Ηoaxes: Οι ιντερνετικές απάτες και τι να προσέξετε

του Νικόλα Γεωργιακώδη

«Εσκεμμένη εξάπλωση καρκίνου παγκοσμίως μέσω εμβολίων!», «ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ: Έχασε 8 κιλά σε ένα μήνα χωρίς δίαιτα -ΔΕΙΤΕ ΠΩΣ!», «Λεμόνι και σόδα 1000 φορές πιο ισχυρή από την χημειοθεραπεία». Η απάτη στο ελληνικό (και το ξένο) Internet δεν είναι απλά υπαρκτή. Είναι παντού. Σε δεκάδες blogs και ιστοσελίδες, έγκριτες ή μη (θυμάστε τι είχε γίνει με το «θαύμα» του Γέροντα Παΐσιου), ακόμα και στα social media.

Ίσως να μην είχαμε λόγους να ανησυχούμε αν οι παραπάνω ψεύτικες ειδήσεις περνούσαν στο ντούκου από την πλειοψηφία των Ελλήνων χρηστών του Internet. Όμως όχι μόνο δεν περνούν, αλλά αναπαράγονται κιόλας από στόμα σε στόμα (ή από mail σε mail) δημιουργώντας έναν κυκεώνα παραπληροφόρησης, η οποία ενίοτε είναι και επικίνδυνη.

Μέσα σε όλη αυτή τη «σαβούρα» που τρώμε επί καθημερινής βάσης από τα ελληνικά site, blog και social media pages, μια ιστοσελίδα με τον τίτλο Greek Hoaxes ξεκίνησε να λειτουργεί εδώ και μερικούς μήνες με στόχο να ξεσκεπάσει τις απάτες αυτές. Και μέχρι στιγμής τα καταφέρνει περίφημα. Ο διαχειριστής της ιστοσελίδας, Θοδωρής, μίλησε στο In2life για το ενδιαφέρον αυτό εγχείρημα.

Τι σε έκανε να ανοίξεις την σελίδα;
Το ιστολόγιο το ξεκίνησα σαν αντίδραση για τα ψέματα που κυκλοφορούν μέσα στο διαδίκτυο. Έβλεπα καθημερινά διάφορα hoaxes και ψεύτικες ειδήσεις στα προφίλ φίλων και γνωστών, στο facebook και τους εξηγούσα γιατί είναι ψέματα. Για να μην γράφω και εξηγώ τα ίδια και τα ίδια, δημιούργησα μια σελίδα στο facebook που ανέβαζα ένα απόκομμα και εξηγούσα γιατί είναι ψέμα και φυσικά έβαζα και τις αποδείξεις. Αυτό δεν ήταν βολικό και έτσι δημιούργησα το ιστολόγιο.

Τι είδους "απάτες" κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και στα social media στην Ελλάδα; Θα μπορούσαμε να τις κατατάξουμε σε κατηγορίες;
Υπάρχουν πολλές κατηγορίες με απάτες – ψέματα που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Μέχρι σήμερα δεν προσπάθησα ποτέ να τις κατατάξω σε κατηγορίες αλλά θα κάνω μια προσπάθεια για να απαντήσω στην ερώτησή σας. Γενικότερα θα μπορούσαμε να πούμε πως υπάρχουν δύο ειδών ψέματα και απάτες. Οι κακόβουλες και οι μη.

Οι μη κακόβουλες είναι ψέματα που δημιουργήθηκαν για να μας διασκεδάσουν, όπως πρωταπριλιάτικες φάρσες ή σατιρικά κείμενα, αλλά συνεχίζουν να αναπαράγονται στο διαδίκτυο και να προωθούνται σαν πραγματικά. Οι κακόβουλες είναι ψέματα που προσπαθούν να μας εξαπατήσουν και να μας ξεγελάσουν για κάποιο σκοπό, όπως να μας αποσπάσουν χρήματα.

Με βάση το περιεχόμενο κυκλοφορούν τα παρακάτω ψέματα και απάτες:

* Οικονομικές απάτες. Απάτες που προσπαθούν να μας ξεγελάσουν και να μας αποσπάσουν χρήματα, πουλώντας κάποιο άχρηστο προϊόν που δεν κάνει τίποτα από όσα διαφημίζει ή άλλες απάτες όπως οι «πυραμίδες» ή αλλιώς «αεροπλανάκια».

* Like-farming. Ψέματα και φωτογραφίες που έχουν σκοπό να αποσπάσουν likes στο facebook και να σε κάνουν οπαδό σε μια σελίδα στο fb. Συνήθως και μόλις αποκτήσουν αρκετές χιλιάδες οπαδούς, αυτές οι σελίδες προσπαθούν να ξεγελάσουν τους αναγνώστες τους για οικονομικό όφελος προωθώντας κάποιο προϊόν (συνήθως άχρηστο) ή κέρδη από διαφημίσεις. Να τονίσω σε αυτό το σημείο ότι τα κέρδη από τις διαφημίσεις δεν είναι κάτι επιλήψιμο αλλά η πρακτική like-farming είναι. Πολλές από αυτές τις σελίδες αφού μαζέψουν αρκετές χιλιάδες μέλη πωλούνται σε τρίτους.


