15 γωνιές της παλιάς Αθήνας που… υπάρχουν ακόμα
Τα νεοκλασικά αρχοντικά, τα υπόγεια ταβερνάκια, τα ασβεστωμένα πεζούλια και οι μικρές λεπτομέρειες μιας παλιάς Αθήνας που ζει.
της Ηρώς Κουνάδη
Αν η ομορφιά είναι στο βλέμμα αυτού που την κοιτάζει, το ίδιο ισχύει και για την νοσταλγία και για την χρονική συνέχεια. Αν θέλεις να πιστεύεις ότι η Αθήνα είναι η τσιμεντούπολη της αντιπαροχής που κατάπιε τα νεοκλασικά με τα ακροκέραμα, δεν θα κοντοσταθείς μπροστά στο κατώφλι κανενός από εκείνα που απέμειναν. Και αν σου τα υποδείξουν, θα τα απορρίψεις ως απλές, ταπεινές εξαιρέσεις. Μια λίστα με αυτές τις εξαιρέσεις που ομορφαίνουν την πόλη –και τη ζωή μας– φτιάξαμε παρακάτω, για όλες εκείνες τις φορές που θα θέλετε να αναζητήσετε την Αθήνα από τα παλιά. Hint: Κρύβεται στις λεπτομέρειες.
Ένα αναπάντεχο δρομάκι γεμάτο νεοκλασικά: Είναι η οδός Ρεμούνδου στην Πλατεία Αττικής –κι είναι ο μοναδικός δρόμος της Αθήνας που έχει μόνο νεοκλασικά και δεν βρίσκεται στην Πλάκα.
Μια υπόγεια ταβέρνα: Βρίσκεται στην Πλάκα και σερβίρει μπακαλιαράκια σε πεινασμένους Αθηναίους και τουρίστες από το 1885. Αν δεν το μαντέψατε, είναι τα Μπακαλιαράκια του Δαμίγου.
Ένα ασβεστωμένο πεζούλι: Και πολλά ολόλευκα νησιώτικα σπιτάκια με μπλε καγκελόπορτες και παράθυρα. Τα Αναφιώτικα βρίσκονται κάτω από τον βράχο της Ακρόπολης από το 1835. Κι από το χαμηλό πεζούλι πλάι στο σπιτάκι με τον αριθμό 34 έχουμε την καλύτερη θέα στον Λυκαβηττό.
Ένα παλιό Πανεπιστήμιο: Βρίσκεται στην οδό Θόλου, ιδρύθηκε το 1837 και φιλοξένησε στα έδρανά του ακόμα και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Το κτίριο ήταν το σπίτι των αρχιτεκτόνων Σταμάτη Κλεάνθη και Έντουαρντ Σάουμπερτ, που έφτιαξαν το πρώτο σχέδιο της Αθήνας. Σήμερα στεγάζει το Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ένα νεοκλασικό που κάποτε φιλοξένησε τον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν: Ο δανός παραμυθάς του Ασχημόπαπου και της Μικρής Γοργόνας πέρασε αρκετό καιρό στην Αθήνα το 1841, φιλοξενούμενος στο σπίτι του πρέσβη της Αυστρίας. Είναι αυτό στο 3 της οδού Φειδίου.
Ένα ξενοδοχείο όπου έπινε τον καφέ του ο Γιάννης Ρίτσος: Παρέα με τον Άγγελο Τερζάκη, τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και τον Κώστα Βάρναλη. Είναι το υπέροχο Μπάγκειον, επάνω στην πλατεία της Ομόνοιας, την ιστορία του οποίου έχουμε εδώ.
Ένα café που σερβίρει… ελληνικό και Ιστορία: Είναι το Νέον της Ομόνοιας, που επέστρεψε στη ζωή της πόλης μετά από μια περίοδο σιωπής. Στεγάζεται στο ισόγειο του κτισμένου το 1860 Carlton Hotel, και σερβίρει ελληνικό καφέ και λουκουμάκι από το 1920.
