Māori: Οι μεγάλοι μύστες των τατουάζ

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να ερωτευτείς τη Νέα Ζηλανδία. Πέρα από τις χαώδεις εκτάσεις πρασίνου και καρτποσταλικών τοπίων, η Νέα Ζηλανδία πολιτισμικά είναι συνδεδεμένη με πολλές πτυχές της δυτικής κουλτούρας και όπως αυτή έχει διαμορφωθεί σήμερα. Τα γυρίσματα του Lord of The Rings, τα γυρίσματα του Avatar η ταινία της Disney “Moana”, λέξη που στη γλώσσα των Maori σημαίνει «ωκεανός» και «μπλε», έδωσαν στη Νέα Ζηλανδία μία ξεχωριστή θέση στην καρδιά μας.

Κάτι που έχει συνδεθεί άρρηκτα στο μυαλό μας με την Πολυνησία και έχει ρίζες στη Νέα Ζηλανδία, είναι η φυλή των Maori. Η λέξη māori σημαίνει «κανονικός» ή «κοινός» και χρησιμοποιείται για να διακρίνονται οι θνητοί από τους θεούς. Η λέξη έχει συγγενικούς όρους σε άλλες Πολυνησιακές γλώσσες, όπως τα Χαβαϊανά στα οποία η λέξη maoli σημαίνει «ντόπιος, ιθαγενής, αληθινός ή πραγματικός».

Η μυθολογία των Maori μας λέει ότι ο πρώτος εξερευνητής που έφτασε στη Νέα Ζηλανδία, προ χιλιετίας, ήταν ο Kupe , του οποίου η προγονική πατρίδα ήταν το Hawaiki στην Πολυνησία. Ταξίδεψε πέρα ​​από τον Ειρηνικό με το waka hourua (δηλαδή το κανό), με πυξίδα του την λάμψη των αστεριών και δεξί του χέρι τη δύναμη των ωκεανών. Ο Kupe έδεσε στο λιμάνι Hokianga στο Βόρειο Νησί ή στη γλώσσα των Μαορί, Te Ika a Maui.

Η σχέση Πολυνησίας, Maori και δερματοστιξίας

Το πολυνησιακό τρίγωνο περιλαμβάνει περισσότερα από 1000 νησιά, μεταξύ των οποίων είναι η Νέα Ζηλανδία, η Χαβάη, τα νησιά του Πάσχα σαν γωνίες των τριγώνων. Οι ιστορικοί εικάζουν ότι οι Πολυνήσιος κατάγονται από την Ταϊβάν, την οποία εγκατέλειψαν κάπου μεταξύ του 3000 με 1000 π.Χ. Ναι, η αλήθεια είναι ότι η προσέγγιση αυτή δεν είναι και πολύ ξεκάθαρη.

Το ενδιαφέρον με τους Πολυνήσιος είναι ότι δεν είχαν κάποιο σύστημα γραφής, επομένως η τέχνη της δερματοστιξίας γι’ αυτούς ήταν κάτι παραπάνω από ένα κόσμημα στο σώμα. Το ta mako (όπως αποκαλούν οι Maori την τέχνη της δερματοστιξίας) ήταν ένας τρόπος αναπαράστασης και ταυτόχρονα έκφρασης της μοναδικότητας, της γενεαλογίας, της ιστορίας, των επιτευγμάτων και του κοινωνικού στάτους ενός αυτόχθονα νεοζηλανδού. Το tā moko είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το tatu της Ανατολικής Πολυνησίας και του tatau της Σαμόα. Και οι δύο λέξεις σημαίνουν «to mark» (μτφ. να αποτυπώσεις).

Tā moko

Η διαδικασία δερματοστιξίας ήταν τελετουργική και τα ίδια τα σχέδια θεωρούνταν κάτι το ιερό. Ο καλλιτέχνης ή tohunga ta moko θεωρούνταν κάτι σαν ιερέας της φυλής και τα μέλη της έπρεπε να τον σέβονται καθώς ήταν tapu (ιερός και σεβαστός).

Οι περισσότεροι καλλιτέχνες ήταν άντρες, και το τελετουργικό της δερματοστιξίας πάνω στο κάθε άτομο ξεκινούσε από την εφηβεία ως τελετή μετάβασης και συνεχιζόταν καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής, για να σηματοδοτήσει σημαντικά γεγονότα και την ιστορία των προγόνων του κάθε ατόμου. Το moko ήταν η ταυτότητα του κάθε ατόμου η οποία «μαρτυρούσε» την καταγωγή του, αλλά και τη σύνδεσή του με τη φυλή στην οποία ανήκε.

Στη φυλή των Maori, το τατουάζ συνδέεται με το mana ή αλλιώς την αίσθηση περηφάνειας και κύρους. Το κεφάλι θεωρείται το πιο ιερό μέρος του σώματος και ta moko στο πρόσωπο μπορούσαν να κάνουν μόνοι οι Maori με υψηλό κοινωνικό στάτους. Το ta moko προσώπου για τις γυναίκες Maori ήταν ένα τατουάζ στο πηγούνι το οποίο αποκαλούσαν moko kauae. Μόνο οι ηλικιωμένες γυναίκες μπορούσαν να έχουν πάνω τους ένα moko kauae, αλλά σήμερα στη Νέα Ζηλανδία, υπάρχουν πολλές νέες γυναίκες απόγονοι των Maori με τατού στο πηγούνι.

