Γιατί το παιδί μου δεν μιλάει καθαρά;

Οι διαταραχές λόγου είναι μια αρκετά συχνή “ομάδα” παθήσεων που προκαλεί προβλήματα στην εκφορά λογου και την επικοινωνία ενός παιδιού. Η βοήθεια έρχεται από τη λογοθεραπεία, στην οποία οι γονείς καλούνται να απευθυνθούν σε αντίστοιχες περιπτώσεις.

Πώς βοηθά και τι θα πρέπει να ξέρουμε ως γονείς; Ποια σημάδια μπορεί να κρύβουν προβλήματα λόγου στο παιδί;

Η λογοθεραπέυτρια Ειρήνη Καραγιαννοπούλου* δίνει απαντήσεις. 

Τι είναι η λογοθεραπεία;

Λογοθεραπεία είναι η επιστήμη που ασχολείται με την πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία των διαταραχών λόγου, ομιλίας, φώνησης, μάσησης και κατάποσης σε παιδιά και ενήλικες. Στόχος της είναι η ανάπτυξη της λεκτικής και εξωλεκτικής επικοινωνίας, της καθαρότητας της ομιλίας καθώς και των γλωσσικών δεξιοτήτων του ατόμου.

Ποια είναι τα συχνότερα προβλήματα λόγου, ομιλίας και επικοινωνίας που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι λογοθεραπευτές στην Ελλάδα;

Υπάρχουν οι διαταραχές ομιλίας, δηλαδή διαταραχές άρθρωσης και φωνολογίας όπου το παιδί δε λέει σωστά όλους τους ήχους της γλώσσας του. Σε αυτή την περίπτωση το παιδί είτε γνωρίζει τον ήχο που θέλει να πει αλλά δεν μπορεί λόγω μιας δυσλειτουργίας του μηχανισμού άρθρωσης (χείλια, δόντια, γλώσσα, ουρανίσκος κτλ), είτε δε διακρίνει ακουστικά τον ήχο και επιλέγει λάθος φώνημα. Στις διαταραχές ομιλίας, συναντάμε συχνά και τις διαταραχές ροής με συχνότερη τον τραυλισμό και σπανιότερη το cluttering (δεν υπάρχει εύχρηστος όρος στα ελληνικά). Συχνές είναι και οι διαταραχές λόγου (για να το αποσαφηνίσουμε, όπου λόγος ας βάλουμε τη λέξη νους). Σε αυτή την περιοχή τα παιδιά δυσκολεύονται με το λεξιλόγιο, την εύρεση τη σωστής λέξης, τη χρήση της σωστής λέξης, την αφήγηση, τη χρήση των γραμματικών και συντακτικών κανόνων κ.τ.λ.

Μαζί με αυτές τις κατεξοχήν διαταραχές λόγου, συχνές είναι και διαταραχές που επηρεάζουν την ομιλία, το λόγο, την κοινωνικότητα και την επικοινωνία δευτερογενώς. Τέτοιες διαταραχές είναι καταρχήν οι Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές (ή αλλιώς το φάσμα του αυτισμού), σύνδρομα που επηρεάζουν τη νοημοσύνη και τα κέντρα του λόγου στον εγκέφαλο (όπως το σύνδρομο Down), καθώς και η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ).


Πώς προκύπτουν αυτές οι διαταραχές; Είναι π.χ. γονιδιακές;

Οι διαταραχές δεν έχουν όλες την ίδια αιτιολογική αφετηρία. Σε αρκετές περιπτώσεις τα αίτια είναι νευρολογικά, σε άλλες λειτουργικά, σε άλλες εξελικτικά. Σε πολλές από τις αναπτυξιακές διαταραχές ανιχνεύεται ο κληρονομικός παράγοντας, στο ποσοστό όμως που του αναλογεί. Το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει το παιδί, παίζει και αυτό το ρόλο του στο κατά πόσο η δυσκολία θα πυροδοτηθεί, θα οξυνθεί ή θα αμβλυνθεί.

Πότε είναι απαραίτητη για το παιδί; 

Καλό είναι η λογοθεραπεία να ξεκινά πριν το παιδί αρχίσει το δημοτικό, καθώς δυσκολίες και λάθη που κάνει στην ομιλία του πολύ συχνά μεταφέρονται στο γραπτό λόγο. Για παράδειγμα, ένα παιδί που στην ομιλία του αντικαθιστά το /θ/ με το /φ/, μπορεί να κάνει το ίδιο και στο γραπτό λόγο και να γράψει /φέλω/ αντί για /θέλω/. Στόχος της παρέμβασης κατά τη νηπιακή ηλικία είναι να αποφευχθούν ή να αμβλυνθούν ενδεχόμενες μαθησιακές δυσκολίες. Στις περιπτώσεις που η διαταραχή ομιλίας ή λόγου είναι σοβαρή, η κατάκτηση του γραπτού λόγου μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολη.

Ταυτόχρονα, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να επηρεαστεί η κοινωνικοποίηση και η συναισθηματική κατάσταση του παιδιού στο νέο σχολικό πλαίσιο εάν η ομιλία του γίνει αντικείμενο σχολιασμού και πειράγματος.


