10 μεγάλες απώλειες στην πολιτισμική Ιστορία του πλανήτη

Ο Παρθενώνας δεν είναι απλώς ένα από τα βασικά «ατού» του αθηναϊκού τουρισμού, για να στηρίξει το υπουργείο τις καμπάνιες του. Αποτελεί δείγμα του πώς ένα αρχιτεκτόνημα σε ένα μικρό μέρος του κόσμου, μπορεί να συμβολίσει και να εμπνεύσει εποχές ολόκληρες πολιτισμικής Ιστορίας. Αποτελεί ένα μνημείο στο οποίο όλοι οι επισκέπτες του, ανεξαρτήτως χώρας, νιώθουν κατά κάποιον τρόπο «στο σπίτι τους», γιατί την πολιτιστική κληρονομιά αξίζει να την μοιραζόμαστε όλοι.

Και να την διατηρούμε – θα συμπληρώναμε, γιατί εκτός από τα χαμένα γλυπτά του Παρθενώνα, εκτός από το περίφημο άγαλμα της Αθηνάς που αγνοείται και τα θαύματα της κλασικής περιόδου που χάσαμε ανεπιστρεπτί, έχουν χαθεί πολλά ακόμη μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς, μαζί με τα οποία καταστράφηκε λίγο ή πολύ ένα μέρος από την πολιτισμική συνείδηση της ανθρωπότητας. Παρακάτω σας παραθέτουμε άλλα δέκα τέτοια μνημεία που κάποτε κοσμούσαν τις πιο ακμάζουσες γωνιές του κόσμου, που σήμερα, αν υπήρχαν, θα ήταν όχι απλώς «καυτά» αξιοθέατα, αλλά και δείγμα του ότι ξέρουμε να σεβόμαστε την κοινή μας ταυτότητα.

*Η βεβήλωση της Βαγδάτης

Κατά τον 13ο αιώνα μ.Χ., η πόλη της Βαγδάτης διέθετε εξελιγμένο σύστημα καναλιών άρδευσης, καθώς και φημισμένη σε όλο τον κόσμο πολιτισμική «άνοιξη», καθώς αποτελούσε σημαντικό κέντρο εκπαίδευσης και φιλοξενούσε πολλούς ναούς, παλάτια, νοσοκομεία και βιβλιοθήκες. Σε όλη αυτή την πρωτοφανή ανάπτυξη έβαλε τέλος η επιδρομή των Μογγόλων το 1258, οι οποίοι ισοπέδωσαν την πόλη, καταστρέφοντας τον «Οίκο της Σοφίας» και την Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Βαγδάτης. Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν πως τα νερά του ποταμού Τίγρη έγιναν μαύρα, από τον όγκο των βιβλίων που πετάχτηκαν σε αυτά. Φυσικά, οι νεκροί ήταν χιλιάδες, και έκτοτε η πόλη ποτέ δεν επανέκτησε την αίγλη της. 

*Ο Παρθενώνας

Στέκεται αγέρωχος (περίπου) ακόμη και σήμερα στην αθηναϊκή Ακρόπολη, αλλά κάτι… λείπει. Η μεγαλύτερη απώλεια για ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς είναι ίσως το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς, στην οποία ήταν αφιερωμένος ολόκληρος ο ναός. Πρόκειται για γλυπτό του Φειδία, το μεγαλείο του οποίου σήμερα γνωρίζουμε μόνο μέσα από περιγραφές και απεικονίσεις σε νομίσματα και πετράδια. Η τύχη του αγνοείται – πιθανότατα καταστράφηκε όταν τον 17ο αιώνα ο Παθενώνας χρησιμοποιήθηκε σαν… πυριτιδαποθήκη, και μετά από μία επίθεση των Βενετών, πυρπολήθηκε. Έναν αιώνα αργότερα, φυσικά, όπως όλοι γνωρίζουμε, κάποιοι εκμεταλλεύτηκαν τις συνθήκες στην Ελλάδα, και αφαίρεσαν γλυπτά από το μνημείο, ουσιαστικά ακρωτηριάζοντας τον ναό. Φυσικά, η φήμη του δεν παύει ακόμη να φέρνει ως τα μέρη μας εκατομμύρια τουρίστες, αλλά φανταστείτε πώς θα ήταν με όλα του τα γλυπτά, με το περίφημο άγαλμα της θεάς και με τα περίτεχνες χρωματιστές του αρχαϊκές λεπτομέρειες.

