6 μικρές ιστορίες που δεν ήξερες για την Αθήνα
Πόσα λεφτά πήρε ο Έλγιν για τα γλυπτά; Τι σημαίνει Άρειος Πάγος; Γιατί λέμε «χαιρέτα μου τον πλάτανο»; Μικρές, γοητευτικές λεπτομέρειες αθηναϊκής Ιστορίας.
της Ηρώς Κουνάδη
Ναι ναι, χρυσός αιώνας, περσικοί πόλεμοι, βυζαντινοί, οθωμανοί, Όθωνας, μπλα μπλα, τα ξέρεις αυτά. Ξέρεις όμως πραγματικά μια πόλη, αν αγνοείς τα μικρά και καθημερινά, τα κουτσομπολιά και τις λαϊκές δοξασίες της, τα μίση και τα πάθη των ανθρώπων της; Εκεί βρίσκεται όλο το ζουμί. Στις μικρές, ασήμαντες ιστορίες της.
75.000 λίρες ζήτησε ο Έλγιν από το Βρετανικό Μουσείο για τα γλυπτά του Παρθενώνα. 35.000 κατάφερε τελικά να πάρει. «Η Κατάρα της Αθηνάς» λέγεται το μάλλον προφητικό ποίημα που του αφιέρωσε ο Λόρδος Μπάυρον, έχοντας δει από κοντά τις λεηλασίες του Παρθενώνα. Προφητικό, γιατί ο Έλγιν στην πορεία έπαθε διάφορα: Φυλακίστηκε στη Γαλλία, έχασε τη γυναίκα του, όπως και την περιουσία του, δεν τον λυπάσαι, ξέρουμε, ούτε εμείς... (Και για όποιον σπεύσει να ψελλίσει "ναι, αλλά οι Τούρκοι του τα έδωσαν" θυμίζουμε πως το οθωμανικό φιρμάνι που υποτίθεται πως είχε αποδείχτηκε πρόσφατα πως δεν υπήρξε ποτέ).
Στην Ακρόπολη, δίπλα στο Θέατρο του Διονύσου, ο Παυσανίας λέει πως είδε τον τάφο του Τάλω. Τι σου λέει το όνομα; Τάλως λεγόταν ένας ανιψιός του Δαίδαλου, εξαίρετος τεχνίτης, που ο θείος του φοβούμενος πως θα του φάει τη δουλειά τον έσπρωξε να πέσει από την Ακρόπολη. Ο Άρειος Πάγος τον καταδίκασε για το θανατικό σε εξορία, κι ο Δαίδαλος πήγε στην Κρήτη κι έφτιαξε, στη μνήμη του ανιψιού του, το πρώτο ρομπότ της ανθρωπότητας. Το ονόμασε Τάλω.
Το 1701 έγινε στην Αθήνα ένας μεγάλος σεισμός, που έκοψε τον Άρειο Πάγο στα δύο, γκρέμισε τα ιερά που ήταν χτισμένα πάνω του και δημιούργησε τις σπηλιές που βλέπεις σήμερα στις παρυφές του. Παρεμπιπτόντως, ετυμολογικά πάγος σημαίνει βράχος, από το πήγνυμι, στερεώνω, στερεοποιώ. Ο βράχος του Άρη δηλαδή, ή των Αρών, που πάει να πει Ερινυών, θεών της εκδίκησης. Ότι ήταν δικαστήριο θα υποθέσουμε πως το ξέρεις.
Οι άνθρωποι τον Μεσαίωνα πίστευαν πως οι Στύλοι του Ολυμπίου Διός είναι στοιχειωμένοι. Υπάρχει μια μεσαιωνική δοξασία που πάει ως εξής: «Αν ξυπνήσεις καμιά μαύρη και άγρια νύχτα και αν δεν φοβηθείς, να πας κατά τις Κολώνες. Θα δεις -μακριά από λόγου μας- να πηδάνε τρεις Αραπάδες από κολώνα σε κολώνα. Ξεκαρδίζονται κιόλας στα γέλια! Και το γέλιο τους σαν τι μοιάζει σου φαίνεται; Σαν αστροπελέκι! Αν ξυπνήσεις καμιά μαύρη και άγρια νύχτα και αν δεν φοβηθείς, να πας κατά τις Κολώνες, θα τους δεις!». Οι Αραπάδες στους οποίους αναφέρεται είναι, εκτός από στοιχειά, και κανονικοί άνθρωποι, Αιθίοπες σκλάβοι των Οθωμανών που μπορούσες να δεις και την ημέρα να κάνουν εδώ τις δεήσεις τους, ιδιαίτερα σε περιόδους ανομβρίας.