Το Whakapapa, δηλαδή η σύνδεση του ατόμου με τους προγόνους του και και τον τόπο του, αναπαρίσταντο και στις δύο πλευρές του προσώπου με την αριστερή πλευρά να είναι η καταγωγή του πατέρα και τη δεξιά πλευρά να είναι η καταγωγή της μητέρας. Οι Maori, για να απαλύνουν τον πόνο κατά την ώρα της δερματοστιξίας τραγουδούσαν κάποια τραγούδια τα οποία λειτουργούσαν καταπραϋντικά. Μετά το τέλος της ιεροτελεστίας εφαρμοζόταν ένα βάλσαμο που φτιαχνόταν από τα φύλλα του δέντρου καράκα για να επιταχυνθεί η επούλωση.

Τα περίτεχνα σχέδια λαξεύονταν στο δέρμα με τη χρήση ενός εργαλείου φτιαγμένου από οστό που ονομαζόταν uhi. Στη συνέχεια, το μελάνι χυνόταν στις χαραγμένες γραμμές. Πιστεύεται ότι ο αποδέκτης του τατουάζ επισκέπτεται μια πνευματική σφαίρα στην οποία συναντά τους προγόνους του και επιστρέφει διαφορετικός.

Ένας πολεμιστής των φυλών Urewera και Ngai-Tama περιέγραψε το ta moko με αυτόν τον τρόπο:

«Μπορεί να χάσετε ό,τι πολυτιμότερο έχετε. Το  σπίτι σας, τα όπλα σας, τη γυναίκα σας. Αλλά με το moko σας μπορεί να σας χωρίσει μόνο ο θάνατος. Θα είναι το στολίδι σας και ο σύντροφός σας μέχρι να πεθάνετε».

Μερικά παραδοσιακά σχέδια

Οι Maori έκαναν κάποια συγκεκριμένα παραδοσιακά τατού πάνω τους, μεταξύ των οποίων κάποια σχεδιάζονται μέχρι σήμερα. Το πιο αναγνωρίσιμο είναι ίσως το σχέδιο koru και το hei tiki (ή σκέτο tiki). Το koru αντιπροσωπεύει το σχήμα του φύλλου της νεοζηλανδικής φτέρης και συμβολίζει το ξεκίνημα μιας νέας ζωής, την ελπίδα για το μέλλον, όπως πολύ όμορφα αποδίδεται σε αυτήν την μαοριανή παροιμία:

«Ka hinga atu he tete-kura - ka hara-mai he tete-kura»

«Όταν πεθαίνει ένα φύλλο φτέρης – γεννιέται ένα άλλο για να πάρει τη θέση του».

Το pikorua ή αλλιώς κόμπος αναπαριστά δύο αλληλένδετες φτέρες και συμβολίζει τον αιώνιο δεσμό μεταξύ δύο ανθρώπων. Το pikorua ανήκει στη νεότερη ιστορία των maori τατού λόγω της πολυπλοκότητας του σχεδίου∙ πιθανότατα τα σχέδια αυτά έκαναν την εμφάνισή τους όταν έγιναν διαθέσιμα εργαλεία κοπής διαμαντιών, τα οποία προσέφεραν και περισσότερες δυνατότητες για λεπτομέρεια, δηλαδή λίγο μετά το 1800 μ.Χ. Το pikorua συμβολίζει επίσης τη σύνδεση δύο διαφορετικών πραγμάτων, όπως τη θάλασσα και τη γη.

Το hei tiki, δε, θεωρείται σημαντικό φυλαχτό για τους Maori και συμβολίζει το έβρυο. Ωστόσο, σύμφωνα με το μουσείο Te Papa, η σημασία του hei tiki είναι λιγάκι ασαφής και επιδέχεται διαφόρων ερμηνειών. Το σύμβολο tiki λέγεται ότι αντιπροσωπεύει τον Tiki, τον πρώτο άνδρα στη μυθολογία των Maori, αλλά θα μπορούσε επίσης να συμβολίζει τη Hine-te-iwaiwa , μία πρόγονο που σχετίζεται με τη γονιμότητα και τον ρόλο της γυναίκας στη φυλή Maori.

Ένα άλλο γνωστό σχέδιο είναι το manaia. Πρόκειται για ένα μυθολογικό πλάσμα στην κουλτούρα των Maori. Έχει το κεφάλι πουλιού, το σώμα ανθρώπου και την ουρά ενός ψαριού. Είναι πνευματικός φύλακας και αγγελιοφόρος μεταξύ του κόσμου των πνευμάτων και του κόσμου των ζωντανών.

Έπειτα υπάρχει και το σχέδιο hei matau ή αλλιώς αγκιστριού.  Όταν οι πρόγονοι των Maori πάτησαν τα πόδια τους στις ακτές της Νέας Ζηλανδίας κατά την περίοδο του εποικισμού (1280 - 1500 μ.Χ.), κατασκεύασαν κάποια αγκίστρια από ξύλο, κοχύλια ή οστά. Το hei matau  θεωρείται «πολιτισμικός θησαυρός» για τους Maori, καθώς δεν αντιπροσωπεύει μόνο τη γη αλλά και την καλοτυχία, τη γονιμότητα και την ασφάλεια.

Ο ερχομός τους στη Δύση

Μέχρι το 1771, όποτε και αποβιβάστηκε ο καπετάνιος James Cook στην Ταϊτή, το tā moko ήταν άγνωστο στον υπόλοιπο κόσμο. Ο Cook τότε θέλησε να παρακολουθήσει με ποιον τρόπο «βαράνε» τατού στην Ταιτή, όπως και έκανε. Παρευρέθηκε στην ιεροτελεστία δερματοστιξίας ενός νεαρού κοριτσιού. Ο Cook παρομοίασε τον ρυθμικό ήχο που έκανε το οστό πάνω στο δέρμα του κοριτσιού με τη λέξη tattaow . Όταν επέστρεψε στην Αγγλία , το tattow μεταφράστηκε στη λέξη που γνωρίζουμε σήμερα – τατού.

 

Με πληροφορίες από: ancient.eu