Αναστάσιμα έθιμα απ’ όλες τις γωνιές της Ελλάδας

του Γιώργου Κόκουβα

Ανάσταση για όλους μας σημαίνει κόκκινα αυγά, τσούγκρισμα μέχρι τελικής πτώσης, τσουρέκια, λαμπάδες και μεταμεσονύκτια μαγειρίτσα. Σε πολλά μέρη της χώρας, όμως, Ανάσταση σημαίνει κάτι παραπάνω. Κάτι πιο πρωτότυπο, πιο αυθεντικό, πιο φαντασμαγορικό από τα συνηθισμένα. Όπως εναέριες μάχες ρουκετών και σαϊτών. Ή χρωματιστά αερόστατα στον ουρανό. Ή ρίψεις κανατιών που εφοδιάζουν τις νησιώτικες βόλτες με έξτρα δόσεις αδρεναλίνης. 

Είτε είστε ανάμεσα στους τυχερούς που θα επισκεφθούν τα παρακάτω μέρη για τις γιορτές, είτε απλώς οι παραδόσεις και οι ξεχωριστές συνήθειες κάθε τόπου σας εξάπτουν την πασχαλινή περιέργεια, συγκεντρώσαμε για εσάς τα πιο όμορφα (ή και ελαφρώς… επικίνδυνα) αναστάσιμα έθιμα στις τέσσερις γωνιές της Ελλάδας. 

*Αερόστατα στο Λεωνίδιο

Στην όμορφη κωμόπολη της Τσακωνιάς, η Λαμπρή γίνεται όνομα και πράγμα, αφού εδώ και έναν περίπου αιώνα, το βράδυ της Ανάστασης τηρείται το έθιμο των αερόστατων. Τα παιδιά των πέντε ενοριών συναγωνίζονται στις επιτυχείς «πτήσεις» των χρωματιστών φωτεινών αερόστατων, τα οποία ετοιμάζουν επί εβδομάδες πριν το Πάσχα. Για περίπου μισή ώρα μετά το «Χριστός Ανέστη», ο ουρανός αποκτά… έξτρα αστέρια, ενώ παράλληλα το ευαγγέλιο διαβάζεται και στην τσακώνικη διάλεκτο.

*Οι κερκυραϊκοί μπότηδες

Μπότηδες είναι τα κανάτια εκείνα με το λεπτό στόμιο, που, αν έχετε κάνει Πάσχα στην Κέρκυρα, σίγουρα θα έχετε δει να σκάνε στα πόδια σας το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Πρόκειται για το έθιμο της Πρώτης Ανάστασης, κατά το οποίο οι Κερκυραίοι γεμίζουν τους μπότηδες με νερό και τους πετούν από τα μπαλκόνια των καντουνιών. Λίγο νωρίτερα, στην εκκλησία της Παναγιάς των Ξένων έχει γίνει τεχνητός σεισμός, σαν αναφορά στον σεισμό που έγινε σύμφωνα με την Βίβλο στον τάφο του Ιησού, ενώ στην συνέχεια, οι κερκυραϊκές φιλαρμονικές κυκλοφορούν στην πόλη παίζοντας εύθυμα εμβατήρια.

*Βροντερές ρουκέτες στο Βροντάδο

Η Χίος κάθε χρόνο τέτοια εποχή τραβάει τα βλέμματα, χάρη στο έθιμο που αναβιώνει στο χωριό Βροντάδο και περιλαμβάνει την μάχη των ενοριών με ρουκέτες. Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, η συνήθεια ξεκίνησε επί Τουρκοκρατίας, όταν οι Χριστιανοί κάτοικοι ήθελαν να δείξουν περήφανα στους Τούρκους πώς γιορτάζουν την Ανάσταση. Ο Δήμος βέβαια πλέον έχει θέσει αυστηρούς κανόνες για την ασφάλεια των συμμετεχόντων στον ρουκετοπόλεμο, για να αποφευχθούν τα παρατράγουδα και οι τραυματισμοί που παρατηρήθηκαν πριν λίγα χρόνια. Σε κάθε περίπτωση, το θέαμα στον μεταμεσονύκτιο ουρανό είναι μαγευτικό – άλλωστε οι ειδικοί «ρουκετοποιοί» του χωριού εργάζονται γι’ αυτό το υπερθέαμα καθ’ όλη την διάρκεια της χρονιάς.

*Εκρηκτική Ανάσταση στη Σάμο

Στην ελληνική επανάσταση έχει τις ρίζες του το έθιμο των «Τουφεκιών» στον Μαραθόκαμπο της Σάμου, όταν το χωριό πρωτοστάτησε στον αγώνα κατά των Τούρκων και οι κάτοικοι τρόμαξαν τους κατακτητές με αυτοσχέδιες κανονιές. Έτσι, με το «Χριστός Ανέστη» δίνεται το σύνθημα για να «βροντήξουν» τα χαρτονένια κανονάκια με τις οβίδες που έχουν ετοιμάσει οι κάτοικοι και να δημιουργήσουν καλοσχεδιασμένους σχηματισμούς καπνού. Κατά την επταετία της Χούντας, το έθιμο απαγορεύθηκε διά ροπάλου, αλλά οι κάτοικοι δεν πτοήθηκαν: Μεταμφιέζονταν σε γυναίκες και έψαχναν στο δάσος για άσκαστες οβίδες του στρατού που θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν αναλόγως το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου. 