Θα το μάντευες λογικά πως τον Μεσαίωνα οι Αθηναίοι δεν έλεγαν «πάμε για καφέ στην Αδριανού». Πιθανότατα δεν ήξεραν καν ποιος ήταν ο Αδριανός. Την οδό που σήμερα αποκαλούμε με το όνομά του την έλεγαν Ρούγα της Χρυσαλιώτισας, η οποία ήταν μικρή εκκλησία χτισμένη κοντά στη Βιβλιοθήκη (του Αδριανού λέμε, δεν παρακολουθείς). Κοίτα τώρα να δεις μια ενδιαφέρουσα διαδρομή που ακολούθησε το όνομά της: Την εκκλησία την έχτισε κάποιος Micer Aliosto, συγγενής του δούκα της Αθήνας, Ατζαγιόλι, εκ Φλωρεντίας. Με τον καιρό το Micer Aliosto ελληνοποιήθηκε σε Μισεραλιώτης, η εκκλησία έγινε Μισεραλιώτισα, με τα χρόνια Χρισαλιώτισα, πιο εύκολο να το λες.
Το «χαιρέτα μου τον πλάτανο» αναφέρεται σε έναν πλάτανο πολύ συγκεκριμένο: Αυτόν που υπήρχε στην αυλή του Μεντρεσέ, απέναντι από τους Αέρηδες. Χτισμένος το 1721, ο Μεντρεσές ήταν ιερουσπαδηστήριο των Οθωμανών, που τον 19ο αιώνα έγινε φυλακή, κυρίως για πολιτικά αντιφρονούντες. Υπάρχει κι ένα δίστιχο που λέει πως «στου Μεντρεσέ τον πλάτανο πουλί δεν πάει να κάτσει, που έχει ξερά τα φύλλα του στη ρίζα του φαρμάτσι».
(*) Με πληροφορίες από το βιβλίο της Άρτεμης Σκουμπουρδή, Αθήνα Μια Πόλη Μαγική, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης
Ναι ναι, χρυσός αιώνας, περσικοί πόλεμοι, βυζαντινοί, οθωμανοί, Όθωνας, μπλα μπλα, τα ξέρεις αυτά. Ξέρεις όμως πραγματικά μια πόλη, αν αγνοείς τα μικρά και καθημερινά, τα κουτσομπολιά και τις λαϊκές δοξασίες της, τα μίση και τα πάθη των ανθρώπων της; Εκεί βρίσκεται όλο το ζουμί. Στις μικρές, ασήμαντες ιστορίες της.
75.000 λίρες ζήτησε ο Έλγιν από το Βρετανικό Μουσείο για τα γλυπτά του Παρθενώνα. 35.000 κατάφερε τελικά να πάρει. «Η Κατάρα της Αθηνάς» λέγεται το μάλλον προφητικό ποίημα που του αφιέρωσε ο Λόρδος Μπάυρον, έχοντας δει από κοντά τις λεηλασίες του Παρθενώνα. Προφητικό, γιατί ο Έλγιν στην πορεία έπαθε διάφορα: Φυλακίστηκε στη Γαλλία, έχασε τη γυναίκα του, όπως και την περιουσία του, δεν τον λυπάσαι, ξέρουμε, ούτε εμείς... (Και για όποιον σπεύσει να ψελλίσει "ναι, αλλά οι Τούρκοι του τα έδωσαν" θυμίζουμε πως το οθωμανικό φιρμάνι που υποτίθεται πως είχε αποδείχτηκε πρόσφατα πως δεν υπήρξε ποτέ).
