα Ζουρδού*
Κάθε φορά που η επιστήμη υιοθετεί ένα δόγμα, αυτοκτονεί.
Thomas Huxley, Βρετανός Βιολόγος, 1825-1895
Τι είναι δόγμα; Δόγμα είναι η άποψη που δεν βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα ή είναι αντίθετη με αυτά. Στις παρακάτω γραμμές θα ξεδιαλύνουμε την παραπληροφόρηση από δημοφιλή διατροφικά δόγματα, τα οποία, όπως θα δούμε, δεν αφήνουν τους ανθρώπους να ευχαριστηθούν το φαγητό τους, αλλά – σε αρκετές περιπτώσεις- και την ζωή τους.
Διατροφικό δόγμα Νο1: Για να χάσει κανείς λίπος πρέπει να τρώει κάθε τρεις ώρες
Τι λένε τα επιστημονικά δεδομένα: Τα επιστημονικά δεδομένα είναι ξεκάθαρα. Το πόσα γεύματα κάνει ένας άνθρωπος μέσα στην μέρα δεν επηρεάζει την απώλεια λίπους, ή τον μεταβολισμό του. Δεν υπάρχει κανένα πλεονέκτημα από τα συχνά γεύματα. Επίσης, το γεγονός ότι κάποιος σκέφτεται συνέχεια πότε είναι η ώρα για το επόμενό του γεύμα, εκτός από το ότι τον εκπαιδεύει να σκέφτεται συνέχεια το φαγητό, αποτελεί μία μορφή σκλαβιάς, αφού αναγκάζεται διαρκώς να έχει πρόσβαση στο γεύμα του και να κοιτά συνέχεια ένα ρολόι.
Διατροφικό δόγμα Νο2: Το πρωινό είναι απαραίτητο για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού και την απώλεια λίπους
Τι λένε τα επιστημονικά δεδομένα: Tο παραπάνω δόγμα δεν θα το βρείτε σε κανένα πανεπιστημιακό βιβλίο και σε καμία μελέτη. Έχει ενδιαφέρον μία μελέτη από το πανεπιστήμιο του Μονάχου. Η μελέτη διερεύνησε το αν και κατά πόσον το μεγάλο πρωινό έχει επίπτωση στην ρύθμιση του βάρους. Τα ευρήματα της έρευνας έδειξαν πως η υπερβολική κατανάλωση τροφής στο πρωινό μπορεί να δράσει αρνητικά στην ρύθμιση του βάρους, αφού το μεγάλο πρωινό φάνηκε να δρα σαν παρότρυνση σε μία αυξημένη κατανάλωση θερμίδων και την υπόλοιπη μέρα. Αντίθετα, όσοι συμμετέχοντες στην μελέτη έτρωγαν λίγο το πρωί, έτρωγαν λίγο και το υπόλοιπο της μέρας.
Ο ανθρώπινος οργανισμός, αν κρίνουμε από τους προγόνους μας, στηρίζεται σε γονίδια που προήλθαν από μεγάλες διατροφικές στερήσεις, δεν είναι τόσο εύθραυστος, και λειτουργεί κανονικότατα χωρίς πρωινό. Επιπρόσθετα, κλασσικές μελέτες σε πιθήκους έχουν δείξει πως ακόμα σε ακραία στέρηση τροφής ο εγκέφαλος αντί να χάνει ενέργεια, αυξάνει τα αποθέματα ενέργειας του. Όμως γιατί ακούμε συχνά πως το πρωινό κάνει καλό στην υγεία;
Το «πρόβλημα» με το πρωινό πηγάζει από τις επιδημιολογικές μελέτες. Πολλές φορές ακούμε πως όσοι τρώνε πρωινό έχουν καλύτερη υγεία, και αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Οι περισσότεροι άνθρωποι που τρώνε πρωινό δεν είναι καπνιστές, γυμνάζονται, ανήκουν σε υψηλότερο κοινωνικοοικονομικό προφίλ και φυσικά προσέχουν περισσότερο το τι τρώνε από όσους καπνίζουν και δεν γυμνάζονται. Οπότε μιλάμε για μία συσχέτιση η οποία έχει και άλλους πολύ σημαντικούς παράγοντες που την επηρεάζουν.
Διατροφικό δόγμα Νο3: Το βραδινό παχαίνει.
Τι λένε τα επιστημονικά δεδομένα: Πάλι το παραπάνω δόγμα είναι ατεκμηρίωτο επιστημονικά. Όταν ένας άνθρωπος τρώει παραπάνω θερμίδες απ' ό,τι χρειάζεται θα παχύνει. Είτε αυτές τις τρώει το βράδυ, είτε το πρωί, θα βάλει λίπος. Είναι απολύτως εφικτό ένας άνθρωπος να τρώει πολύ το βράδυ, και λίγο το πρωί, και παράλληλα να χάσει λίπος.