*Σαϊτοπόλεμος στην Καλαμάτα

 Άλλο ένα μπαρουτοκαπνισμένο ελληνικό έθιμο αναβιώνει στην Καλαμάτα την εφευρετικότητα των Μεσσηνίων κατά τις παραμονές της επανάστασης του ’21. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, στις 23 Μαρτίου 1821, το οθωμανικό ιππικό επιχείρησε να παρελάσει από την πόλη, αλλά οι κάτοικοι τους απώθησαν με ένα τρελό σχέδιο: Με αυτοσχέδιες σαϊτες, τις οποίες είχαν γεμίσει με εύφλεκτα υλικά για… εκρηκτικά αποτελέσματα. Το σχέδιο πέτυχε, και πλέον, κάθε Λαμπρή σηματοδοτεί την έναρξη του ετήσιου σαϊτοπόλεμου των ομάδων που σχηματίζονται σε «μπουλούκια» των 20 ατόμων. 

*Η κούνια της Κύθνου

Στο όμορφο κυκλαδίτικο νησί, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου είναι η ώρα για το λεγόμενο «συχώριο». Όσοι έχουν χάσει κάποιον δικό τους την προηγούμενη χρονιά προσφέρουν στην εκκλησία τρόφιμα, γλυκά, ψητά και πίτες, ώστε να τα ευλογήσει ο παπάς και να δοθούν ως κέρασμα στους επισκέπτες του νησιού. Το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα, στήνεται η «κούνια», ένα έθιμο που μια εκδοχή θέλει να κρατά από την αρχαία Αθήνα. Πάνω της κάθονται τα μικρά αγόρια και κορίτσια των χωριών του νησιού, και κάθε αγόρι που κουνά το εκάστοτε κορίτσι, του υπόσχεται… γάμο. 

*Αγώνας δρόμου στην Αράχωβα

Διπλή γιορτή για την Αράχωβα, καθώς η γιορτή του Αγίου Γεωργίου που πέφτει παραδοσιακά κοντά στο Πάσχα γιορτάζεται με την ίδια φροντίδα και ζέση που επιδεικνύουν οι ντόπιοι για την Ανάσταση. Έτσι, ανήμερα του Πάσχα, ξεκινά η περιφορά της εικόνας του Αγίου Γεωργίου, οι γηραιότεροι κάτοικοι ξεκινούν από την Εκκλησία και πραγματοποιούν τον «αγώνα της ανηφόρας», ενώ χορευτικά συγκροτήματα έχουν ήδη πιάσει δουλειά. Παράλληλα, έχουν ετοιμαστεί οι «λάκκοι» σε κάθε γειτονιά, όπου ανάβουν οι φωτιές που θα υποδεχθούν δεκάδες αρνιά – τόσα, ώστε λέγεται πως αν κάποιος δει από μακριά την Αράχωβα, νομίζει πως το χωριό έχει πάρει φωτιά.

*Λαμπρόπιτες, κλειδιά και άνθη στην Κω

Στο νησί της Κω, πρωταγωνιστές των εορτών του Πάσχα είναι οι ανήλικοι κάτοικοι, που κατά την περίοδο πριν την Μεγάλη Εβδομάδα φροντίζουν να πάρουν μεγάλα κλειδιά, από αυτά που χρησιμοποιούνταν στις παλιές κλειδαριές, να τα δέσουν με ένα σκοινί και να προσαρμόσουν πάνω τους μπαρούτι και, όταν φτάσει η Ανάσταση, να τα χτυπήσουν δυνατά στον τοίχο για να… χαλάσουν τον κόσμο. Την ίδια ημέρα, η Εκκλησία είναι στρωμένη με μωβ λουλούδια που φυτρώνουν στο νησί, τις λεγόμενες «λαμπρές», ενώ οι νοικοκυρές ετοιμάζουν «λαμπρόπιτες» για να συνοδεύσουν το αρνί της Κυριακής. 

*Λευκά περιστέρια στην Ζάκυνθο

Το «ζακυνθινό μεγαλοβδόμαδο» είναι γεμάτο έθιμα που στο νησί αποκαλούνται «αντέτια». Από αυτά, ξεχωρίζουν τα άσπρα περιστέρια που αφήνει ο ιερέας κατά την Πρώτη Ανάσταση, ενώ οι νοικοκυρές ρίχνουν πήλινα κανάτια από τα μπαλκόνια, κατά τις προσταγές ενός εθίμου, αντίστοιχου με αυτό της Κέρκυρας. Το Ευαγγέλιο της Ανάστασης ψάλλεται με τον ιδιαίτερο «μουσικό» τρόπο της Επτανησιακής παράδοσης, ενώ η Αναστάσιμη ακολουθία πραγματοποιείται το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου μόνο στον Άγιο Μάρκο. Οι υπόλοιπες εκκλησίες αρκούνται στο χαρμόσυνο χτύπημα της καμπάνας και πραγματοποιούν την ακολουθία το πρωί της Κυριακής.