Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε υπερβολικά
Οι χίπστερ, η κατάθλιψη, η... αγάπη, και άλλες λέξεις που έχουμε καταστρέψει από την πολλή χρήση.
του Θοδωρή Διάκου
Πόσες φορές έχουμε ακούσει κάποιον να λέει πως έχει ψυχολογικά προβλήματα; Ή να δηλώνει περήφανα στα κοινωνικά του δίκτυα πως είναι τρολ. Ή να γράφει παραγράφους επί παραγράφων για την ελευθερία της έκφρασης, και πώς η αντίθετη γνώμη που μόλις εκφράσαμε σ’ αυτό που είπε του την στερεί. Ναι, υπάρχουν πολλές λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούμε τόσο εκτεταμένα, που έχουν καταλήξει να χάνουν εντελώς το νόημά τους. Και οι δέκα που ακολουθούν ίσως είναι οι χειρότερες.
Χίπστερ
Κάποτε, χίπστερ αποκαλούσαμε κάποιον που φορούσε πολλά καρό πουκάμισα, τα συνδύαζε με παράξενες και πολύχρωμες τιράντες ή παντελόνια-σωλήνες, και έλεγε φράσεις του τύπου «Μου αρέσει το τάδε συγκρότημα, αλλά δεν νομίζω να τους ξέρεις». Και είχαν μια περίεργη εμμονή με τα προϊόντα της Apple. Όλα αυτά, όμως, τελείωσαν κάπου στο 2011, όταν έγινε γενικά αποδεκτό να ζεις με ψωμί του τοστ και νερό βρύσης για έναν μήνα για να μπορέσεις να αγοράσεις το καινούριο iPhone. Μπορεί να ήταν πιο ευχάριστοι αισθητικά, μα οι χίπστερ ήταν κι αυτοί μια υποκουλτούρα. Και όπως όλες οι υποκουλτούρες, έρχεται η στιγμή που απορροφούνται στην σφαίρα του mainstream. Πλέον, ο όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν κατηγορία για ένα εκατομμύριο πράγματα που αντιπαθούμε, κι αυτό δείχνει πόσο κορεσμένος είναι.
Αγάπη
Αυτό είναι κάπως πιο δύσκολο να το ορίσουμε. Γιατί, πόσοι και πόσοι φιλόσοφοι έχουν περάσει χρόνια προσπαθώντας να βρουν το νόημα της αγάπης, μελετώντας τις εκφράσεις της. Άλλοι, πάλι, θα σου πουν πως αγάπη είναι όταν βρεις ένα άτομο που σε κάνει να νιώθεις ολοκληρωμένος. Και μετά ήρθαμε εμείς και εφαρμόσαμε αυτόν τον ορισμό με απόλυτη κυριολεξία, φωνάζοντας Σ’ αγαπώ ακόμα και στον ντελιβερά που φέρνει τα σουβλάκια. Εντάξει, αυτό ήταν υπερβολή, δεν το έχουμε φωνάξει. Αλλά σίγουρα, ανοίγοντας την πόρτα και βλέποντας την δεμένη σακούλα με το φαγητό μας, το έχουμε αισθανθεί.
Φίλος
Αυτό ίσως πονάει αρκετά για να το παραδεχτούμε. Ποια είναι η φύση της φιλίας; Πότε κάποιος σταματάει να είναι γνωστός, ή παρέα, και μπορεί να θεωρείται φίλος; Η υπερβολική χρήση της λέξης οδήγησε με την σειρά της σε απλουστεύσεις και πιο πολύπλοκων όρων. Οπότε, κάποιος που γνώρισες τρεις μέρες πριν και κάνατε μια ωραία συζήτηση πίνοντας μπύρες είναι φίλος σου, οπότε αυτός που σε γνωρίζει κάτι χρόνια παραπάνω, προάγεται σε «κολλητός» ή «αδερφός», και πάει λέγοντας. Σίγουρα, ακούγεται ωραίο όταν ονομάζουμε τους πάντες φίλους, αλλά αυτό δεν επηρεάζει και τις προσδοκίες μας από αυτούς;
Κατάθλιψη
Πολλοί είμαστε ένοχοι γι’ αυτό. Η κατάθλιψη πρέπει να είναι η ασθένεια που ο περισσότερος κόσμος έχει αποφασίσει ότι περνάει… βγάζοντας διάγνωση μόνος του. Κι αυτό είναι αρκετά προβληματικό. Η κατάθλιψη είναι μια χρόνια ασθένεια, άκρως σοβαρή. Ταυτόχρονα, όμως, όπως με κάθε ασθένεια του μυαλού, υπάρχει ένα μεγάλο φάσμα, από τις πιο σοβαρές περιπτώσεις, μέχρι και πιο ελαφρά, παροδικά καταθλιπτικά επεισόδια. Το πρόβλημα όμως βρίσκεται στο ότι χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη για να περιγράψουμε μια μεγάλη γκάμα συναισθημάτων, που συνήθως είναι άσχετα με την κατάθλιψη.