Διατροφικό δόγμα Νο4: Το μέλι είναι πλούσιο σε βιταμίνες
H πληροφορία αυτή έρχεται συνήθως από όσους πουλάνε το μέλι. Το μέλι είναι μία τροφή που είναι συνδεδεμένο με την ελληνική παράδοση. Είναι ενδεχομένως το πιο αρχαίο γλυκό. Όσο ωραίο χρώμα ή γεύση και να έχει, με οποιονδήποτε τρόπο και να παρασκευάζεται το μέλι δεν είναι πλούσιο σε βιταμίνες. Ενδεικτικά, 100 γραμμάρια μέλι έχουν περί 0,5 mg βιταμίνης C (κοντά στο 1% των αναγκών του μέσου ανθρώπου) ενώ 100 γραμμάρια κόκκινης πιπεριάς έχουν 190 mg (δηλαδή υπερκαλύπτει τις ανάγκες) και 100 γρ σπανάκι έχουν περίπου 28 mg. Με αυτά κατά νου, δεν χρειάζεται να σταματήσετε να τρώτε μέλι. Αντί να κόψετε τελείως το μέλι, μπορείτε να αρχίσετε την γυμναστική.
Διατροφικό δόγμα Νο5 : Tο κρέας περιέχει τοξίνες
Η λέξη «τοξίνες» σημαίνει εν δυνάμει δηλητήρια αλλά οι τοξίνες δεν είναι κάποια ομάδα χημικών ενώσεων, όπως οι κετόνες, οι υδατάνθρακες, οι πρωτεΐνες ή τα λίπη. Στην ουσία πρόκειται για μία σχετικά αυθαίρετη έννοια που εξαρτάται ιδιαίτερα από την δόση. Και το κρέας και τα φυτά περιέχουν εν δυνάμει τοξικές ενώσεις. Τα φυτά για παράδειγμα παράγουν τις φυτοαλεξίνες. Ο βιολογικός καφές, οι πατάτες, τα μήλα, περιέχουν απολύτως φυσικές ενώσεις οι οποίες έχουν μεγαλύτερο ρίσκο για την πρόκληση καρκίνου στους ανθρώπους από το περίφημο DDT ¹. Αυτό σημαίνει ότι θα πάθουμε καρκίνο αν τρώμε μήλο και πατάτες; Όχι. Το ίδιο συμβαίνει και για το κρέας.
Συνήθως η τρομολαγνία με το κρέας πηγάζει από ένα συνδυασμό ημιμάθειας και συγκεκριμένων πολιτικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων. Συχνά η δαιμονοποιήση του κρέατος συνοδεύεται με την πεποίθηση πως η κατανάλωση κρέατος είναι κάτι το ανήθικο. Όπως και να έχει, η πεποίθηση πως το κρέας έχει δηλητηριώδη δράση, δεν πηγάζει από επιστημονικά δεδομένα. Η υψηλής βιολογικής αξίας πρωτεΐνη του κρέατος είναι ιδιαίτερα θρεπτική για τους ανθρώπους. Παράλληλα στο κρέας βρίσκουμε βιταμίνη Β12, η οποία βρίσκεται αποκλειστικά σε ζωικά προϊόντα.
Το πεδίο ανθρώπινης διατροφής έχει αρκετά δόγματα. Πόσοι άνθρωποι θεωρούν τα πολλά γεύματα απαραίτητη και αναγκαία συνθήκη για να βελτιώσουν την διατροφική τους συμπεριφορά; Πόσοι θεωρούν το “πλούσιο πρωινό” εξίσου απαραίτητο; Είναι αλήθεια πως πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους αποθαρρύνονται τόσο πολύ από αυτές τις άκαμπτες διατροφικές νόρμες που τα παρατάνε ακόμα και στην ιδέα μιας δίαιτας, αφού βλέπουν πως δεν μπορούν να εναρμονιστούν με αυτά τα δόγματα. Όπως και να έχει, η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών μπορεί να είναι πολύ λιγότερο επώδυνη και σύνθετη διαδικασία απ’ ό,τι οι περισσότεροι φαντάζονται.
Βιβλιογραφία
Silver LM. Challenging Nature. Harper Collins 2006.
* Ο Ανδρέας Ζουρδός είναι διαιτολόγος διατροφολόγος και το προσωπικό του site είναι το www.metavolismos.com
Κάθε φορά που η επιστήμη υιοθετεί ένα δόγμα, αυτοκτονεί.