Σε ποια ηλικία τα παιδιά συνήθως εμφανίζουν προβλήματα λόγου και ομιλίας;

Κατά τα πρώτα 6 χρόνια ζωής του, το παιδί περνά από τα στάδια κατάκτησης του λόγου και της ομιλίας. Το παιδί κατακτά και ολοκληρώνει το φωνολογικό του σύστημα, χτίζει τη δομή του λόγου του, εμπλουτίζει το λεξιλόγιο του, αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον κοινωνικό ρόλο της γλώσσας ως μέσο επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης. Όλα αυτά συνεχίζουν να ενδυναμώνονται κατά τη διάρκεια της μαθησιακής του πορείας στο σχολείο. Ωστόσο, τα πρώτα 6 χρόνια είναι τα πιο σημαντικά και είναι τότε που εμφανίζονται τα ελλείματα σε σχέση με τις δεξιότητες που αναμένουμε να αποκτήσει ένα παιδί σε κάθε αναπτυξιακό στάδιο . Σε κάποιες διαταραχές οι δυσκολίες αρχίζουν να διαφαίνονται από την ηλικία των 2,5 ετών. Συνήθως οι γονείς ζητούν τη βοήθεια ενός λογοθεραπευτή όταν το παιδί είναι στην ηλικία των 4-5 ετών.

Πως αναγνωρίζουμε τυχόν προβλήματα; Ποια είναι τα "σημάδια";

Είναι καλό να ζητήσετε τη γνώμη ενός λογοθεραπευτή όταν το παιδί:

Δυσκολεύεται να προφέρει σωστά τους ήχους της γλώσσας του.
Δυσκολεύεται να κατανοήσει αυτά που ακούει ή να εκφράσει τις επιθυμίες, τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ολοκληρωμένα.
Χρησιμοποιεί πολύ περιορισμένο λεξιλόγιο.
Δυσκολεύεται στη γραφή ή/και στην ανάγνωση.

Τι πρέπει να κάνουμε σε περίπτωση που παρατηρήσουμε κάποιο πρόβλημα;

Καλό θα είναι να απευθυνθούμε σε ένα λογοθεραπευτή για αξιολόγηση, ώστε να επιβεβαιωθεί ή όχι η ανησυχία μας πως η δυσκολία του παιδιού χρήζει λογοθεραπείας. Όσο πιο έγκαιρα δοθεί βοήθεια στο παιδί τόσο καλύτερη πρόγνωση μπορούμε να έχουμε για τη μετέπειτα πορεία του. Κατόπιν, με την κατάλληλη καθοδήγηση από το λογοθεραπευτή, μπορούμε στο σπίτι να βοηθήσουμε το παιδί να βελτιώσει την ομιλία του με ευχάριστες ασκήσεις και παιχνίδι.

Τα αποτελέσματα από τη θεραπεία είναι μόνιμα;

Σε ό,τι αφορά τις διαταραχές άρθρωσης και φωνολογίας τα αποτελέσματα είναι συνήθως άμεσα και μόνιμα. Υπάρχει ένα ποσοστό παιδιών που δυσκολεύονται να γενικεύσουν τα νέα μοντέλα παραγωγής του λόγου και εκεί χρειάζεται να αναρωτηθούμε εκ νέου για τα αίτια της διαταραχής. Σε άλλες διαταραχές που έχουν επιπτώσεις στις γλωσσικές δεξιότητες του παιδιού μπορούμε να μιλήσουμε για βελτίωση και πρόοδο και αυτό εξαρτάται τόσο από τη θεραπευτική διαδικασία όσο και από τις δεξιότητες του παιδιού.

Ποια λάθη κάνουν οι γονείς στην αντιμετώπιση του προβλήματος κατά τη γνώμη σας;

Η συμβολή των γονιών είναι τεράστιας σημασίας στη θεραπευτική διαδικασία. Ας μην ξεχνάμε πως εκείνοι είναι αυτοί που μαθαίνουν τον κόσμο στα παιδιά τους, μέσα από το παιχνίδι, την αφήγηση ιστοριών, το διάβασμα παραμυθιών, του μοιράσματος της καθημερινότητας τους, της εκμάθησης δεξιοτήτων, την επιβράβευση, την ασφάλεια και την αγάπη που τους παρέχουν.
Αν οι γονείς περνούν χρόνο με τα παιδιά τους κάνοντας δραστηριότητες απαλλαγμένοι από το άγχος της επίδοσης και αντιληφθούν ότι εκείνοι είναι οι σημαντικότερες φιγούρες στη ζωή των παιδιών τους, δεν έχουμε λόγο να μιλάμε για λάθη.

* H Ειρήνη Καραγιαννοπούλου είναι λογοθεραπεύτρια. Προσφέρει υπηρεσίες λογοθεραπείας σε παιδιά με διαταραχές φωνολογίας και άρθρωσης, καθυστέρηση ομιλίας και μαθησιακές δυσκολίες (Ευριπίδου 14, Άγιοι Ταξιάρχες, 141 22 Ηράκλειο Αττικής, τηλ: 2155555276, 6955216770).