Ένα σπίτι στο οποίο έζησε κάποτε ένας σπουδαίος αρχιτέκτονας του 19ου αιώνα: Την επόμενη φορά που θα περάσετε από το 22 της οδού Μαυρομιχάλη, κοντοσταθείτε λίγο μπροστά στην στενή πρόσοψη. Εδώ σχεδίασε ο Ερνέστος Τσίλλερ μερικά από τα ομορφότερα κτίρια της Αθήνας.
Ένα χαμάμ: Έχει η Αθήνα χαμάμ; Κι όμως: Όχι μόνο έχει, αλλά μπορείτε να το δείτε και… όπως ακριβώς ήταν τότε που λειτουργούσε, στα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, χάρη στην διαδραστική έκθεση που έχει στήσει εδώ, με την βοήθεια της εικονικής πραγματικότητας το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης.
Ένα τζαμί: Στην πλατεία του Μοναστηρακίου δεσπόζει, χωρίς τον μιναρέ του, το Τζαμί Τζισταράκη, από το όνομα του καθόλου συμπαθή βοεβόδα/ διοικητή της Αθήνας Μουσταφά Αγά Τζισταράκη. Είναι επισκέψιμο, καθότι στεγάζει ένα από τα παραρτήματα του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης. Έχει και μια ενδιαφέρουσα ιστορία, την οποία έχουμε εδώ.
Τρία σινεμά που μετρούν σχεδόν έναν αιώνα ζωής: Το Σινέ Παρί της Πλάκας, το Θησείο και η Αίγλη του Ζαππείου έβαλαν για πρώτη φορά μπροστά τις μηχανές προβολής τους τη δεκαετία του 1920. Και δεν τις έκλεισαν ποτέ –παρά μόνο τους χειμώνες.
Ένα μπαλκόνι από το οποίο εκφωνήθηκε ο λόγος της Απελευθέρωσης: Είναι αυτό του Μεγάρου Μελά, που ίσως αναγνωρίζετε ευκολότερα ως Public Συντάγματος, από το οποίο ο Γεώργιος Παπανδρέου εκφώνησε στις 18 Οκτωβρίου του 1944 τον λόγο της απελευθέρωσης.
Η πρεσβεία που… πυροβολήθηκε: Αν κοιτάξετε προσεκτικά τον τοίχο του πανέμορφου νεοκλασικού στη γωνία των οδών Μυλέρου και Κεραμεικού, θα παρατηρήσετε σφηνωμένες σφαίρες. Είναι από τα Δεκεμβριανά του 1944, τότε που η Οικία Νεγρεπόντη –όπως είναι γνωστή– στέγαζε την βρετανική πρεσβεία.
Ένα από τα παλαιότερα σχολεία της Αθήνας: Στεγάζεται στο πανέμορφο νεοκλασικό στο μέχρι πρότινος άγνωστο πεζοδρομάκι της Ηπίτου, και είναι το Α Πρότυπο Γυμνάσιο Αρρένων Πλάκας. Ξεκίνησε να λειτουργεί το μακρινό 1852.
Ένα θέατρο κόσμημα: Το σχεδίασε ο Ερνέστος Τσίλλερ, βρίσκεται στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου, κάτω από την Ομόνοια, και είναι όπως θα μαντέψατε το Εθνικό Θέατρο. Άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες του το 1901 ως Βασιλικό Θέατρο με πρωτοβουλία του βασιλιά Γεωργίου Α’, εμπνέοντας τον Γεώργιο Σουρή να γράψει στιχάκια σαν αυτά:
- Επήγες στο Βασιλικό;
- Και μ’ ερωτάς, βουβάλι;
- Επήγες ολομόναχος;
- Τι λες; Επήγαν κι άλλοι.
Επήγανε κι οι Βασιλείς,
Πήγαν κι οι πρώτοι της Αυλής,
Οι Σύμβουλοι του Στέμματος κι όλο τ’ αρχοντολόγι,
Και παλ’ οι καροτσέρηδες βρήκαν μ’ αυτούς τ’ αγώγι
- Φαντάζομαι, βρε Φασουλή, τι θα ‘δες εκεί πέρα
- Μεγάλης συγκινήσεως επίσημος εσπέρα
- Εθαύμασες;
- Ακούς εκεί! Τι λούσα και τι πάστραις!
