Τι μας έδωσαν 10 σπουδαίοι πολιτισμοί της Ιστορίας

του Γιώργου Κόκουβα

Ποιος πολιτισμός γέννησε την σύγχρονη Ιατρική; Σε ποια γωνιά του κόσμου εμφανίστηκαν οι πρώτοι νόμοι; Ποιος λαός ανακάλυψε στην πραγματικότητα την τυπογραφία και ποιες κουλτούρες χάρηκαν πρώτες την απόλαυση μιας μπύρας και ενός λαχταριστού παγωτού; Από τις πιο γήινες απολαύσεις, μέχρι τις πιο προχωρημένες ιδέες της παγκόσμιας διανόησης, εντοπίζουμε τις σπουδαιότερες συμβολές 10 σημαντικών πολιτισμών της Ιστορίας, τις οποίες σήμερα θεωρούμε αυτονόητες.

*Οι Αρχαίοι Έλληνες
Είναι δύσκολο να πρωτοξεχωρίσει κανείς τι πρόσφερε ο πολιτισμός που αποτελεί θεμέλιο λίθο της σύγχρονης Ευρώπης, αυτός της κλασικής Ελλάδας: Η φιλοσοφική σκέψη ξεκίνησε από τις ιδέες του Σωκράτη, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, το θέατρο γνώρισε την τέλεια μορφή του στην κλασική Αθήνα, τα Μαθηματικά «επινοήθηκαν» από τους ευφυείς εγκεφάλους του Ευκλείδη και του Πυθαγόρα, η αρχιτεκτονική, η γλυπτική και κάθε είδος τέχνης απογειώθηκαν χάρη στις τεχνοτροπίες και τους ρυθμούς των ελλήνων τεχνιτών και η μυθολογία θεωρείται ακόμη και σήμερα το πιο «πυκνό» δίκτυο μυθοπλασίας και επικής αφήγησης. Κι αυτά είναι λίγα μόνο από όσα χάρισε στον υπόλοιπο κόσμο η κλασική διανόηση.

*Οι Αιγύπτιοι
Ένας από τους παλαιότερους πολιτισμούς της αρχαίας Ιστορίας, καινοτόμησε επίσης σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αν όμως έπρεπε να εντοπίσουμε έναν κοινό παρονομαστή που «αγκαλιάζει» τα μεγαλύτερα επιτεύγματά τους, αυτός θα ήταν ο όρος «εφαρμοσμένη επιστήμη». Κι αυτό γιατί οι Αιγύπτιοι όχι μόνο ανέπτυξαν την Ιατρική, αλλά βρήκαν μεθόδους θεραπειών και πραγματοποίησαν τις πρώτες λεπτές εγχειρίσεις της ανθρωπότητας. Επιπλέον, χρησιμοποίησαν τις γνώσεις της Αστρονομίας και της παρατήρησης για να ρυθμίσουν τις καλλιέργειές τους και να αποφύγουν τις πλημμύρες του Νείλου, ενώ αξιοποίησαν μετρήσεις με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργήσουν τα τέλεια δομημένα αρχιτεκτονήματά τους, όπως οι Πυραμίδες, το μοναδικό από τα θαύματα του αρχαίου κόσμου που στέκει ακόμα ανάμεσά μας.

*Οι Σουμέριοι
Θα λέγαμε ότι το μεγαλύτερο επίτευγμα των Σουμέριων, που απολαμβάνουμε μέχρι σήμερα, είναι η μπύρα (συνταγή ζύμωσης με κριθάρι έχει εντοπιστεί σε σουμεριακό ποίημα του 6000π.Χ.!) αν δεν είχαν «επινοήσει» και κάτι ακόμη πιο διαδεδομένο: Τον… χρόνο. Συγκεκριμένα, οι Σουμέριοι χώρισαν το έτος σε δώδεκα περιόδους των 29-30 ημερών, ημερολόγιο σχεδόν πανομοιότυπο με το σύγχρονο Γρηγοριανό, ενώ γενικότερα ήταν οι δημιουργοί του αριθμολογικού συστήματος με βάση το 60 (ήτοι την μέτρηση του χρόνου σε μονάδες του 60, όπως τα σημερινά δευτερόλεπτα, λεπτά κ.ο.κ.).

*Οι Φοίνικες
Στο συγκεκριμένο φύλο της σημιτικής οικογένειας οφείλεται το γεγονός ότι μπορείτε αυτή τη στιγμή να διαβάζετε αυτές τις γραμμές: Οι Φοίνικες είναι οι δημιουργοί ενός εκ των πρώτων προχωρημένων συστημάτων γραφής, το περίφημο φοινικικό αλφάβητο που εμφανίζεται κατά την 2η χιλιετία π.Χ. Αυτό το αλφάβητο χρησιμοποίησαν ως βάση οι αρχαίοι Έλληνες για να δημιουργήσουν το δικό τους, που οι γλωσσολόγοι θεωρούν το πρώτο «πραγματικό» της Ιστορίας, δηλαδή το πρώτο που αντιστοίχησε ισότιμα τα φωνήεντα και τα σύμφωνα σε γραπτά σύμβολα. Με την σειρά του, το ελληνικό αλφάβητο έγινε βάση για το λατινικό, οι χαρακτήρες του οποίου χρησιμοποιούνται σήμερα σχεδόν σε ολόκληρο τον πλανήτη.

*Οι Βαβυλώνιοι
Η «μυθολογία» του συγκεκριμένου πολιτισμού της Μεσοποταμίας εξαίρει την φιλοδοξία των ανθρώπων του, μέσα από τις αφηγήσεις για τους κρεμαστούς της κήπους, την επίγεια Εδέμ και τον Πύργο της Βαβέλ. Ωστόσο, ο σημαντικός αυτός πολιτισμός που ξεκίνησε την ανοδική του πορεία στις «μετοχές» της Ιστορίας κάπου στο 1800π.Χ. μας έδωσε και κάτι πολύ πιο χειροπιαστό: Το πρώτο συστηματικό «γράμμα του Νόμου». Συγκεκριμένα, ο έκτος βασιλιάς της Βαβυλώνας, ο Χαμουραμπί, δημιούργησε τον αρχαιότερο Κώδικα στην Ιστορία, που έλαβε το όνομά του. Ο Κώδικας του Χαμουραμπί περιγράφει νόμους, τιμωρίες στην περίπτωση παράβασής τους και ορισμό των αδικημάτων της κλοπής, της καταστροφής περιουσίας και της δολοφονίας, ενώ ρυθμίζει δραστηριότητες όπως η γεωργία, ο γάμος και τα δικαιώματα γυναικών, παιδιών και δούλων. Η στήλη ανακαλύφθηκε το 1901 στα Σούσα στο σημερινό Ιράν, ενώ θεωρείται πως αποτέλεσε βάση για μεταγενέστερα οργανωμένα νομικά συστήματα, όπως ο Μωσαϊκός Νόμος. Βασική του αρχή ήταν η αρχή της ανταπόδοσης των ίσων, ενώ ήταν γραμμένος σε μαύρη στήλη, αναρτημένη δημοσίως ώστε κανείς να μην έχει την δικαιολογία της άγνοιας – το ότι ελάχιστοι γνώριζαν εκείνη την εποχή ανάγνωση ήταν μάλλον για τον Χαμουραμπί, λεπτομέρεια. Επιπλέον, οι νόμοι δεν ήταν αυτό που θα λέγαμε «επιεικείς». Μερικοί από αυτούς προέβλεπαν τα εξής:

-Αν κάποιος χτυπήσει κάποιον ανώτερης τάξης, τότε θα μαστιγώνεται δημοσίως εξήντα φορές με μαστίγιο από τρίχες βοδιού.
-Αν ένας σκλάβος χτυπήσει κάποιον ελεύθερο άνθρωπο, θα του κόβεται το αυτί.
-Αν κάποιος επιχειρήσει να ληστέψει ένα σπίτι σπάζοντας τον τοίχο του και τελικά συλληφθεί, σαν τιμωρία θα χτιστεί μες στον τοίχο για να καλύψει την τρύπα που έκανε.
-Αν κάποιος κατηγορήσει κάποιον άλλο, αλλά δεν μπορεί να αποδείξει τις κατηγορίες, τότε θα θανατώνεται.

*Οι Αρχαίοι Κινέζοι
Μπορεί ο δυτικός κόσμος να γιόρτασε την ανακάλυψη της τυπογραφίας το 1448μ.Χ., με την ευγενική χορηγία του Γουτεμβέργιου, αλλά μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, οι Κινέζοι απολάμβαναν την πολυτέλεια του τυπωμένου κειμένου πολλούς αιώνες παλιότερα, από την αρχαιότητα. Συγκεκριμένα, ο Κινέζικος πολιτισμός της 2ης χιλιετίας π.Χ. ανέπτυξε την ξυλογραφία, που σταδιακά οδήγησε στο πρώτο βιβλίο της ανθρωπότητας τον 10ο αιώνα π.Χ. Επιπλέον, στην Κίνα του 2ου αιώνα π.Χ. δημιουργήθηκε και το πρώτο χαρτί, που αντικατέστησε έκτοτε μόνιμα τις υπόλοιπες γραφικές και τυπωτικές ύλες. Δεν μπορούμε τέλος, να μην επισημάνουμε, την εφεύρεση της πυξίδας, που είναι επίσης κατόρθωμα made in China, αν και δεν την επινόησαν για ζητήματα πλοήγησης, παρά για να εναρμονίσουν τα σπίτια τους σύμφωνα με τις προσταγές άλλης μίας από τις μεγάλες «ανακαλύψεις» τους, του feng shui.

