Αιθαλομίχλη: Ζήτω που… τα κάψαμε
Πώς δημιουργείται η αιθαλομίχλη και ποια άτομα κινδυνεύουν περισσότερο; Ποια η σημασία της διατροφής και πώς μπορούμε να προλάβουμε τα χειρότερα;
του Νικόλα Γεωργιακώδη
Τους τελευταίους μήνες ακούστηκε περισσότερο από την λέξη «Τρόικα» και «Καλή Χρονιά» και κατάφερε με την εμφάνισή της να τρομοκρατήσει τους κατοίκους των πόλεων, να απασχολήσει έντονα την ιατρική κοινότητα και να γίνει αφορμή για την δημιουργία Αστυνομίας.. Τζακιών.
Η «διάσημη» αιθαλομίχλη, έχει μετατραπεί σε συχνό επισκέπτη των μεγάλων πόλεων, με τους ειδικούς να κάνουν λόγω για μια Αθήνα που γίνεται… Πεκίνο. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι για εννέα βράδια από τα μέσα Δεκεμβρίου μέχρι σήμερα, οι τιμές των αιωρούμενων σωματιδίων στις περιοχές του κέντρου χτύπησαν κόκκινο υπερβαίνοντας το όριο των 50 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο αέρα (πηγή: Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών).
Τι είναι;
Όπως σίγουρα γνωρίζετε, η αιθαλομίχλη είναι ένα είδος μόλυνσης του αέρα, η οποία προκαλείται (και) από την καύση ξύλων. Η καύση αυτή παράγει ορισμένα αιωρούμενα σωματίδια στην ατμόσφαιρα με φυσική και χημική σύσταση, η οποία ποικίλλει κατά τόπους και εξαρτάται από τη σύσταση της καύσιμης ύλης.
Πέρα από τα αιωρούμενα αυτά σωματίδια, η οικιακή καύση ξύλων εκπέμπει πολυκυκλικούς υδρογονάνθρακες και πολυκυκλικές ενώσεις, οι οποίες εκτός από το γεγονός ότι ερεθίζουν το αναπνευστικό σύστημα, είναι τοξικές για τον οργανισμό και καρκινογόνες. Με την καύση ξυλείας ακατάλληλης για καύση (π.χ. έπιπλα, χρωματισμένα ξύλα κτλ.) εκπέμπονται και οι λεγόμενες πτητικές οργανικές ενώσεις, οι οποίες επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο την ατμόσφαιρα. Όπως αναφέρει η Ένωση Ελλήνων Χημικών, τα αιωρούμενα σωματίδια που παράγονται από αυτές τις καύσεις ανήκουν στην κατηγορία των αναπνεύσιμων σωματιδίων που μέσω της αναπνοής φθάνουν στους επιθηλιακούς ιστούς των πνευμόνων και μπορούν να συγκρατηθούν, μεταφέροντας τις επικίνδυνες αυτές ενώσεις.
Όταν όλες οι παραπάνω καύσεις γίνονται σε ένα πυκνοκατοικημένο περιβάλλον, όπως για παράδειγμα το λεκανοπέδιο της Αττικής, ο αέρας ρυπαίνεται επικίνδυνα. Μάλιστα, ιδιαίτερα τις μέρες που επικρατεί άπνοια και υγρασία, όλα αυτά τα σωματίδια του καπνού «κάθονται» στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας δημιουργώντας την αιθαλομίχλη. «Πριν από μερικά χρόνια, στην Αθήνα είχαμε την ρύπανση τύπου Los Angeles, δηλαδή μια φωτοχημική ρύπανση, η οποία βασιζόταν σε οξείδια του αζώτου και στο όζον. Αυτή όμως η ρύπανση της αιθαλομίχλης είναι διαφορετικού τύπου. Τα σωματίδια αυτά, παραπέμπουν σε ρύπανση τύπου Πεκίνου ή Λονδίνου», αναφέρει σχετικά ο κ. Κωσταντίνος Χατζησταύρου, Αναπληρωτής Καθηγητής Πνευμονολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Οι επιπτώσεις του… καπνιστού
Από την ατμοσφαιρική ρύπανση λόγω αιθαλομίχλης, σύμφωνα με τον κ. Χατζησταύρου, επηρεάζονται κατά κύριο λόγο οι ακραίες ηλικίες, δηλαδή μικρά παιδιά και υπερήλικες. Πέρα από αυτούς όμως, υπάρχει και μια άλλη κατηγορία ανθρώπων οι οποίοι ταλαιπωρούνται σε μεγάλο βαθμό από αυτήν.