Thomas Huxley, Βρετανός Βιολόγος, 1825-1895
Τι είναι δόγμα; Δόγμα είναι η άποψη που δεν βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα ή είναι αντίθετη με αυτά. Στις παρακάτω γραμμές θα ξεδιαλύνουμε την παραπληροφόρηση από δημοφιλή διατροφικά δόγματα, τα οποία, όπως θα δούμε, δεν αφήνουν τους ανθρώπους να ευχαριστηθούν το φαγητό τους, αλλά – σε αρκετές περιπτώσεις- και την ζωή τους.
Διατροφικό δόγμα Νο1: Για να χάσει κανείς λίπος πρέπει να τρώει κάθε τρεις ώρες
Τι λένε τα επιστημονικά δεδομένα: Τα επιστημονικά δεδομένα είναι ξεκάθαρα. Το πόσα γεύματα κάνει ένας άνθρωπος μέσα στην μέρα δεν επηρεάζει την απώλεια λίπους, ή τον μεταβολισμό του. Δεν υπάρχει κανένα πλεονέκτημα από τα συχνά γεύματα. Επίσης, το γεγονός ότι κάποιος σκέφτεται συνέχεια πότε είναι η ώρα για το επόμενό του γεύμα, εκτός από το ότι τον εκπαιδεύει να σκέφτεται συνέχεια το φαγητό, αποτελεί μία μορφή σκλαβιάς, αφού αναγκάζεται διαρκώς να έχει πρόσβαση στο γεύμα του και να κοιτά συνέχεια ένα ρολόι.
Διατροφικό δόγμα Νο2: Το πρωινό είναι απαραίτητο για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού και την απώλεια λίπους
Τι λένε τα επιστημονικά δεδομένα: Tο παραπάνω δόγμα δεν θα το βρείτε σε κανένα πανεπιστημιακό βιβλίο και σε καμία μελέτη. Έχει ενδιαφέρον μία μελέτη από το πανεπιστήμιο του Μονάχου. Η μελέτη διερεύνησε το αν και κατά πόσον το μεγάλο πρωινό έχει επίπτωση στην ρύθμιση του βάρους. Τα ευρήματα της έρευνας έδειξαν πως η υπερβολική κατανάλωση τροφής στο πρωινό μπορεί να δράσει αρνητικά στην ρύθμιση του βάρους, αφού το μεγάλο πρωινό φάνηκε να δρα σαν παρότρυνση σε μία αυξημένη κατανάλωση θερμίδων και την υπόλοιπη μέρα. Αντίθετα, όσοι συμμετέχοντες στην μελέτη έτρωγαν λίγο το πρωί, έτρωγαν λίγο και το υπόλοιπο της μέρας.
Ο ανθρώπινος οργανισμός, αν κρίνουμε από τους προγόνους μας, στηρίζεται σε γονίδια που προήλθαν από μεγάλες διατροφικές στερήσεις, δεν είναι τόσο εύθραυστος, και λειτουργεί κανονικότατα χωρίς πρωινό. Επιπρόσθετα, κλασσικές μελέτες σε πιθήκους έχουν δείξει πως ακόμα σε ακραία στέρηση τροφής ο εγκέφαλος αντί να χάνει ενέργεια, αυξάνει τα αποθέματα ενέργειας του. Όμως γιατί ακούμε συχνά πως το πρωινό κάνει καλό στην υγεία;
Το «πρόβλημα» με το πρωινό πηγάζει από τις επιδημιολογικές μελέτες. Πολλές φορές ακούμε πως όσοι τρώνε πρωινό έχουν καλύτερη υγεία, και αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Οι περισσότεροι άνθρωποι που τρώνε πρωινό δεν είναι καπνιστές, γυμνάζονται, ανήκουν σε υψηλότερο κοινωνικοοικονομικό προφίλ και φυσικά προσέχουν περισσότερο το τι τρώνε από όσους καπνίζουν και δεν γυμνάζονται. Οπότε μιλάμε για μία συσχέτιση η οποία έχει και άλλους πολύ σημαντικούς παράγοντες που την επηρεάζουν.
Διατροφικό δόγμα Νο3: Το βραδινό παχαίνει.
Τι λένε τα επιστημονικά δεδομένα: Πάλι το παραπάνω δόγμα είναι ατεκμηρίωτο επιστημονικά. Όταν ένας άνθρωπος τρώει παραπάνω θερμίδες απ' ό,τι χρειάζεται θα παχύνει. Είτε αυτές τις τρώει το βράδυ, είτε το πρωί, θα βάλει λίπος. Είναι απολύτως εφικτό ένας άνθρωπος να τρώει πολύ το βράδυ, και λίγο το πρωί, και παράλληλα να χάσει λίπος.