*Η πτώση της Μέμφιδας
Η Μέμφιδα ήταν η πρωτεύουσα της Αιγύπτου για αρκετούς αιώνες. Κατά την διάρκεια της «χρυσής εποχής» της, αποτελούσε την βάση της βασιλικής εξουσίας και λέγεται πως στην περιοχή χτίστηκαν τεράστια παλάτια κάτω από σημαντικές πυραμίδες. Το 1650π.Χ. εισέβαλε στην περιοχή η φυλή Ύξως από την Δυτική Ασία και κατέστρεψε τα τεμένη, τα παλάτια, τα αγάλματα και ό,τι αξιόλογο υπήρχε στην περιοχή. Στην συνέχεια η πόλη έγινε εργοτάξιο, ώστε να χτιστούν νέες πόλεις – μάλιστα, τα θεμέλια του Καΐρου ήταν πέτρες από τους κατεστραμμένους ναούς της Μέμφιδας. Σήμερα, δεν υπάρχει τίποτα στην περιοχή, παρά ερείπια.

*Ο ναός του Σολομώντα

Ο πρώτος ναός χτισμένος για τον Θεό των Ισραηλιτών, θεμελιώθηκε σύμφωνα με τον θρύλο στην Ιερουσαλήμ από τον Βασιλιά Σολομώντα τον 9ο αιώνα π.Χ. Σε αυτό το αρχιτεκτόνημα κρυβόταν η Κιβωτός της Διαθήκης, που περιείχε τις δύο πλάκες του Μωυσή καθώς και πολλά ακόμη αγγεία και γλυπτά. Λέγεται μάλιστα πως πολλά από τα μέρη του ναού ήταν φτιαγμένα από χρυσάφι. Στην πραγματικότητα, λίγες αποδείξεις υπάρχουν για την ύπαρξή του, και η θρησκευτική ευαισθησία σε συνδυασμό με τις πολιτικές ισορροπίες της περιοχής κάνουν το έργο της αρχαιολογικής σκαπάνης από δύσκολο έως αδύνατο. Η καταστροφή του θεωρείται μία από τις τραγικότερες στιγμές της εβραϊκής Ιστορίας.

*Οι αυτοκρατορικοί κήποι του Πεκίνου

Χτισμένοι τον 18ο αιώνα, οι Κήποι αποτελούσαν την αυτοκρατορική κατοικία της δυναστείας των Qing. Επρόκειτο για ένα συνονθύλευμα παλατιών, διαδρόμων, υπαίθρια κτίσματα κήπων, λίμνες και άλλα αρχιτεκτονήματα η έκταση των οποίων υπολογίζεται πως ήταν οκτώ φορές… το Βατικανό. Διέθετε μία από τις μεγαλύτερες και πιο περίτεχνες συλλογές τέχνης και χειρογράφων στον κόσμο. Όλος αυτός ο θησαυρός καταστράφηκε το 1860 από τα γαλλοβρετανικά στρατεύματα, ως αντίποινα για την δολοφονία δύο βρετανών απεσταλμένων. Από τα διασωθέντα έργα τέχνης, τα περισσότερα κατέληξαν σε ιδιωτικές συλλογές, παρά τις προσπάθειες της κινεζικής κυβέρνησης να τα ανακτήσει.

*Η Αυτοκρατορική Βιβλιοθήκη της Κωνσταντινούπολης

Η μεγαλοπρεπής πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήταν αναμφισβήτητα το μεγαλύτερο κέντρο πολιτισμού για πολλούς αιώνες, και η Βιβλιοθήκη που χτίστηκε στην Πόλη έμελλε να είναι η τελευταία των «μεγάλων βιβλιοθηκών». Σε αυτή φυλάχθηκαν χειρόγραφα ελληνικά και ρωμαϊκά, και διέθετε μέχρι και «υπηρεσία» δημιουργίας αντιγράφων των κειμένων που περιείχαν όλη την αρχαία σοφία, την στιγμή που σε άλλα μέρη του τότε γνωστού κόσμου βασίλευε το πολεμικό χάος. Για την ακρίβεια, τα περισσότερα αρχαιοελληνικά κείμενα που μας είναι γνωστά σήμερα, διασώθηκαν χάρη στα αντίγραφα της συγκεκριμένης βιβλιοθήκης. Το μεγαλύτερο μέρος της, ωστόσο, καταστράφηκε κατά την τέταρτη Σταυροφορία (1204), ενώ το «κακό» ολοκληρώθηκε με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453. 