«Πρόκειται για άτομα τα οποία πάσχουν από καρδιακά και αναπνευστικά προβλήματα, όπως βρογχικό άσθμα και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια . Τα σωματίδια αυτά που υπάρχουν στον αέρα είναι εισπνεύσιμα και εφ’ όσον περάσουν στο αναπνευστικό σύστημα και φτάσουν στις κυψελίδες των πνευμόνων έχουν ερεθιστική δράση και προκαλούν κρίσεις άσθματος ή βλεννογόνων. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα πιο συχνά και δυσάρεστα συμπτώματα είναι η δύσπνοια και ο βήχας», τονίζει ο ίδιος και προσθέτει ότι σύμφωνα με έρευνες, στις περιπτώσεις χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας παρατηρείται αύξηση της θνητότητας σε περιπτώσεις ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Πέρα όμως από τις ευπαθείς ομάδες, η αιθαλομίχλη επηρεάζει και τους «κοινούς θνητούς». «Σε υγιείς ανθρώπους έχουν παρατηρηθεί εισπνοϊκές κρίσεις και συμπτώματα που μοιάζουν αρκετά με αυτά του άσθματος, όπως βήχας και αναπνευστικός συριγμός. Επίσης έχει παρατηρηθεί επιδείνωση της αναπνευστικής λειτουργίας σε υγιή παιδιά τα οποία ζουν σε περιοχές οι οποίες πλήττονται από ατμοσφαιρική ρύπανση», λέει σχετικά ο κ. Χατζησταύρου, ενώ παρατηρεί αύξηση στα καθημερινά κρούσματα νοσηλειών στα επείγοντα περιστατικά των νοσοκομείων.
Άλλα συμπτώματα της εισπνοής τοξικών σωματιδίων του αέρα είναι ο άμεσος ερεθισμός των βλεννογόνων των ματιών (επιπεφυκίτιδα), ξηρός βήχας, «βράσιμο» στο στήθος κατά την αναπνοή και αίσθημα βάρους ή σφιξίματος στο στήθος.
Η σημασία της διατροφής στην χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια
Όπως αναφέραμε παραπάνω, όσοι πάσχουν από την ιδιαίτερα δημοφιλή «ΧΑΠ» είναι πολύ ευαίσθητοι σε περιπτώσεις ατμοσφαιρικής ρύπανσης, όπως αυτή που προκαλείται από την αιθαλομίχλη.
«Η αναπνοή απαιτεί περισσότερη ενέργεια για τα άτομα με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια τα οποία αποτελούν και την πιο ευαίσθητη ομάδα ατόμων στην έκθεση σε αιθαλομίχλη. Στους ασθενείς αυτούς οι μύες που χρησιμοποιούνται στην αναπνοή μπορεί να χρειάζονται 10 φορές περισσότερη ενέργεια από ό, τι σε άτομα χωρίς ΧΑΠ», λέει σχετικά ο κ. Βασίλης Παπαμίκος, Διαιτολόγος και τονίζει ότι μια ισορροπημένη διατροφή μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των λοιμώξεων που αφορούν το αναπνευστικό σύστημα.
Συγκεκριμένα, προτείνει τη διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους, καθώς το επιπλέον βάρος μπορεί να απαιτήσει περισσότερο οξυγόνο και έτσι επιβαρύνεται η λειτουργία της καρδιάς και των πνευμόνων, καθιστώντας την αναπνοή πιο δύσκολη. «Για την επίτευξη ιδανικού σωματικού βάρους συστήνεται τακτική άσκηση και να περιορισμός της πρόσληψης των συνολικών ημερήσιων θερμίδων», λέει ο ίδιος.
Επίσης, θεωρεί σημαντική την επαρκή πρόσληψη θερμίδων μέσω των πρωτεϊνών για την παραγωγή ενέργειας, προκειμένου να αποφευχθεί η αποδυνάμωση του διαφράγματος και άλλων πνευμονικών μυών, όπως επίσης και την λήψη επαρκούς ποσότητας υγρών (τουλάχιστον 6-8 ποτήρια υγρών μη καφεϊνούχων) για να διατηρηθεί η βλέννα λεπτόρρευστη και να είναι πιο εύκολο στο ασθενή να βήξει.
Συστήνει επίσης, όσοι πάσχουν από αναπνευστικά νοσήματα να αυξήσουν την πρόσληψη φυτικών ινών, να περιορίσουν την κατανάλωση αλατιού καθώς η αυξημένη πρόσληψή του προκαλεί κατακράτηση δυσχεραίνοντας την αναπνοή, να αποφύγουν τη κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φαγητού που προκαλεί «φούσκωμα» και προσέξουν στην κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, τα οποία πιθανώς να επιδράσουν στη φαρμακευτική αγωγή και να επηρεάσουν την παραγωγή βλέννας.