Διατροφικό δόγμα Νο4: Το μέλι είναι πλούσιο σε βιταμίνες
H πληροφορία αυτή έρχεται συνήθως από όσους πουλάνε το μέλι. Το μέλι είναι μία τροφή που είναι συνδεδεμένο με την ελληνική παράδοση. Είναι ενδεχομένως το πιο αρχαίο γλυκό. Όσο ωραίο χρώμα ή γεύση και να έχει, με οποιονδήποτε τρόπο και να παρασκευάζεται το μέλι δεν είναι πλούσιο σε βιταμίνες. Ενδεικτικά, 100 γραμμάρια μέλι έχουν περί 0,5 mg βιταμίνης C (κοντά στο 1% των αναγκών του μέσου ανθρώπου) ενώ 100 γραμμάρια κόκκινης πιπεριάς έχουν 190 mg (δηλαδή υπερκαλύπτει τις ανάγκες) και 100 γρ σπανάκι έχουν περίπου 28 mg. Με αυτά κατά νου, δεν χρειάζεται να σταματήσετε να τρώτε μέλι. Αντί να κόψετε τελείως το μέλι, μπορείτε να αρχίσετε την γυμναστική.
Διατροφικό δόγμα Νο5 : Tο κρέας περιέχει τοξίνες
Η λέξη «τοξίνες» σημαίνει εν δυνάμει δηλητήρια αλλά οι τοξίνες δεν είναι κάποια ομάδα χημικών ενώσεων, όπως οι κετόνες, οι υδατάνθρακες, οι πρωτεΐνες ή τα λίπη. Στην ουσία πρόκειται για μία σχετικά αυθαίρετη έννοια που εξαρτάται ιδιαίτερα από την δόση. Και το κρέας και τα φυτά περιέχουν εν δυνάμει τοξικές ενώσεις. Τα φυτά για παράδειγμα παράγουν τις φυτοαλεξίνες. Ο βιολογικός καφές, οι πατάτες, τα μήλα, περιέχουν απολύτως φυσικές ενώσεις οι οποίες έχουν μεγαλύτερο ρίσκο για την πρόκληση καρκίνου στους ανθρώπους από το περίφημο DDT ¹. Αυτό σημαίνει ότι θα πάθουμε καρκίνο αν τρώμε μήλο και πατάτες; Όχι. Το ίδιο συμβαίνει και για το κρέας.
Συνήθως η τρομολαγνία με το κρέας πηγάζει από ένα συνδυασμό ημιμάθειας και συγκεκριμένων πολιτικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων. Συχνά η δαιμονοποιήση του κρέατος συνοδεύεται με την πεποίθηση πως η κατανάλωση κρέατος είναι κάτι το ανήθικο. Όπως και να έχει, η πεποίθηση πως το κρέας έχει δηλητηριώδη δράση, δεν πηγάζει από επιστημονικά δεδομένα. Η υψηλής βιολογικής αξίας πρωτεΐνη του κρέατος είναι ιδιαίτερα θρεπτική για τους ανθρώπους. Παράλληλα στο κρέας βρίσκουμε βιταμίνη Β12, η οποία βρίσκεται αποκλειστικά σε ζωικά προϊόντα.
Το πεδίο ανθρώπινης διατροφής έχει αρκετά δόγματα. Πόσοι άνθρωποι θεωρούν τα πολλά γεύματα απαραίτητη και αναγκαία συνθήκη για να βελτιώσουν την διατροφική τους συμπεριφορά; Πόσοι θεωρούν το “πλούσιο πρωινό” εξίσου απαραίτητο; Είναι αλήθεια πως πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους αποθαρρύνονται τόσο πολύ από αυτές τις άκαμπτες διατροφικές νόρμες που τα παρατάνε ακόμα και στην ιδέα μιας δίαιτας, αφού βλέπουν πως δεν μπορούν να εναρμονιστούν με αυτά τα δόγματα. Όπως και να έχει, η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών μπορεί να είναι πολύ λιγότερο επώδυνη και σύνθετη διαδικασία απ’ ό,τι οι περισσότεροι φαντάζονται.
Βιβλιογραφία
Silver LM. Challenging Nature. Harper Collins 2006.
* Ο Ανδρέας Ζουρδός είναι διαιτολόγος διατροφολόγος και το προσωπικό του site είναι το www.metavolismos.com