Ψυχολογικά προβλήματα
Στην ίδια ομάδα, αλλά ακόμα πιο ενοχλητική, η φράση «έχω ψυχολογικά προβλήματα» έχει χάσει πλέον κάθε νόημα. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να αποκτήσει ένας άνθρωπος ψυχολογικά προβλήματα, και συνήθως έχουν να κάνουν με τραυματικές εμπειρίες. Κάποιος που διαβάζει τα άπαντα των καταραμένων ποιητών και έχει μια ρομαντική ιδέα στο κεφάλι του για την αυτοκαταστροφή, μάλλον προσπαθεί υπερβολικά να ξεχωρίσει – πράγμα που είναι δύσκολο, καθώς τα πάντα στην εποχή μας έχουν την τάση να γίνονται μαζικό κίνημα. Πέρα από αυτό, η τόσο ελεύθερη χρήση του όρου είναι προσβλητική για άτομα που αντιμετωπίζουν όντως σοβαρά προβλήματα. Όπως, όσοι υποφέρουν από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD), η οποία χρησιμοποιείται κατά κόρον σαν αστείο.
Superfood
Θυμάται κανείς την σπιρουλίνα; Φαίνεται πως κάθε εξάμηνο, κάποιο καινούριο φαγητό επιλέγεται (με ασαφείς, πάντα) πληροφορίες ως το νέο “must” της διατροφής, και η αγορά τρελαίνεται. Το μόνο πρόβλημα; Αυτά τα φαγητά προτείνονται σαν συμπληρώματα της διατροφής μας, όχι σαν βάσεις. Ακόμα και το πιο υγιεινό γεύμα, όταν καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες, μπορεί να καταλήξει καταστροφικό. Δεν θα κερδίσουμε κάτι τρώγοντας κάθε μέρα blueberries.
Τρολ
Εδώ μιλάμε για μία ενοχλητική τάση που απλά έγινε χειρότερη. Κάποτε, η ιδέα ενός τρολ ήταν ένας τύπος που έμπαινε σε διάφορα διαδικτυακά φόρουμ με μοναδικό σκοπό να εξοργίσει τους πιο ευαίσθητους. Πλέον, ακούς τον οποιονδήποτε να λέει ότι «τρολάρει», κάνοντας πράγματα που δεν εξοργίζουν, δεν προκαλούν και γενικότερα δεν πρόκειται να κάνουν κανέναν να ασχοληθεί. Ειδικότερα από τότε που το ίντερνετ έχει καταληφθεί από meme, τα οποία πια μπαίνουν και βγαίνουν απ’ την μόδα με την ταχύτητα του φωτός, το παλιό, κλασικό τρολάρισμα έχει χάσει όλη την παλιά του «αίγλη».
«Ελευθερία έκφρασης»
Ένα από τα μεγαλύτερα ανθρώπινα δικαιώματα, μα τόσο παρεξηγημένο. Η ελευθερία έκφρασης σημαίνει πως ο καθένας έχει το δικαίωμα να λέει ό,τι θέλει, όπως το θέλει, όποτε το θέλει. Και, όπως είναι λογικό, εύκολα ξεσπούν καυγάδες. Το πρόβλημα με την ελευθερία έκφρασης είναι πως βρίσκουν πάνω της πάτημα κάθε λογής αληθινά (και πιθανόν επικίνδυνα) τρολ για να δικαιολογήσουν τις απόψεις τους – άσχετα αν αυτές οι απόψεις αντιτίθενται σε άλλα ανθρώπινα δικαιώματα. Για παράδειγμα, κάποιος ξεσπάει σε ένα σεξιστικό παραλήρημα, και αν τον κατηγορήσεις για τον σεξισμό του, ευθύς θα επικαλεστεί την ελευθερία έκφρασής του, την οποία μάλιστα του "στερείς". Συνεπώς, τις περισσότερες φορές τίθεται θέμα…
«…Πολιτικής ορθότητας»
Τι είναι σωστό; Τι είναι λάθος; Τι είναι ρατσιστικό και τι είναι «απλά ένα αστείο»; Πόσο μπορούμε να πάρουμε σοβαρά τα άτομα που προσβάλλονται προσωπικά από τα λόγια μας, και παράλληλα τι λέει για την παιδεία μας το γεγονός ότι δεν σκεφτόμαστε πριν ξεστομίσουμε κάτι που θεωρητικά μπορεί να είναι προσβλητικό; Αν πρέπει να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς, η συζήτηση περί πολιτικής ορθότητας μπορεί να συνεχίζεται επ’ άπειρον και προκαλεί μονάχα πονοκέφαλο. Σίγουρα, υπάρχουν πράγματα που είναι ξεκάθαρα προσβλητικά και λάθος, με την έννοια της κοινής λογικής, όπως ο ρατσισμός. Έπειτα, υπάρχουν λεπτομέρειες για τις οποίες δεν ήμασταν (και δεν θα μπορούσαμε να είμαστε) ενήμεροι, και ξαφνικά βρισκόμαστε υπό την επίθεση των επονομαζόμενων «πολεμιστών κοινωνικής δικαιοσύνης».