Κάλλιο το προλαμβάνειν
Τι μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε για να αποφύγουμε τα χειρότερα; Κατ’ αρχάς, όσοι πάσχουν από αναπνευστικά προβλήματα, σύμφωνα με τον κ. Χατζησταύρου θα πρέπει να αποφεύγουν να βγουν έξω από το σπίτι, να λαμβάνουν τακτικά τη φαρμακευτική τους αγωγή και να επισκέπτονται τον γιατρό τους σε περίπτωση που παρατηρήσουν οποιαδήποτε επιδείνωση. Επίσης, τις ημέρες των αυξημένων συγκεντρώσεων καλό είναι όλοι, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, να μη γυμνάζονται σε εξωτερικούς χώρους. Επίσης, κάθε φορά που χρησιμοποιείτε το τζάκι, θα πρέπει να αφήνετε ένα παράθυρο λίγο ανοιχτό για να ανανεώνεται ο αέρας.
Συγκεκριμένα για το τζάκι, έχει μεγάλη σημασία τόσο ο καθαρισμός της καμινάδας, όσο και η σωστή επιλογή ξύλων προς καύση. Όπως αναφέρει ο κ. Γιάννης, επαγγελματίας καθαριστής τζακιών: «Το τζάκι θα πρέπει να καθαρίζεται σε κάθε δύο τόνους ξύλα που θα καίγονται. Περίπου δηλαδή, μια φορά τον χρόνο. Ο καθαρισμός της καμινάδας είναι πολύ σημαντικός, έτσι ώστε να περνάει ο καπνός χωρίς να ‘μένει’ μέσα στην καμινάδα και να γίνεται καλύτερη καύση των ξύλων.
» Όσον αφορά το είδος των ξύλων, δεν υπάρχει περιορισμός, αρκεί να είναι ξύλα κατάλληλα για καύση και όχι ξύλα βαμμένα ή βερνικωμένα. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ξύλα με κόλλα, ενώ ιδιαίτερα επικίνδυνη είναι και η καύση αντικειμένων από φορμάικα και νοβοπάν. Τέλος, τα ξύλα πρέπει να είναι ξερά και όχι βρεγμένα». Το κόστος για έναν επαρκή καθαρισμό καμινάδας κυμαίνεται από 40 μέχρι 90€.
Τους τελευταίους μήνες ακούστηκε περισσότερο από την λέξη «Τρόικα» και «Καλή Χρονιά» και κατάφερε με την εμφάνισή της να τρομοκρατήσει τους κατοίκους των πόλεων, να απασχολήσει έντονα την ιατρική κοινότητα και να γίνει αφορμή για την δημιουργία Αστυνομίας.. Τζακιών.
Η «διάσημη» αιθαλομίχλη, έχει μετατραπεί σε συχνό επισκέπτη των μεγάλων πόλεων, με τους ειδικούς να κάνουν λόγω για μια Αθήνα που γίνεται… Πεκίνο. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι για εννέα βράδια από τα μέσα Δεκεμβρίου μέχρι σήμερα, οι τιμές των αιωρούμενων σωματιδίων στις περιοχές του κέντρου χτύπησαν κόκκινο υπερβαίνοντας το όριο των 50 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο αέρα (πηγή: Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών).
Τι είναι;
Όπως σίγουρα γνωρίζετε, η αιθαλομίχλη είναι ένα είδος μόλυνσης του αέρα, η οποία προκαλείται (και) από την καύση ξύλων. Η καύση αυτή παράγει ορισμένα αιωρούμενα σωματίδια στην ατμόσφαιρα με φυσική και χημική σύσταση, η οποία ποικίλλει κατά τόπους και εξαρτάται από τη σύσταση της καύσιμης ύλης.
Πέρα από τα αιωρούμενα αυτά σωματίδια, η οικιακή καύση ξύλων εκπέμπει πολυκυκλικούς υδρογονάνθρακες και πολυκυκλικές ενώσεις, οι οποίες εκτός από το γεγονός ότι ερεθίζουν το αναπνευστικό σύστημα, είναι τοξικές για τον οργανισμό και καρκινογόνες. Με την καύση ξυλείας ακατάλληλης για καύση (π.χ. έπιπλα, χρωματισμένα ξύλα κτλ.) εκπέμπονται και οι λεγόμενες πτητικές οργανικές ενώσεις, οι οποίες επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο την ατμόσφαιρα. Όπως αναφέρει η Ένωση Ελλήνων Χημικών, τα αιωρούμενα σωματίδια που παράγονται από αυτές τις καύσεις ανήκουν στην κατηγορία των αναπνεύσιμων σωματιδίων που μέσω της αναπνοής φθάνουν στους επιθηλιακούς ιστούς των πνευμόνων και μπορούν να συγκρατηθούν, μεταφέροντας τις επικίνδυνες αυτές ενώσεις.