Στην Ακρόπολη, δίπλα στο Θέατρο του Διονύσου, ο Παυσανίας λέει πως είδε τον τάφο του Τάλω. Τι σου λέει το όνομα; Τάλως λεγόταν ένας ανιψιός του Δαίδαλου, εξαίρετος τεχνίτης, που ο θείος του φοβούμενος πως θα του φάει τη δουλειά τον έσπρωξε να πέσει από την Ακρόπολη. Ο Άρειος Πάγος τον καταδίκασε για το θανατικό σε εξορία, κι ο Δαίδαλος πήγε στην Κρήτη κι έφτιαξε, στη μνήμη του ανιψιού του, το πρώτο ρομπότ της ανθρωπότητας. Το ονόμασε Τάλω.
Το 1701 έγινε στην Αθήνα ένας μεγάλος σεισμός, που έκοψε τον Άρειο Πάγο στα δύο, γκρέμισε τα ιερά που ήταν χτισμένα πάνω του και δημιούργησε τις σπηλιές που βλέπεις σήμερα στις παρυφές του. Παρεμπιπτόντως, ετυμολογικά πάγος σημαίνει βράχος, από το πήγνυμι, στερεώνω, στερεοποιώ. Ο βράχος του Άρη δηλαδή, ή των Αρών, που πάει να πει Ερινυών, θεών της εκδίκησης. Ότι ήταν δικαστήριο θα υποθέσουμε πως το ξέρεις.
Οι άνθρωποι τον Μεσαίωνα πίστευαν πως οι Στύλοι του Ολυμπίου Διός είναι στοιχειωμένοι. Υπάρχει μια μεσαιωνική δοξασία που πάει ως εξής: «Αν ξυπνήσεις καμιά μαύρη και άγρια νύχτα και αν δεν φοβηθείς, να πας κατά τις Κολώνες. Θα δεις -μακριά από λόγου μας- να πηδάνε τρεις Αραπάδες από κολώνα σε κολώνα. Ξεκαρδίζονται κιόλας στα γέλια! Και το γέλιο τους σαν τι μοιάζει σου φαίνεται; Σαν αστροπελέκι! Αν ξυπνήσεις καμιά μαύρη και άγρια νύχτα και αν δεν φοβηθείς, να πας κατά τις Κολώνες, θα τους δεις!». Οι Αραπάδες στους οποίους αναφέρεται είναι, εκτός από στοιχειά, και κανονικοί άνθρωποι, Αιθίοπες σκλάβοι των Οθωμανών που μπορούσες να δεις και την ημέρα να κάνουν εδώ τις δεήσεις τους, ιδιαίτερα σε περιόδους ανομβρίας.
Θα το μάντευες λογικά πως τον Μεσαίωνα οι Αθηναίοι δεν έλεγαν «πάμε για καφέ στην Αδριανού». Πιθανότατα δεν ήξεραν καν ποιος ήταν ο Αδριανός. Την οδό που σήμερα αποκαλούμε με το όνομά του την έλεγαν Ρούγα της Χρυσαλιώτισας, η οποία ήταν μικρή εκκλησία χτισμένη κοντά στη Βιβλιοθήκη (του Αδριανού λέμε, δεν παρακολουθείς). Κοίτα τώρα να δεις μια ενδιαφέρουσα διαδρομή που ακολούθησε το όνομά της: Την εκκλησία την έχτισε κάποιος Micer Aliosto, συγγενής του δούκα της Αθήνας, Ατζαγιόλι, εκ Φλωρεντίας. Με τον καιρό το Micer Aliosto ελληνοποιήθηκε σε Μισεραλιώτης, η εκκλησία έγινε Μισεραλιώτισα, με τα χρόνια Χρισαλιώτισα, πιο εύκολο να το λες.
Το «χαιρέτα μου τον πλάτανο» αναφέρεται σε έναν πλάτανο πολύ συγκεκριμένο: Αυτόν που υπήρχε στην αυλή του Μεντρεσέ, απέναντι από τους Αέρηδες. Χτισμένος το 1721, ο Μεντρεσές ήταν ιερουσπαδηστήριο των Οθωμανών, που τον 19ο αιώνα έγινε φυλακή, κυρίως για πολιτικά αντιφρονούντες. Υπάρχει κι ένα δίστιχο που λέει πως «στου Μεντρεσέ τον πλάτανο πουλί δεν πάει να κάτσει, που έχει ξερά τα φύλλα του στη ρίζα του φαρμάτσι».
(*) Με πληροφορίες από το βιβλίο της Άρτεμης Σκουμπουρδή, Αθήνα Μια Πόλη Μαγική, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης
