Πώς μιλάμε στο παιδί για τον θάνατο;
Τι λέμε σε ένα παιδί για τον θάνατο και πώς θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε μαζί του την απώλεια;
Προτιμάμε καλύτερα να πεθαίνουμε κάθε ώρα από τον φόβο του θανάτου, παρά να πεθάνουμε μία φορά
Για πολλούς γονείς το θέμα του θανάτου και το πώς αυτό θα συζητηθεί με το παιδί είναι αρκετά άβολο ζήτημα. Η αλήθεια είναι πως η προσέγγιση του θανάτου έχει δύο οπτικές: η μία έχει να κάνει με το πώς ως ενήλικες τοποθετούμαστε πάνω στο θάνατο και η άλλη πως δευτερογενώς ως γονείς μεταφέρουμε στα παιδιά μας την έννοια του θανάτου.
Πώς του μιλάμε λοιπόν για την απώλεια;
«Η οδύνη και ο φόβος του θανάτου κυριαρχεί στη ζωή πολλών ανθρώπων και αναστατώνει σταθερά την σκέψη και τη συμπεριφορά τους. Από υπαρξιακής πλευράς μάλιστα, η αγωνία του θανάτου είναι παρούσα σε κάθε ψυχοθεραπευτική συνεδρία», αναφέρει ο κ. Δημήτρης Κούκης, παιδοψυχολόγος.
Με λίγα λόγια μιλώντας για τον θάνατο στην ουσία μιλάμε για την ίδια τη ζωή και κατά συνέπεια το πώς εμείς οι ίδιοι βιώνουμε τη ζωή μας -ευχαριστιακά ή όχι, χρωματίζει το πώς βλέπουμε τον θάνατο. Άλλωστε, αν κάποιος δεν αντιλαμβάνεται τη χαρά της ζωής, για ποιον λόγο να τον απασχολεί ο θάνατος;
«Το πώς εμείς οι ίδιοι ως γονείς αντιλαμβανόμαστε λοιπόν την έννοια του θανάτου, καθρεφτίζεται στα παιδιά μας. Και οι δυσκολίες ή η αμηχανία που νιώθουμε προέρχεται από τη δική μας υπαρξιακή αγωνία και δυσκολία», τονίζει ο ίδιος δίνοντας πρακτικές συμβουλές για το πώς θα πρέπει ως γονείς να μιλήσουμε στα παιδιά μας για αυτόν.
Ειλικρίνεια
Οφείλουμε να είμαστε ειλικρινείς με τα παιδιά για τον θάνατο, και να χρησιμοποιούμε έννοιες και εκφράσεις κυριολεκτικές. Ο παππούς δεν «κοιμήθηκε», δεν «ταξιδεύει», δεν «έφυγε», ο παππούς πέθανε. Τι σημαίνει αυτό; Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας κυρίως, εξηγούμε την έννοια του θανάτου αναφερόμενοι σε βιοτικές λειτουργίες: ο παππούς έπαψε να τρώει, να αναπνέει, να κοιμάται, να παίζει μαζί μας, να είναι δίπλα μας. Πέρα από τις κυριολεκτικές εκφράσεις στα παιδιά θα πρέπει να μιλήσουμε και για πρακτικά θέματα.
Αν δηλαδή η γιαγιά ήταν κάθε πρωί στο σπίτι, θα πρέπει να τους εξηγήσουμε ότι η γιαγιά δεν θα ξαναέρθει, αλλά υπάρχει λύση, να μένουν με κάποιον άλλο στο σπίτι ή να πάνε σχολείο ή οτιδήποτε άλλο.
Πολλά παιδιά έχουν την τάση να συνδέουν τον θάνατο με τους ήρωες των κινουμένων σχεδίων που πεθαίνουν και επανέρχονται, άρα έχει νόημα να τους τονίσουμε τη μονιμότητα του θανάτου και τη μη αναστρεψιμότητά του.
Ανοικτοί στην έκφραση συναισθημάτων
Ως γονείς δεν πρέπει να φοβηθούμε να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας. Όπως τα παιδιά μας βλέπουν να γελάμε, να διασκεδάζουμε, να αγκαλιάζουμε τον σύντροφό μας, ομοίως επιβάλλεται να μας δουν να πενθούμε, να κλαίμε, να δακρύσουμε και να μην έχουμε καλή διάθεση επειδή χάσαμε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο.
Επίσης χρήσιμο θα ήταν να υπάρχουν στο σπίτι κάποια ενθύμια, όπως φωτογραφίες του παππού και της γιαγιάς, χωρίς όμως υπερβολές με δεκάδες φωτογραφίες, καντήλια, μαύρα ρούχα για μήνες κτλ.
Όχι πολλές λεπτομέρειες
Δεν τρομάζουμε τα παιδιά με… ανατριχιαστικές λεπτομέρειες και περιγραφές («η γιαγιά είναι στο χώμα σε αποσύνθεση» κτλ.), ούτε χρειάζεται να τα πάρουμε μαζί στην ταφή, αλλά να τα προετοιμάσουμε κατάλληλα ώστε να πάμε μαζί τους στην κηδεία.
Περιβάλλον ασφάλειας
Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα ασφαλές συναισθηματικό περιβάλλον για να μπορέσουν τα παιδιά να εκφραστούν ελεύθερα, να κλάψουν, να έχουν ανησυχίες ή διαταραχές στον ύπνο τους. Αλλά και μια συναισθηματική άνεση στο να ρωτήσουν ό,τι θέλουν σχετικά με το ζήτημα. Δραστηριότητες όπως τα παιχνίδια ρόλων και η ζωγραφική μπορούν να τα βοηθήσουν να εκφραστούν.
«Τον πήρε ο Θεούλης»
Οι μακρές αναφορές σε θέματα θρησκείας δεν βοηθούν πάντα. «Είναι στον θεούλη και είναι καλά», «μας βλέπει από ψηλά και χαμογελά», είναι φράσεις που δεν μπορούν να αντιληφθούν πάντα τα παιδιά. Ναι μεν δεν είναι περιττές, αλλά δεν θα είναι εύστοχο οι αναφορές μας σε αυτά να είναι μακρές.
Ο θάνατος είναι κάτι δυσάρεστο και το πώς εμείς ή τα παιδιά μας θα μεταβολίσουμε την έννοια ή την απώλεια σίγουρα θα είναι κάτι δύσκολο και υπαρξιακά ψυχοφθόρο. Ο φόβος του θανάτου δε θα φύγει ποτέ, ούτε από εμάς ούτε από τα παιδιά μας, όμως όπως ευφυώς αναφέρει ο Γούντι Άλεν:
«Δεν φοβάμαι τον θάνατο, απλώς δε θέλω να είμαι εκεί όταν έρθει».
Σαίξπηρ
Για πολλούς γονείς το θέμα του θανάτου και το πώς αυτό θα συζητηθεί με το παιδί είναι αρκετά άβολο ζήτημα. Η αλήθεια είναι πως η προσέγγιση του θανάτου έχει δύο οπτικές: η μία έχει να κάνει με το πώς ως ενήλικες τοποθετούμαστε πάνω στο θάνατο και η άλλη πως δευτερογενώς ως γονείς μεταφέρουμε στα παιδιά μας την έννοια του θανάτου.
Πώς του μιλάμε λοιπόν για την απώλεια;
«Η οδύνη και ο φόβος του θανάτου κυριαρχεί στη ζωή πολλών ανθρώπων και αναστατώνει σταθερά την σκέψη και τη συμπεριφορά τους. Από υπαρξιακής πλευράς μάλιστα, η αγωνία του θανάτου είναι παρούσα σε κάθε ψυχοθεραπευτική συνεδρία», αναφέρει ο κ. Δημήτρης Κούκης, παιδοψυχολόγος.
Με λίγα λόγια μιλώντας για τον θάνατο στην ουσία μιλάμε για την ίδια τη ζωή και κατά συνέπεια το πώς εμείς οι ίδιοι βιώνουμε τη ζωή μας -ευχαριστιακά ή όχι, χρωματίζει το πώς βλέπουμε τον θάνατο. Άλλωστε, αν κάποιος δεν αντιλαμβάνεται τη χαρά της ζωής, για ποιον λόγο να τον απασχολεί ο θάνατος;
«Το πώς εμείς οι ίδιοι ως γονείς αντιλαμβανόμαστε λοιπόν την έννοια του θανάτου, καθρεφτίζεται στα παιδιά μας. Και οι δυσκολίες ή η αμηχανία που νιώθουμε προέρχεται από τη δική μας υπαρξιακή αγωνία και δυσκολία», τονίζει ο ίδιος δίνοντας πρακτικές συμβουλές για το πώς θα πρέπει ως γονείς να μιλήσουμε στα παιδιά μας για αυτόν.