Όταν όλες οι παραπάνω καύσεις γίνονται σε ένα πυκνοκατοικημένο περιβάλλον, όπως για παράδειγμα το λεκανοπέδιο της Αττικής, ο αέρας ρυπαίνεται επικίνδυνα. Μάλιστα, ιδιαίτερα τις μέρες που επικρατεί άπνοια και υγρασία, όλα αυτά τα σωματίδια του καπνού «κάθονται» στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας δημιουργώντας την αιθαλομίχλη. «Πριν από μερικά χρόνια, στην Αθήνα είχαμε την ρύπανση τύπου Los Angeles, δηλαδή μια φωτοχημική ρύπανση, η οποία βασιζόταν σε οξείδια του αζώτου και στο όζον. Αυτή όμως η ρύπανση της αιθαλομίχλης είναι διαφορετικού τύπου. Τα σωματίδια αυτά, παραπέμπουν σε ρύπανση τύπου Πεκίνου ή Λονδίνου», αναφέρει σχετικά ο κ. Κωσταντίνος Χατζησταύρου, Αναπληρωτής Καθηγητής Πνευμονολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Οι επιπτώσεις του… καπνιστού Από την ατμοσφαιρική ρύπανση λόγω αιθαλομίχλης, σύμφωνα με τον κ. Χατζησταύρου, επηρεάζονται κατά κύριο λόγο οι ακραίες ηλικίες, δηλαδή μικρά παιδιά και υπερήλικες. Πέρα από αυτούς όμως, υπάρχει και μια άλλη κατηγορία ανθρώπων οι οποίοι ταλαιπωρούνται σε μεγάλο βαθμό από αυτήν.
«Πρόκειται για άτομα τα οποία πάσχουν από καρδιακά και αναπνευστικά προβλήματα, όπως βρογχικό άσθμα και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια . Τα σωματίδια αυτά που υπάρχουν στον αέρα είναι εισπνεύσιμα και εφ’ όσον περάσουν στο αναπνευστικό σύστημα και φτάσουν στις κυψελίδες των πνευμόνων έχουν ερεθιστική δράση και προκαλούν κρίσεις άσθματος ή βλεννογόνων. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα πιο συχνά και δυσάρεστα συμπτώματα είναι η δύσπνοια και ο βήχας», τονίζει ο ίδιος και προσθέτει ότι σύμφωνα με έρευνες, στις περιπτώσεις χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας παρατηρείται αύξηση της θνητότητας σε περιπτώσεις ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Πέρα όμως από τις ευπαθείς ομάδες, η αιθαλομίχλη επηρεάζει και τους «κοινούς θνητούς». «Σε υγιείς ανθρώπους έχουν παρατηρηθεί εισπνοϊκές κρίσεις και συμπτώματα που μοιάζουν αρκετά με αυτά του άσθματος, όπως βήχας και αναπνευστικός συριγμός. Επίσης έχει παρατηρηθεί επιδείνωση της αναπνευστικής λειτουργίας σε υγιή παιδιά τα οποία ζουν σε περιοχές οι οποίες πλήττονται από ατμοσφαιρική ρύπανση», λέει σχετικά ο κ. Χατζησταύρου, ενώ παρατηρεί αύξηση στα καθημερινά κρούσματα νοσηλειών στα επείγοντα περιστατικά των νοσοκομείων.
Άλλα συμπτώματα της εισπνοής τοξικών σωματιδίων του αέρα είναι ο άμεσος ερεθισμός των βλεννογόνων των ματιών (επιπεφυκίτιδα), ξηρός βήχας, «βράσιμο» στο στήθος κατά την αναπνοή και αίσθημα βάρους ή σφιξίματος στο στήθος.
Η σημασία της διατροφής στην χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια
Όπως αναφέραμε παραπάνω, όσοι πάσχουν από την ιδιαίτερα δημοφιλή «ΧΑΠ» είναι πολύ ευαίσθητοι σε περιπτώσεις ατμοσφαιρικής ρύπανσης, όπως αυτή που προκαλείται από την αιθαλομίχλη.