Ψυχή μου, τι καλοριφέρ, τι σόμπες, τι θερμάστρες!
Αν η ομορφιά είναι στο βλέμμα αυτού που την κοιτάζει, το ίδιο ισχύει και για την νοσταλγία και για την χρονική συνέχεια. Αν θέλεις να πιστεύεις ότι η Αθήνα είναι η τσιμεντούπολη της αντιπαροχής που κατάπιε τα νεοκλασικά με τα ακροκέραμα, δεν θα κοντοσταθείς μπροστά στο κατώφλι κανενός από εκείνα που απέμειναν. Και αν σου τα υποδείξουν, θα τα απορρίψεις ως απλές, ταπεινές εξαιρέσεις. Μια λίστα με αυτές τις εξαιρέσεις που ομορφαίνουν την πόλη –και τη ζωή μας– φτιάξαμε παρακάτω, για όλες εκείνες τις φορές που θα θέλετε να αναζητήσετε την Αθήνα από τα παλιά. Hint: Κρύβεται στις λεπτομέρειες.
Ένα αναπάντεχο δρομάκι γεμάτο νεοκλασικά: Είναι η οδός Ρεμούνδου στην Πλατεία Αττικής –κι είναι ο μοναδικός δρόμος της Αθήνας που έχει μόνο νεοκλασικά και δεν βρίσκεται στην Πλάκα.
Μια υπόγεια ταβέρνα: Βρίσκεται στην Πλάκα και σερβίρει μπακαλιαράκια σε πεινασμένους Αθηναίους και τουρίστες από το 1885. Αν δεν το μαντέψατε, είναι τα Μπακαλιαράκια του Δαμίγου.
Ένα ασβεστωμένο πεζούλι: Και πολλά ολόλευκα νησιώτικα σπιτάκια με μπλε καγκελόπορτες και παράθυρα. Τα Αναφιώτικα βρίσκονται κάτω από τον βράχο της Ακρόπολης από το 1835. Κι από το χαμηλό πεζούλι πλάι στο σπιτάκι με τον αριθμό 34 έχουμε την καλύτερη θέα στον Λυκαβηττό.
Ένα παλιό Πανεπιστήμιο: Βρίσκεται στην οδό Θόλου, ιδρύθηκε το 1837 και φιλοξένησε στα έδρανά του ακόμα και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Το κτίριο ήταν το σπίτι των αρχιτεκτόνων Σταμάτη Κλεάνθη και Έντουαρντ Σάουμπερτ, που έφτιαξαν το πρώτο σχέδιο της Αθήνας. Σήμερα στεγάζει το Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ένα νεοκλασικό που κάποτε φιλοξένησε τον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν: Ο δανός παραμυθάς του Ασχημόπαπου και της Μικρής Γοργόνας πέρασε αρκετό καιρό στην Αθήνα το 1841, φιλοξενούμενος στο σπίτι του πρέσβη της Αυστρίας. Είναι αυτό στο 3 της οδού Φειδίου.
Ένα ξενοδοχείο όπου έπινε τον καφέ του ο Γιάννης Ρίτσος: Παρέα με τον Άγγελο Τερζάκη, τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και τον Κώστα Βάρναλη. Είναι το υπέροχο Μπάγκειον, επάνω στην πλατεία της Ομόνοιας, την ιστορία του οποίου έχουμε εδώ.
Ένα café που σερβίρει… ελληνικό και Ιστορία: Είναι το Νέον της Ομόνοιας, που επέστρεψε στη ζωή της πόλης μετά από μια περίοδο σιωπής. Στεγάζεται στο ισόγειο του κτισμένου το 1860 Carlton Hotel, και σερβίρει ελληνικό καφέ και λουκουμάκι από το 1920.
Ένα σπίτι στο οποίο έζησε κάποτε ένας σπουδαίος αρχιτέκτονας του 19ου αιώνα: Την επόμενη φορά που θα περάσετε από το 22 της οδού Μαυρομιχάλη, κοντοσταθείτε λίγο μπροστά στην στενή πρόσοψη. Εδώ σχεδίασε ο Ερνέστος Τσίλλερ μερικά από τα ομορφότερα κτίρια της Αθήνας.