* Ιατρικά ψέματα και ψεύτικες θεραπείες με μαντζούνια. Τα ιατρικά θέματα όπως π.χ. νέες θεραπείες για τον καρκίνο πάντα τραβούσαν τους αναγνώστες και αυτό δεν πέρασε ανεκμετάλλευτο από διάφορες σελίδες που δεν σέβονται τους αναγνώστες τους και τους προωθούν διάφορες τέτοιες ανυπόστατες και επικίνδυνες αναρτήσεις με μοναδικό σκοπό την αύξηση της επισκεψιμότητας.

* Ψέματα προπαγάνδας. Οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο είναι το καλύτερο μέσο για να διαδόσεις οποιαδήποτε προπαγάνδα. Σε αυτή την κατηγορία μπαίνουν και τα ψευτοθαύματα, γιατί είναι μια θρησκευτική προπαγάνδα.

* Φάρσες και σατιρικά κείμενα. Πολλά από τα ψέματα που αναπαράγονται έχουν σαν αρχική πηγή μια πρωταπριλιάτικη φάρσα ή κάποιο σατυρικό κείμενο, ελληνικό ή εισαγόμενο.

* Κατασκευασμένες ειδήσεις. Ψεύτικες και παράλληλα εντυπωσιακές ειδήσεις που έχουν σκοπό της αύξηση της επισκεψιμότητας και φυσικά τα κέρδη από τις διαφημίσεις. Συνήθως βρίσκουν μια εντυπωσιακή φωτογραφία και πλάθουν μια ψεύτικη είδηση που να ταιριάζει με το θέμα της φωτογραφίας.

* Συνομωσιολογίες. Δε θα μπορούσε να απουσιάζουν τα συνομωσιολογικά ψέματα. Τα περισσότερα από αυτά είναι εισαγόμενα και μεταφρασμένα στα ελληνικά αφού οι έλληνες συνομωσιολόγοι δεν έχουν δικό τους έργο αλλά αναπαράγουν τις θεωρίες συνομωσίας του εξωτερικού.


Για ποιον λόγο να 'στήσει' κάποιος μια τέτοια απάτη;
Οι λόγοι συνήθως είναι η επισκεψιμότητα και τα έσοδα από αυτή (διαφημίσεις). Υπάρχουν όμως και τα ψέματα που δημιουργήθηκαν για σατυρικούς λόγους και διαδόθηκαν σαν πραγματικά. Ακόμη ένα ψέμα – απάτη μπορεί να δημιουργηθεί από κάποιο φαρσέρ, για την προσωπική του διασκέδαση, να βλέπει να διαδίδεται το ψέμα που δημιούργησε.

Πόσο εύκολο είναι να πέσει κάποιος θύμα "απάτης" από μια ψεύτικη είδηση στο Διαδίκτυο και γιατί στην Ελλάδα είμαστε τόσο εύκολα επιρρεπείς σε ψεύτικες ειδήσεις;
Είναι πολύ εύκολο να πιστέψεις κάποιο καλοστημένο ψέμα και δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν την έχει πατήσει, όπως την πάτησα και εγώ πολλές φορές. Βέβαια πολλά από αυτά τα ψέματα είναι κάτι παραπάνω από φανερά και πρόχειρα κατασκευασμένα αλλά αρκετά είναι καλοφτιαγμένα. Πιστεύω πως οι Έλληνες χρήστες του διαδικτύου είναι επιρρεπείς, γιατί δεν έχουν την εμπειρία και δεν γνωρίζουν το μέγεθος του φαινομένου.

Ποια διαδικασία ακολουθείς συνήθως για να αποκαλύψεις την αλήθεια πίσω από μια απάτη;
Δεν υπάρχει κάποια πάγια διαδικασία. Ανάλογα με το θέμα που ερευνώ, ψάχνω να βρω στοιχεία, αποδείξεις και οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά. Αυτό δίνει μια εικόνα αν κάτι είναι αληθές η όχι. Αν το θέμα τελικά είναι απάτη τότε βρίσκω μέσω του διαδικτύου, όσες αποδείξεις μπορώ για να το απομυθοποιήσω. Βέβαια υπάρχει μεγάλη βοήθεια από σελίδες του εξωτερικού που έχουν ασχοληθεί με το θέμα, γιατί πολλά όπως έχω αναφέρει πιο πάνω, είναι εισαγόμενα. Το πρώτο που θα πρέπει να κάνουν οι χρήστες του διαδικτύου, όταν κάτι τους φαίνεται ότι είναι ψέμα, είναι να χρησιμοποιήσουν τις κατάλληλες λέξεις κλειδιά, στα ελληνικά και μετά στα αγγλικά, συνοδεύοντας με τη λέξη hoax και debunk.