Τζέντλεμαν
Αυτή η λέξη είχε κάποτε κύρος. Κι όταν λέμε κάποτε, εννοούμε πριν πολλές δεκαετίες. Πλέον, όταν το μεγαλύτερο ποσοστό που την χρησιμοποιεί είναι περίεργοι τύποι στο ίντερνετ που, αν δεν διαλαλούσαν με κάθε ευκαιρία την αθεΐα τους, θα πίστευαν πως είναι η μετενσάρκωση του Χριστού, [] και παραπονιούνται για το πώς δεν τους θέλει καμία κοπέλα, παρ’ όλο που (κατά την γνώμη τους) είναι σωστοί και μορφωμένοι κύριοι, ίσως έχει έρθει η ώρα να αφήσουμε αυτή την λέξη να αναπαυθεί εν ειρήνη. Σε διπλανούς τάφους με την κοινωνική ζωή όσων την χρησιμοποιούν για να περιγράψουν τον εαυτό τους. Να θυμάστε: ένας αληθινός κύριος ποτέ δεν περιαυτολογεί, και η συμπεριφορά του είναι θέμα ανατροφής, όχι ερωτικής απελπισίας.
Πόσες φορές έχουμε ακούσει κάποιον να λέει πως έχει ψυχολογικά προβλήματα; Ή να δηλώνει περήφανα στα κοινωνικά του δίκτυα πως είναι τρολ. Ή να γράφει παραγράφους επί παραγράφων για την ελευθερία της έκφρασης, και πώς η αντίθετη γνώμη που μόλις εκφράσαμε σ’ αυτό που είπε του την στερεί. Ναι, υπάρχουν πολλές λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούμε τόσο εκτεταμένα, που έχουν καταλήξει να χάνουν εντελώς το νόημά τους. Και οι δέκα που ακολουθούν ίσως είναι οι χειρότερες.
Χίπστερ
Κάποτε, χίπστερ αποκαλούσαμε κάποιον που φορούσε πολλά καρό πουκάμισα, τα συνδύαζε με παράξενες και πολύχρωμες τιράντες ή παντελόνια-σωλήνες, και έλεγε φράσεις του τύπου «Μου αρέσει το τάδε συγκρότημα, αλλά δεν νομίζω να τους ξέρεις». Και είχαν μια περίεργη εμμονή με τα προϊόντα της Apple. Όλα αυτά, όμως, τελείωσαν κάπου στο 2011, όταν έγινε γενικά αποδεκτό να ζεις με ψωμί του τοστ και νερό βρύσης για έναν μήνα για να μπορέσεις να αγοράσεις το καινούριο iPhone. Μπορεί να ήταν πιο ευχάριστοι αισθητικά, μα οι χίπστερ ήταν κι αυτοί μια υποκουλτούρα. Και όπως όλες οι υποκουλτούρες, έρχεται η στιγμή που απορροφούνται στην σφαίρα του mainstream. Πλέον, ο όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν κατηγορία για ένα εκατομμύριο πράγματα που αντιπαθούμε, κι αυτό δείχνει πόσο κορεσμένος είναι.