Ένα χαμάμ: Έχει η Αθήνα χαμάμ; Κι όμως: Όχι μόνο έχει, αλλά μπορείτε να το δείτε και… όπως ακριβώς ήταν τότε που λειτουργούσε, στα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, χάρη στην διαδραστική έκθεση που έχει στήσει εδώ, με την βοήθεια της εικονικής πραγματικότητας το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης.
Ένα τζαμί: Στην πλατεία του Μοναστηρακίου δεσπόζει, χωρίς τον μιναρέ του, το Τζαμί Τζισταράκη, από το όνομα του καθόλου συμπαθή βοεβόδα/ διοικητή της Αθήνας Μουσταφά Αγά Τζισταράκη. Είναι επισκέψιμο, καθότι στεγάζει ένα από τα παραρτήματα του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης. Έχει και μια ενδιαφέρουσα ιστορία, την οποία έχουμε εδώ.
Τρία σινεμά που μετρούν σχεδόν έναν αιώνα ζωής: Το Σινέ Παρί της Πλάκας, το Θησείο και η Αίγλη του Ζαππείου έβαλαν για πρώτη φορά μπροστά τις μηχανές προβολής τους τη δεκαετία του 1920. Και δεν τις έκλεισαν ποτέ –παρά μόνο τους χειμώνες.
Ένα μπαλκόνι από το οποίο εκφωνήθηκε ο λόγος της Απελευθέρωσης: Είναι αυτό του Μεγάρου Μελά, που ίσως αναγνωρίζετε ευκολότερα ως Public Συντάγματος, από το οποίο ο Γεώργιος Παπανδρέου εκφώνησε στις 18 Οκτωβρίου του 1944 τον λόγο της απελευθέρωσης.
Η πρεσβεία που… πυροβολήθηκε: Αν κοιτάξετε προσεκτικά τον τοίχο του πανέμορφου νεοκλασικού στη γωνία των οδών Μυλέρου και Κεραμεικού, θα παρατηρήσετε σφηνωμένες σφαίρες. Είναι από τα Δεκεμβριανά του 1944, τότε που η Οικία Νεγρεπόντη –όπως είναι γνωστή– στέγαζε την βρετανική πρεσβεία.
Ένα από τα παλαιότερα σχολεία της Αθήνας: Στεγάζεται στο πανέμορφο νεοκλασικό στο μέχρι πρότινος άγνωστο πεζοδρομάκι της Ηπίτου, και είναι το Α Πρότυπο Γυμνάσιο Αρρένων Πλάκας. Ξεκίνησε να λειτουργεί το μακρινό 1852.
Ένα θέατρο κόσμημα: Το σχεδίασε ο Ερνέστος Τσίλλερ, βρίσκεται στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου, κάτω από την Ομόνοια, και είναι όπως θα μαντέψατε το Εθνικό Θέατρο. Άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες του το 1901 ως Βασιλικό Θέατρο με πρωτοβουλία του βασιλιά Γεωργίου Α’, εμπνέοντας τον Γεώργιο Σουρή να γράψει στιχάκια σαν αυτά:
- Επήγες στο Βασιλικό;
- Και μ’ ερωτάς, βουβάλι;
- Επήγες ολομόναχος;
- Τι λες; Επήγαν κι άλλοι.
Επήγανε κι οι Βασιλείς,
Πήγαν κι οι πρώτοι της Αυλής,
Οι Σύμβουλοι του Στέμματος κι όλο τ’ αρχοντολόγι,
Και παλ’ οι καροτσέρηδες βρήκαν μ’ αυτούς τ’ αγώγι
- Φαντάζομαι, βρε Φασουλή, τι θα ‘δες εκεί πέρα
- Μεγάλης συγκινήσεως επίσημος εσπέρα
- Εθαύμασες;
- Ακούς εκεί! Τι λούσα και τι πάστραις!
Ψυχή μου, τι καλοριφέρ, τι σόμπες, τι θερμάστρες!