Ποια είναι τα σχόλια των επισκεπτών που μπαίνουν στη σελίδα; Υπήρξαν απειλές;
Οι γνώμες και τα σχόλια είναι θετικά και ευχαριστώ πολύ τους φίλους του ιστολόγιου για αυτό. Βέβαια υπάρχουν και κάποια, ας τα πούμε, αρνητικά σχόλια ή τρολιές. Υπήρξαν δύο απειλές για μήνυση, αλλά αυτές οι απειλές ήταν γελοίες και δεν θα μπορούσαν να σταθούν. Η μία ήταν για πνευματικά δικαιώματα για τα αποκόμματα που βάζω σε κάθε ανάρτηση από μια φανατική οπαδό της θεωρίας των ψεκασμών που ισχυρίζονταν ότι η φωτογραφία που της έστειλε κάποιος τρίτος και την ανάρτησε δημόσια στο facebook ήταν δική της και έχει πνευματικά δικαιώματα πάνω σε αυτή. Αυτό έγινε για να κατεβάσω την ανάρτηση και με ανάγκασε να βγάλω μια ανακοίνωση και να δείξω ολόκληρο το ιστορικό.

Μπορείτε να το απολαύετε στο παρακάτω link.

Η δεύτερη απειλή ήταν ακόμη πιο άκυρη από την πρώτη και είμαι σίγουρος ότι ήταν μια ακόμη τρολιά στην παρακάτω ανάρτηση για το like-farming.

Ποια blog/σελίδες/social pages θεωρείς ότι είναι τα πιο... δημοφιλή όσον αφορά την ανάρτηση ψευδών ειδήσεων;
Πολλές σελίδες αναπαράγουν τακτικά ψέματα και ειδήσεις. Δεν επιθυμώ να αναφερθώ με το όνομά τους αλλά θα προτείνω στους αναγνώστες να δουν και να αξιολογήσουν οι ίδιοι τις σελίδες που επισκέπτονται. Στην περίπτωση που αντιληφθούν ότι μια σελίδα τους παραπλανεί τακτικά, θα πρέπει να σταματήσουν να την επισκέπτονται. Υπάρχουν πολλές δεκάδες σελίδες που το μόνο που κάνουν είναι αναπαραγωγή εντυπωσιακών και κατασκευασμένων “ειδήσεων” χωρίς να ερευνήσουν το παραμικρό. Αυτές οι σελίδες έχουν μοναδικό σκοπό την επισκεψιμότητα και δεν τους ενδιαφέρει αν κάτι είναι αλήθεια ή όχι. Δεν είναι δύσκολο να αξιολογήσεις το περιεχόμενο μιας σελίδας και να αποφασίσεις αν θα πρέπει να τη διαβάζεις. Ίσως με αυτό τον τρόπο το φαινόμενο hoaxes να μειωθεί.

Και ένας δεκάλογος επιβίωσης στην παραπληροφόρηση του ελληνικού Internet

1. Να είσαστε επιφυλακτικοί με μια ανάρτηση που σας ζητάει να την αναπαράγετε. Τις περισσότερες φορές είναι hoax.
2. Ποτέ μην πιστεύετε ότι με το like ή την κοινοποίηση που θα κάνετε σε μια ανάρτηση ή φωτογραφία, κάποιο άρρωστο παιδάκι θα πάρει χρήματα. Καμιά εταιρία δεν το κάνει αυτό και φυσικά ούτε το facebook.
3. Όταν βλέπετε στον τίτλο της ανάρτησης λέξεις όπως, "απίστευτο", "σοκαριστικό", "φρίκη", και άλλα συνώνυμα, να είσαστε πολύ επιφυλακτικοί.
4. Ιστορίες που δεν έχουν στοιχεία, όπως ονόματα, τόπος, χρόνος κτλ είναι απλά ιστορίες, μην τις πιστεύετε.
5. Μην πιστεύετε οποιαδήποτε ιστορία μιλάει για κλοπή ανθρωπίνων οργάνων στην Ελλάδα. Δεν υπάρχει κανένα τέτοιο περιστατικό μέχρι σήμερα.
6. Εμπιστευτείτε το ένστικτό σας και τη λογική σας. Αν κάτι σας φαίνεται απίστευτο, τότε είναι πολύ πιθανό να είναι ψέμα.
7. Αν σας ενδιαφέρει ένα θέμα ψάξτε με τις κατάλληλες λέξεις κλειδιά για να βρείτε την αλήθεια. Tις περισσότερες φορές θα πέσετε από τα σύννεφα.
8. Μην πιστεύετε ιατρικές θεραπείες, φραπελιές και διάφορα μαντζούνια που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο.
9. Αν μια ανάρτηση είναι προϊόν αυτόματης μετάφρασης τότε κάτι δεν πάει καλά.
10. Ψάξτε για σφάλματα λογικής μέσα στην ανάρτηση. Παράδειγμα: Δεν είναι δυνατό μια ανάρτηση να μιλάει για την Ελλάδα και να έχει αναφορά για δολάρια.