*Το Ίδρυμα Ahmed Baba

Πρόκειται ίσως για την πιο πρόσφατη μεγάλη πολιτισμική απώλεια όχι μόνο της αφρικανικής αλλά και της παγκόσμιας κληρονομιάς. Το Τιμπουκτού βρίσκεται στο Μαλί και αποτέλεσε για πολλά χρόνια πόλο έλξης για τους ακαδημαϊκούς και τους ιστοριοδίφεις, καθώς θεωρείται πως υπήρξε το εκπαιδευτικό και θρησκευτικό κέντρο όλης της Αφρικής. Τον Απρίλιο του 2012, ισλαμικές στρατιωτικές δυνάμεις εισέβαλαν στην περιοχή και κατέστρεψαν αρχαίους τάφους επειδή «αντιτίθεντο στο Ισλάμ», ενώ στην συνέχεια πυρπόλησαν το Ίδρυμα Ahmed Baba, πολιτιστικό κέντρο που περιείχε χιλιάδες αρχαία χειρόγραφα, τα οποία η ανθρωπότητα δεν θα ξαναδιαβάσει ποτέ. 

*Ο «χαμένος» Αριστοτέλης

Ένας από τους ανθρώπους με την μεγαλύτερη επιρροή σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, ο πολυγραφότατος Αριστοτέλης συνέβαλε σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας και κουλτούρας, αφήνοντας παρακαταθήκη το έργο του για την τέχνη, την φύση του ανθρώπου, την πολιτική και την φιλοσοφία. Τα σωζόμενα κείμενά του είναι ως επί το πλείστον σημειώσεις από την διδασκαλία του, ενώ το κυρίως σώμα της δουλειάς του θεωρείται πως χάθηκε σε κάποιο κελάρι, όπου ο χρόνος το έφθειρε ανεπανόρθωτα. Η «Ποιητική» του αποτελεί σήμερα «ευαγγέλιο» για τους συγγραφείς, ενώ τραγική απώλεια θεωρείται η θεωρία του για την κωμωδία – στα χέρια μας έχουμε μόνο τον ορισμό και τα χαρακτηριστικά της τραγωδίας.

*Η πτώση του Tenochtitlan

Η άλλοτε πρωτεύουσα της Μεξικανικής Αυτοκρατορίας ήταν χτισμένη σε ένα νησί της λίμνης Texcoco και θεωρείται πως αποτελούσε την μεγαλύτερη πόλη του «Νέου Κόσμου» - για τα δεδομένα της εποχής, μόνο η Κωνσταντινούπολη, η Βενετία και το Παρίσι την ξεπερνούσαν. Με την ηπειρωτική χώρα συνδεόταν μέσω γεφυρών που μπορούσαν να αποσπαστούν αν η πόλη βρισκόταν σε πολιορκία. Στην πόλη βρισκόταν το περίφημο παλάτι του Montezuma, το συγκρότημα ναών «Templo Mayor», καθώς και ζωολογικοί κήποι, ενυδρείο και βοτανικοί κήποι. Η καταστροφή ήρθε με την έλευση των ισπανών κονκισταδόρων του Cortes το 1519, ο οποίος στην θέση του παλατιού και του ναού έχτισε έναν καθεδρικό ναό, και τριγύρω την αποικία του. 

Στην περιοχή του σημερινού Αφγανιστάν που λέγεται Bamyan, τον 4ο αιώνα π.Χ. περνούσε ο μεγάλος εμπορικός δρόμος του μεταξιού, στο πιο καίριο σημείο του οποίου είχαν χτιστεί τα αγάλματα του Βούδα, που αποτελούσαν πολιτιστικά ορόσημα και αποδείξεις των εμπορικών συναλλαγών και αλληλεπιδράσεων της ινδικής, της ρωμαϊκής, της ελληνιστικής και της ισλαμικής κουλτούρας. Τον Μάρτιο του 2001, οι Ταλιμπάν δήλωσαν πως τα αγάλματα ήταν «εναντίον του Ισλάμ» και τα κατεδάφισαν χρησιμοποιώντας αντιαεροπορικά πυρομαχικά και δυναμίτη. Η μεθοδική εξάλειψη βουδιστικών πολιτισμικών στοιχείων από την περιοχή του Αφγανιστάν έχει έκτοτε γίνει αντικείμενο της διεθνούς κατακραυγής.

Επιμέλεια: Γιώργος Κόκουβας