13 μαύρες γάτες κάτω από μια σκάλα (και γιατί αυτό είναι κακό)

Ποιος μπορεί να ορκιστεί πως δεν πέρασε, έστω και στιγμιαία, από το μυαλό του η σκέψη περί γρουσουζιάς την τελευταία φορά που έσπασε έναν καθρέφτη; Ποιος δεν έχει αναρωτηθεί ποτέ γιατί οι μαύρες γάτες θεωρούνται γρουσουζιά, ή τι διαφορά έχει το νούμερο 13 από το 14; Όσο τρελές ή οπισθοδρομικές και αν μοιάζουν, οι προλήψεις είναι βαθιά ριζωμένες στον δυτικό πολιτισμό –και όχι μόνο σε αυτόν– και μετρούν μερικές χιλιετίες ύπαρξης η καθεμιά. Πώς και από πού μας προέκυψαν οι… μαζικές φοβίες;

Το νούμερο 13: Μία από τις πιο διαδεδομένες προλήψεις στον κόσμο, το ότι το νούμερο 13 είναι γρουσούζικο νούμερο, έχει και τη δική της… φοβία, με το ελληνικότατο όνομα treiskaidekaphobia. Αν βιαστήκατε να γελάσετε, να υπενθυμίσουμε πως κανένα αεροδρόμιο στον δυτικό κόσμο δεν διαθέτει πύλη νούμερο 13, σχεδόν σε όλα τα αεροπλάνα η σειρά 14 ακολουθεί την… 12 και τα περισσότερα ξενοδοχεία δεν έχουν δωμάτιο 13. Δεν μιλάμε, λοιπόν, για μια απλή φοβία μερικών τρελών, αλλά για βαθιά ριζωμένη στον δυτικό πολιτισμό πρόληψη.

Κατά μία θεωρία, ο αριθμός 13 θεωρείται γρουσούζικος γιατί ο Ιούδας ήταν ο δέκατος τρίτος μαθητής του Χριστού. Σύμφωνα με μία άλλη, η εξήγηση βρίσκεται πολύ πιο πίσω στην ιστορία. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η πνευματική ανάληψη (σκεφτείτε την σαν την Νιρβάνα των Ινδουιστών, αλλά με πεπερασμένο αριθμό σταδίων) συντελείται σε δώδεκα στάδια σε αυτήν την ζωή, κι ένα δέκατο τρίτο, το αιώνιο, στην μετά θάνατον. Αν και για τους Αιγύπτιους το 13 είναι τυχερό νούμερο, οι Δυτικοί μελετητές θεώρησαν πως συμβολίζει τον θάνατο –εξ ου και η γρουσουζιά.

Επίσης, στο Τραγούδι της Ιστάρ, ένα έπος των Αρχαίων Βαβυλωνίων, η Θεά των Νεκρών αναφέρεται με το όνομά της στον δέκατο τρίτο στίχο. Οι Βαβυλώνιοι απέδιδαν στον αριθμό σκοτεινές δυνάμεις: ο (μεταγενέστερος) κώδικας του Χαμουραμπί περνά από τον νόμο νούμερο 12 σε εκείνον με το νούμερο 14 –ακριβώς όπως οι σειρές καθισμάτων των αεροπλάνων.

Η μαύρη γάτα: Στην αρχαία Αίγυπτο, η θεά Bast ήταν μια μαύρη θηλυκή γάτα. Στην προσπάθεια υποβάθμισης και εν συνεχεία εξαφάνισης των υπολοίπων θρησκειών –αρχαίων, παγανιστικών, ειδωλολατρικών κλπ– οι Χριστιανοί έπεισαν τον κόσμο, των Αιγυπτίων περιλαμβανομένων, πως όλες οι μαύρες γάτες είναι μεταμφιεσμένοι δαίμονες, που πρέπει να καταστραφούν. Η αξιοπιστία που προσδίδουν μερικές χιλιετίες ακόμη και στην πιο τρελή ιστορία είναι ανίκητη.