Αγάπη
Αυτό είναι κάπως πιο δύσκολο να το ορίσουμε. Γιατί, πόσοι και πόσοι φιλόσοφοι έχουν περάσει χρόνια προσπαθώντας να βρουν το νόημα της αγάπης, μελετώντας τις εκφράσεις της. Άλλοι, πάλι, θα σου πουν πως αγάπη είναι όταν βρεις ένα άτομο που σε κάνει να νιώθεις ολοκληρωμένος. Και μετά ήρθαμε εμείς και εφαρμόσαμε αυτόν τον ορισμό με απόλυτη κυριολεξία, φωνάζοντας Σ’ αγαπώ ακόμα και στον ντελιβερά που φέρνει τα σουβλάκια. Εντάξει, αυτό ήταν υπερβολή, δεν το έχουμε φωνάξει. Αλλά σίγουρα, ανοίγοντας την πόρτα και βλέποντας την δεμένη σακούλα με το φαγητό μας, το έχουμε αισθανθεί.
Φίλος
Αυτό ίσως πονάει αρκετά για να το παραδεχτούμε. Ποια είναι η φύση της φιλίας; Πότε κάποιος σταματάει να είναι γνωστός, ή παρέα, και μπορεί να θεωρείται φίλος; Η υπερβολική χρήση της λέξης οδήγησε με την σειρά της σε απλουστεύσεις και πιο πολύπλοκων όρων. Οπότε, κάποιος που γνώρισες τρεις μέρες πριν και κάνατε μια ωραία συζήτηση πίνοντας μπύρες είναι φίλος σου, οπότε αυτός που σε γνωρίζει κάτι χρόνια παραπάνω, προάγεται σε «κολλητός» ή «αδερφός», και πάει λέγοντας. Σίγουρα, ακούγεται ωραίο όταν ονομάζουμε τους πάντες φίλους, αλλά αυτό δεν επηρεάζει και τις προσδοκίες μας από αυτούς;
Κατάθλιψη
Πολλοί είμαστε ένοχοι γι’ αυτό. Η κατάθλιψη πρέπει να είναι η ασθένεια που ο περισσότερος κόσμος έχει αποφασίσει ότι περνάει… βγάζοντας διάγνωση μόνος του. Κι αυτό είναι αρκετά προβληματικό. Η κατάθλιψη είναι μια χρόνια ασθένεια, άκρως σοβαρή. Ταυτόχρονα, όμως, όπως με κάθε ασθένεια του μυαλού, υπάρχει ένα μεγάλο φάσμα, από τις πιο σοβαρές περιπτώσεις, μέχρι και πιο ελαφρά, παροδικά καταθλιπτικά επεισόδια. Το πρόβλημα όμως βρίσκεται στο ότι χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη για να περιγράψουμε μια μεγάλη γκάμα συναισθημάτων, που συνήθως είναι άσχετα με την κατάθλιψη.
Ψυχολογικά προβλήματα
Στην ίδια ομάδα, αλλά ακόμα πιο ενοχλητική, η φράση «έχω ψυχολογικά προβλήματα» έχει χάσει πλέον κάθε νόημα. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να αποκτήσει ένας άνθρωπος ψυχολογικά προβλήματα, και συνήθως έχουν να κάνουν με τραυματικές εμπειρίες. Κάποιος που διαβάζει τα άπαντα των καταραμένων ποιητών και έχει μια ρομαντική ιδέα στο κεφάλι του για την αυτοκαταστροφή, μάλλον προσπαθεί υπερβολικά να ξεχωρίσει – πράγμα που είναι δύσκολο, καθώς τα πάντα στην εποχή μας έχουν την τάση να γίνονται μαζικό κίνημα. Πέρα από αυτό, η τόσο ελεύθερη χρήση του όρου είναι προσβλητική για άτομα που αντιμετωπίζουν όντως σοβαρά προβλήματα. Όπως, όσοι υποφέρουν από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD), η οποία χρησιμοποιείται κατά κόρον σαν αστείο.
Superfood
Θυμάται κανείς την σπιρουλίνα; Φαίνεται πως κάθε εξάμηνο, κάποιο καινούριο φαγητό επιλέγεται (με ασαφείς, πάντα) πληροφορίες ως το νέο “must” της διατροφής, και η αγορά τρελαίνεται. Το μόνο πρόβλημα; Αυτά τα φαγητά προτείνονται σαν συμπληρώματα της διατροφής μας, όχι σαν βάσεις. Ακόμα και το πιο υγιεινό γεύμα, όταν καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες, μπορεί να καταλήξει καταστροφικό. Δεν θα κερδίσουμε κάτι τρώγοντας κάθε μέρα blueberries.