*Οι πολιτισμοί της κεντρικής Αμερικής
Μάγιας, Ίνκας, Αζτέκοι και λοιπές φυλές της προκολομβιανής Αμερικής ανέπτυσσαν τους δικούς τους ιδιαίτερους πολιτισμούς, όσο οι υπόλοιπες ήπειροι του πλανήτη εξελίσσονταν σαν σε παράλληλο κόσμο. Έτσι, μπορεί λόγω γεωγραφικής θέσης να θεωρούμε πως οι πρωτομάστορες των επιστημών, της αστρονομίας, της κατασκευής πόλεων κ.ο.κ. ζούσαν στην Ευρώπη, αλλά στα μέρη των σημερινών κρατών της Βολιβίας, του Μεξικού και των γύρω από τα υψίπεδα των Άνδεων χωρών, οι ιθαγενείς πολιτισμοί έβαζαν τα δικά τους λιθαράκια σε κάθε τομέα.

Συγκεκριμένα, από την αρχαιότητα μέχρι την έλευση των Ευρωπαίων, οι Ίνκας δημιούργησαν ένα θαυμαστά οργανωμένο δίκτυο πόλεων, οι Μάγιας επινόησαν το περίφημο διπλό τους ημερολόγιο και εναρμόνισαν την αρχιτεκτονική τους με τον ήλιο, ενώ οι Αζτέκοι πρωτοπόρησαν στην βοτανολογία, δημιουργώντας θεραπευτικούς συνδυασμούς φυσικών ουσιών – απλώς σας αναφέρουμε πως ένα από τα κορυφαία τους «γιατρικά» ονομαζόταν «chicolate». Άλλοι τομείς στους οποίους διέπρεψαν οι αυτόχθονες πολιτισμοί της κεντρικής Αμερικής είναι ο χορός (σε αυτούς οφείλονται δεκάδες είδη που χορεύονται ως σήμερα), το οργανωμένο σύστημα διακυβέρνησης, οι κατασκευές χωρίς μηχανές και μέταλλα και η ανακάλυψη του υλικού καουτσούκ, αιώνες πριν οι Ευρωπαίοι ασχοληθούν με τα ελαστικά υλικά.

*Οι Ρωμαίοι
Άξιοι «μαθητές» των αρχαίων Ελλήνων, οι Ρωμαίοι καταπιάστηκαν με τα πάντα και φρόντισαν να πάνε τον πολιτισμό ένα βήμα παραπέρα: Συγκεκριμένα, διέπρεψαν στην οργάνωση των κοινωνικών δομών, διεκδικώντας τα παγκόσμια πρωτεία στις παροχές δημόσιας υγείας, ενώ τα περίφημα υδραγωγεία τους επέτρεψαν την λειτουργία δημόσιων τουαλετών, λουτρών και αποχέτευσης. Επιπλέον, οι Ρωμαίοι δημιούργησαν το πρώτο εκτεταμένο δίκτυο δρόμων για να συνδέσουν τους βασικούς κόμβους της τεράστιας αυτοκρατορίας τους: Μερικοί από τους δρόμους που χάραξαν, συνολικού μήκους άνω των 80.000 χιλιομέτρων, είναι σε χρήση μέχρι και σήμερα. Μάλιστα, τοποθέτησαν σταθμούς ταχυδρομείων ενδιάμεσα, στήνοντας το πρώτο ευρύ δίκτυο αλληλογραφίας και επικοινωνίας στην Ευρώπη.

*Οι Πέρσες
Ο Κύρος και οι απόγονοί του δεν είναι υπεύθυνοι μόνο για τους γνωστούς επεκτατικούς πολέμους που απείλησαν την Ευρώπη τον 5ο αιώνα π.Χ. Υπήρξαν επίσης μέλη ενός πολιτισμού που πόνταρε στο εμπόριο, με πρακτικές που συνιστούν την πρώτη εκτεταμένη μορφή αυτής της οικονομικής δραστηριότητας – για παράδειγμα ήταν οι πρώτοι που επινόησαν τα «χαρτονομίσματα» πέρα από τα μεταλλικά νομίσματα, χρησιμοποιώντας τα για ανταλλαγή προϊόντων. Ο Κύρος συνέταξε τον πρώτο Χάρτη ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ επιχείρησε και την πρώτη αυτοδιοικητική διαίρεση κράτους στις λεγόμενες σατραπείες. Τέλος, θα ήταν ένα μικρό έγκλημα αν δεν δίναμε στους Πέρσες τα εύσημα για μία από τις μεγαλύτερες -ας μας επιτραπεί ο υποκειμενισμός της υπογλυκαιμίας μας- επινοήσεις του ανθρώπου, το παγωτό. Συγκεκριμένα, οι Πέρσες φρόντιζαν να δροσίζονται τις πιο θερμές ημέρες του έτους ως εξής: Έπαιρναν χιόνι, αποθηκευμένο σε ειδικά υπόγεια δωμάτια με χαμηλές θερμοκρασίες, έριχναν πάνω του συμπυκνωμένο χυμό από σταφύλια, πρόσθεταν φρούτα, σαφράν, ροδόνερο και άλλα γευστικά… toppings και απολάμβαναν υπεύθυνα.