Ειλικρίνεια
Οφείλουμε να είμαστε ειλικρινείς με τα παιδιά για τον θάνατο, και να χρησιμοποιούμε έννοιες και εκφράσεις κυριολεκτικές. Ο παππούς δεν «κοιμήθηκε», δεν «ταξιδεύει», δεν «έφυγε», ο παππούς πέθανε. Τι σημαίνει αυτό; Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας κυρίως, εξηγούμε την έννοια του θανάτου αναφερόμενοι σε βιοτικές λειτουργίες: ο παππούς έπαψε να τρώει, να αναπνέει, να κοιμάται, να παίζει μαζί μας, να είναι δίπλα μας. Πέρα από τις κυριολεκτικές εκφράσεις στα παιδιά θα πρέπει να μιλήσουμε και για πρακτικά θέματα.
Αν δηλαδή η γιαγιά ήταν κάθε πρωί στο σπίτι, θα πρέπει να τους εξηγήσουμε ότι η γιαγιά δεν θα ξαναέρθει, αλλά υπάρχει λύση, να μένουν με κάποιον άλλο στο σπίτι ή να πάνε σχολείο ή οτιδήποτε άλλο.
Πολλά παιδιά έχουν την τάση να συνδέουν τον θάνατο με τους ήρωες των κινουμένων σχεδίων που πεθαίνουν και επανέρχονται, άρα έχει νόημα να τους τονίσουμε τη μονιμότητα του θανάτου και τη μη αναστρεψιμότητά του.
Ανοικτοί στην έκφραση συναισθημάτων
Ως γονείς δεν πρέπει να φοβηθούμε να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας. Όπως τα παιδιά μας βλέπουν να γελάμε, να διασκεδάζουμε, να αγκαλιάζουμε τον σύντροφό μας, ομοίως επιβάλλεται να μας δουν να πενθούμε, να κλαίμε, να δακρύσουμε και να μην έχουμε καλή διάθεση επειδή χάσαμε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο.
Επίσης χρήσιμο θα ήταν να υπάρχουν στο σπίτι κάποια ενθύμια, όπως φωτογραφίες του παππού και της γιαγιάς, χωρίς όμως υπερβολές με δεκάδες φωτογραφίες, καντήλια, μαύρα ρούχα για μήνες κτλ.
Όχι πολλές λεπτομέρειες
Δεν τρομάζουμε τα παιδιά με… ανατριχιαστικές λεπτομέρειες και περιγραφές («η γιαγιά είναι στο χώμα σε αποσύνθεση» κτλ.), ούτε χρειάζεται να τα πάρουμε μαζί στην ταφή, αλλά να τα προετοιμάσουμε κατάλληλα ώστε να πάμε μαζί τους στην κηδεία.
Περιβάλλον ασφάλειας
Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα ασφαλές συναισθηματικό περιβάλλον για να μπορέσουν τα παιδιά να εκφραστούν ελεύθερα, να κλάψουν, να έχουν ανησυχίες ή διαταραχές στον ύπνο τους. Αλλά και μια συναισθηματική άνεση στο να ρωτήσουν ό,τι θέλουν σχετικά με το ζήτημα. Δραστηριότητες όπως τα παιχνίδια ρόλων και η ζωγραφική μπορούν να τα βοηθήσουν να εκφραστούν.
«Τον πήρε ο Θεούλης»
Οι μακρές αναφορές σε θέματα θρησκείας δεν βοηθούν πάντα. «Είναι στον θεούλη και είναι καλά», «μας βλέπει από ψηλά και χαμογελά», είναι φράσεις που δεν μπορούν να αντιληφθούν πάντα τα παιδιά. Ναι μεν δεν είναι περιττές, αλλά δεν θα είναι εύστοχο οι αναφορές μας σε αυτά να είναι μακρές.
Ο θάνατος είναι κάτι δυσάρεστο και το πώς εμείς ή τα παιδιά μας θα μεταβολίσουμε την έννοια ή την απώλεια σίγουρα θα είναι κάτι δύσκολο και υπαρξιακά ψυχοφθόρο. Ο φόβος του θανάτου δε θα φύγει ποτέ, ούτε από εμάς ούτε από τα παιδιά μας, όμως όπως ευφυώς αναφέρει ο Γούντι Άλεν:
«Δεν φοβάμαι τον θάνατο, απλώς δε θέλω να είμαι εκεί όταν έρθει».