Τρολ
Εδώ μιλάμε για μία ενοχλητική τάση που απλά έγινε χειρότερη. Κάποτε, η ιδέα ενός τρολ ήταν ένας τύπος που έμπαινε σε διάφορα διαδικτυακά φόρουμ με μοναδικό σκοπό να εξοργίσει τους πιο ευαίσθητους. Πλέον, ακούς τον οποιονδήποτε να λέει ότι «τρολάρει», κάνοντας πράγματα που δεν εξοργίζουν, δεν προκαλούν και γενικότερα δεν πρόκειται να κάνουν κανέναν να ασχοληθεί. Ειδικότερα από τότε που το ίντερνετ έχει καταληφθεί από meme, τα οποία πια μπαίνουν και βγαίνουν απ’ την μόδα με την ταχύτητα του φωτός, το παλιό, κλασικό τρολάρισμα έχει χάσει όλη την παλιά του «αίγλη».
«Ελευθερία έκφρασης»
Ένα από τα μεγαλύτερα ανθρώπινα δικαιώματα, μα τόσο παρεξηγημένο. Η ελευθερία έκφρασης σημαίνει πως ο καθένας έχει το δικαίωμα να λέει ό,τι θέλει, όπως το θέλει, όποτε το θέλει. Και, όπως είναι λογικό, εύκολα ξεσπούν καυγάδες. Το πρόβλημα με την ελευθερία έκφρασης είναι πως βρίσκουν πάνω της πάτημα κάθε λογής αληθινά (και πιθανόν επικίνδυνα) τρολ για να δικαιολογήσουν τις απόψεις τους – άσχετα αν αυτές οι απόψεις αντιτίθενται σε άλλα ανθρώπινα δικαιώματα. Για παράδειγμα, κάποιος ξεσπάει σε ένα σεξιστικό παραλήρημα, και αν τον κατηγορήσεις για τον σεξισμό του, ευθύς θα επικαλεστεί την ελευθερία έκφρασής του, την οποία μάλιστα του "στερείς". Συνεπώς, τις περισσότερες φορές τίθεται θέμα…
«…Πολιτικής ορθότητας»
Τι είναι σωστό; Τι είναι λάθος; Τι είναι ρατσιστικό και τι είναι «απλά ένα αστείο»; Πόσο μπορούμε να πάρουμε σοβαρά τα άτομα που προσβάλλονται προσωπικά από τα λόγια μας, και παράλληλα τι λέει για την παιδεία μας το γεγονός ότι δεν σκεφτόμαστε πριν ξεστομίσουμε κάτι που θεωρητικά μπορεί να είναι προσβλητικό; Αν πρέπει να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς, η συζήτηση περί πολιτικής ορθότητας μπορεί να συνεχίζεται επ’ άπειρον και προκαλεί μονάχα πονοκέφαλο. Σίγουρα, υπάρχουν πράγματα που είναι ξεκάθαρα προσβλητικά και λάθος, με την έννοια της κοινής λογικής, όπως ο ρατσισμός. Έπειτα, υπάρχουν λεπτομέρειες για τις οποίες δεν ήμασταν (και δεν θα μπορούσαμε να είμαστε) ενήμεροι, και ξαφνικά βρισκόμαστε υπό την επίθεση των επονομαζόμενων «πολεμιστών κοινωνικής δικαιοσύνης».
Τζέντλεμαν
Αυτή η λέξη είχε κάποτε κύρος. Κι όταν λέμε κάποτε, εννοούμε πριν πολλές δεκαετίες. Πλέον, όταν το μεγαλύτερο ποσοστό που την χρησιμοποιεί είναι περίεργοι τύποι στο ίντερνετ που, αν δεν διαλαλούσαν με κάθε ευκαιρία την αθεΐα τους, θα πίστευαν πως είναι η μετενσάρκωση του Χριστού, [] και παραπονιούνται για το πώς δεν τους θέλει καμία κοπέλα, παρ’ όλο που (κατά την γνώμη τους) είναι σωστοί και μορφωμένοι κύριοι, ίσως έχει έρθει η ώρα να αφήσουμε αυτή την λέξη να αναπαυθεί εν ειρήνη. Σε διπλανούς τάφους με την κοινωνική ζωή όσων την χρησιμοποιούν για να περιγράψουν τον εαυτό τους. Να θυμάστε: ένας αληθινός κύριος ποτέ δεν περιαυτολογεί, και η συμπεριφορά του είναι θέμα ανατροφής, όχι ερωτικής απελπισίας.