«Η αναπνοή απαιτεί περισσότερη ενέργεια για τα άτομα με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια τα οποία αποτελούν και την πιο ευαίσθητη ομάδα ατόμων στην έκθεση σε αιθαλομίχλη. Στους ασθενείς αυτούς οι μύες που χρησιμοποιούνται στην αναπνοή μπορεί να χρειάζονται 10 φορές περισσότερη ενέργεια από ό, τι σε άτομα χωρίς ΧΑΠ», λέει σχετικά ο κ. Βασίλης Παπαμίκος, Διαιτολόγος και τονίζει ότι μια ισορροπημένη διατροφή μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των λοιμώξεων που αφορούν το αναπνευστικό σύστημα.
Συγκεκριμένα, προτείνει τη διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους, καθώς το επιπλέον βάρος μπορεί να απαιτήσει περισσότερο οξυγόνο και έτσι επιβαρύνεται η λειτουργία της καρδιάς και των πνευμόνων, καθιστώντας την αναπνοή πιο δύσκολη. «Για την επίτευξη ιδανικού σωματικού βάρους συστήνεται τακτική άσκηση και να περιορισμός της πρόσληψης των συνολικών ημερήσιων θερμίδων», λέει ο ίδιος.
Επίσης, θεωρεί σημαντική την επαρκή πρόσληψη θερμίδων μέσω των πρωτεϊνών για την παραγωγή ενέργειας, προκειμένου να αποφευχθεί η αποδυνάμωση του διαφράγματος και άλλων πνευμονικών μυών, όπως επίσης και την λήψη επαρκούς ποσότητας υγρών (τουλάχιστον 6-8 ποτήρια υγρών μη καφεϊνούχων) για να διατηρηθεί η βλέννα λεπτόρρευστη και να είναι πιο εύκολο στο ασθενή να βήξει.
Συστήνει επίσης, όσοι πάσχουν από αναπνευστικά νοσήματα να αυξήσουν την πρόσληψη φυτικών ινών, να περιορίσουν την κατανάλωση αλατιού καθώς η αυξημένη πρόσληψή του προκαλεί κατακράτηση δυσχεραίνοντας την αναπνοή, να αποφύγουν τη κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φαγητού που προκαλεί «φούσκωμα» και προσέξουν στην κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, τα οποία πιθανώς να επιδράσουν στη φαρμακευτική αγωγή και να επηρεάσουν την παραγωγή βλέννας.
Κάλλιο το προλαμβάνειν Τι μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε για να αποφύγουμε τα χειρότερα; Κατ’ αρχάς, όσοι πάσχουν από αναπνευστικά προβλήματα, σύμφωνα με τον κ. Χατζησταύρου θα πρέπει να αποφεύγουν να βγουν έξω από το σπίτι, να λαμβάνουν τακτικά τη φαρμακευτική τους αγωγή και να επισκέπτονται τον γιατρό τους σε περίπτωση που παρατηρήσουν οποιαδήποτε επιδείνωση. Επίσης, τις ημέρες των αυξημένων συγκεντρώσεων καλό είναι όλοι, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, να μη γυμνάζονται σε εξωτερικούς χώρους. Επίσης, κάθε φορά που χρησιμοποιείτε το τζάκι, θα πρέπει να αφήνετε ένα παράθυρο λίγο ανοιχτό για να ανανεώνεται ο αέρας.
Συγκεκριμένα για το τζάκι, έχει μεγάλη σημασία τόσο ο καθαρισμός της καμινάδας, όσο και η σωστή επιλογή ξύλων προς καύση. Όπως αναφέρει ο κ. Γιάννης, επαγγελματίας καθαριστής τζακιών: «Το τζάκι θα πρέπει να καθαρίζεται σε κάθε δύο τόνους ξύλα που θα καίγονται. Περίπου δηλαδή, μια φορά τον χρόνο. Ο καθαρισμός της καμινάδας είναι πολύ σημαντικός, έτσι ώστε να περνάει ο καπνός χωρίς να ‘μένει’ μέσα στην καμινάδα και να γίνεται καλύτερη καύση των ξύλων.
» Όσον αφορά το είδος των ξύλων, δεν υπάρχει περιορισμός, αρκεί να είναι ξύλα κατάλληλα για καύση και όχι ξύλα βαμμένα ή βερνικωμένα. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ξύλα με κόλλα, ενώ ιδιαίτερα επικίνδυνη είναι και η καύση αντικειμένων από φορμάικα και νοβοπάν. Τέλος, τα ξύλα πρέπει να είναι ξερά και όχι βρεγμένα». Το κόστος για έναν επαρκή καθαρισμό καμινάδας κυμαίνεται από 40 μέχρι 90€.