Η σκάλα: Υπάρχουν δύο θεωρίες που εξηγούν γιατί το να περνάς κάτω από μια σκάλα θεωρείται γρουσουζιά. Η πρώτη υποστηρίζει πως το τρίγωνο που σχηματίζει η σκάλα με τον τοίχο και το δάπεδο συμβολίζει την Αγία Τριάδα, οπότε εισβάλλοντας στον χώρο προσβάλλεις την υπόσταση του θεού, κι έρχεσαι αντιμέτωπος με την οργή του. Η δεύτερη θεωρία βασίζεται σε μια παλιά βρετανική παράδοση, η οποία λέει πως οι δήμιοι των Μεσαίωνα χρησιμοποιούσαν σκάλα για να κρεμάσουν κάποιον στην κρεμάλα. Αν περάσεις κάτω από την σκάλα, θα τραβήξεις το βλέμμα του δήμιου, ο οποίος συμβολίζει τον θάνατο.

Ο καθρέφτης: Για πολλούς αρχαίους λαούς, η αντανάκλαση του ανθρώπου –στο νερό, αρχικά, και αργότερα σε διαφόρων ειδών μέταλλα– είναι η αναπαράσταση της ψυχής του. Αν η εικόνα παραμορφωθεί, ενώ κάποιος καθρεφτίζεται, π.χ., στη λίμνη, αυτό είναι σημάδι επερχόμενης καταστροφής. Η χρονική διάρκεια της γρουσουζιάς, τα επτά χρόνια, καθιερώθηκαν ως προκατάληψη από τους αρχαίους Ρωμαίους, οι οποίοι ήταν και οι πρώτοι που κατασκεύασαν και χρησιμοποίησαν γυάλινους καθρέφτες. Εκείνοι πίστευαν πως το ανθρώπινο πνεύμα αναγεννιέται κάθε επτά χρόνια.

Χτύπα ξύλο: Η συγκεκριμένη πρόληψη είναι ελληνικής προέλευσης. Αγγίζοντας μια βελανιδιά, το ιερό δέντρο του Δία, οι αρχαίοι Έλληνες ζητούσαν χάρη από τον πατέρα των θεών –ή απλά επικοινωνούσαν μαζί του. Η πεποίθηση πέρασε σε αρκετές παγανιστικές θρησκείες, που πίστευαν ότι τα πνεύματα κατοικούν μέσα στις βελανιδιές, και άρα αγγίζοντας το δέντρο μπορεί κανείς να επικοινωνήσει μαζί τους και να ζητήσει προστασία. Κάπως έτσι το «χτύπα ξύλο» έφτασε μέχρι τον 21ο αιώνα.

Το λαγοπόδαρο: Και, αν θέλετε να ξέρετε, όχι οποιοδήποτε λαγοπόδαρο: το πίσω αριστερό πόδι του λαγού είναι που φέρνει τύχη στον κάτοχό του –κάπως σαν το, πιο δυσεύρετο, κοκαλάκι της νυχτερίδας. Η πρόληψη αυτή θεωρείται μία από τις παλαιότερες του κόσμου: οι μελετητές την χρονολογούν από το 600 π.Χ. Λέγεται, μάλιστα, πως μεταφέρθηκε στην Αμερική –όπου και έγινε δημοφιλής, χάρη στο εμπόριο που προέκυψε από αυτήν– μαζί με τους σκλάβους από την Αφρική, οι οποίοι πίστευαν, όπως και οι περισσότεροι λαοί, ότι ο λαγός και το κουνέλι συμβολίζουν την αναπαραγωγή και κατ’ επέκταση την αφθονία. Τα πίσω πόδια θεωρούνται τυχερά, γιατί όταν ο λαγός τρέχει είναι τα πρώτα που ακουμπούν το έδαφος. Η υπεροχή του αριστερού έναντι του δεξιού ποδιού του λαγού ακόμα μελετάται.

Ηρώ Κουνάδη