Τι κοινό είχαν το Squid Game και το Casa de Papel;
Το πρόσεξες κι εσύ ότι οι δύο μεγαλύτερες τηλεοπτικές επιτυχίες της τελευταίας πενταετίας ήταν δύο αντικαπιταλιστικά μανιφέστα;
της Ηρώς Κουνάδη
Δεν πέρασα ωραία βλέποντας Squid Game. Υποθέτω κανείς δεν πέρασε ωραία. Δεν εννοώ πως δεν μου άρεσε η σειρά. Βρήκα τον συμβολισμό πανέξυπνο, παρ’ όλο το in-your-face του, τη μουσική στοιχειωτική, την εξέλιξη των χαρακτήρων αποκαρδιωτική όπως έπρεπε, και την ανατροπάρα στο τέλος σπαρακτική. Όπως όμως συνέβη και με τα Παράσιτα, που κανείς δεν αμφισβητεί ότι ήταν μια από τις καλύτερες ταινίες της τελευταίας δεκαετίας, δύσκολα θα βρεις άνθρωπο που να μην ένιωσε ένα σφίξιμο στην καρδούλα του βλέποντάς το.
Σε αντίθεση με τον ανάλαφρο, σκαμπρόζικο, στιλιζαρισμένο στα όρια του ταραντινικού τόνο του Casa de Papel, το Squid Game ήταν ασφυξιογόνο μέσα στα πολύχρωμα σκηνικά του –ακριβώς όπως είναι και τα κτίρια των πολυεθνικών, με τους παστέλ τοίχους και τα εμπνευστικά ζωγραφισμένα συννεφάκια και ανθρωπάκια, ξεκάθαρη αναφορά στα οποία ήταν τα σκηνικά του Παιχνιδιού.
«Τότε γιατί τα συγκρίνουμε;» θα αναρωτηθεί κανείς. Τι κοινό έχουν, εκτός του ότι είναι οι δύο μεγαλύτερες επιτυχίες του Netflix την τελευταία πενταετία –αν εξαιρέσεις το μετριότατο Queen’s Gambit, που αν δεν είχε βγει μεσούντων των λοκντάουν δεν θα είχε κάνει τον πάταγο που έκανε;
Νομίζω ότι μου πέρασε από το μυαλό κάπου προς το τέλος του δεύτερου επεισοδίου του Καλαμαριού, και έκτοτε δεν έχω σταματήσει να το σκέφτομαι: Είναι η τρίτη φορά που η δυτική (*) ποπ κουλτούρα απευθύνει ένα δριμύ κατηγορώ στον καπιταλισμό. Δεν το υπονοεί, δεν αναρωτιέται, δεν παίζει με την ιδέα, δεν αφήνει χώρο για συζητήσεις και προβληματισμό. Τον απορρίπτει. Και τον κατηγορεί απροκάλυπτα για όλα τα δεινά της ανθρωπότητας, από την κοινωνική ανισότητα και την παγκόσμια φτώχεια μέχρι τις αρρώστιες, τον ρατσισμό, την υπερθέρμανση του πλανήτη και την θέση της γυναίκας στις σύγχρονες κοινωνίες.
(*) Ναι, δυτική, η Νότια Κορέα είναι πιο-δυτική-πεθαίνεις σε κουλτούρα και τρόπο ζωής, άλλωστε οι διαχωρισμοί αυτοί σπανίως είναι γεωγραφικοί.
Το επιχείρημα των αντιρρησιών του Διαδικτύου που πιστεύουν ότι με το να μισούν δημοφιλή πράγματα γίνονται αυτομάτως ενδιαφέροντες (που λέει και το γνωστό meme) εξηγεί την επιτυχία της σειράς ως «προϊόν που απευθύνεται σε οργίλους 13χρονους που μόλις ανακάλυψαν ότι ο καπιταλισμός είναι κακός». Σύμφωνοι, όλοι το ξέραμε. Θέλουμε όμως να μας βρεις μία ταινία ή σειρά που να το έθιξε με αυτόν τον τρόπο πριν το 2010.
Οι ταινίες με ληστείες που μεσουρανούσαν στα 90s βάσιζαν την πλοκή τους είτε σε πτωχούς πλην συμπαθητικούς χαρακτήρες στους οποίους η ζωή τα έφερε άδικα, είτε στην εκδίκηση ενάντια σε ένα πρόσωπο ή οργανισμό, που ξηγήθηκε σκουληκιάρικα στους ήρωές μας. Ποτέ δεν ήταν στραβός ο γιαλός, πάντα κάποιος στραβά αρμένιζε. Ακόμα και ο Ρομπέν των Δασών που έκλεβε τους πλούσιους για να δίνει στους φτωχούς διόρθωνε μια αδικία νομοτελειακή, σαν να έκανε κάτι για να μπορούν οι άνθρωποι να ζήσουν με το κρύο στην Αλάσκα –γιατί για το κρύο δεν μπορείς να κάνεις τίποτα, μπορείς;
Πριν από λίγο καιρό, ο Guardian δημοσίευσε ένα καταπληκτικό άρθρο με τίτλο «Φάτε τους πλούσιους: Γιατί οι Millennials και η Γενιά Ζ γύρισαν τις πλάτες τους στον καπιταλισμό». Να μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία από αυτό: Το 80% των νεαρών Βρετανών κατηγορούν τον καπιταλισμό για την στεγαστική κρίση, σε έρευνα του Βρετανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Υποθέσεων. Το 75% πιστεύει ότι η κλιματική κρίση είναι πρόβλημα αποκλειστικά του καπιταλισμού. Το 67% δηλώνει ότι θέλει να ζήσει σε σοσιαλιστικό οικονομικό σύστημα.
Να σε σοκάρουμε κι άλλο; Το 50% των νεαρών Αμερικανών απορρίπτει εξ ολοκλήρου τον καπιταλισμό ως οικονομικό σύστημα, σύμφωνα με έρευνα του Χάρβαρντ. Το 2018, σε έρευνα της εταιρείας Gallup, το 45% των νέων στις ΗΠΑ δηλώνει ότι βλέπει θετικά τον καπιταλισμό. Μόλις οκτώ χρόνια νωρίτερα, το 2010, ο αριθμός αυτός ήταν 68%.
Τι έγινε; Φτωχύναμε και αρχίσαμε να το ξανασκεφτόμαστε; Μας έφερε το ίντερνετ κοντά πράγματα που θεωρούσαμε μακρινά; Μάθαμε, ας πούμε, τι μισθούς παίρνουν και σε τι συνθήκες δουλεύουν οι άνθρωποι που φτιάχνουν τα κινητά μας; Αυτό το τελευταίο ίσως να είναι τελικά το κλειδί της υπόθεσης. Στο Squid Game, ας πούμε, μπορεί οι πλούσιοι να σου προκαλούν αηδία και οργή, αλλά οι παίκτες σου προκαλούν κάτι πολύ χειρότερο: Αηδία και οργή ανάμεικτη με τύψεις για το τι θα έκανες εσύ στη θέση τους.
Σε κάθε περίπτωση, ωραία που ξεκινήσαμε και τα συζητάμε όλα αυτά, δε βρίσκεις;
Δεν πέρασα ωραία βλέποντας Squid Game. Υποθέτω κανείς δεν πέρασε ωραία. Δεν εννοώ πως δεν μου άρεσε η σειρά. Βρήκα τον συμβολισμό πανέξυπνο, παρ’ όλο το in-your-face του, τη μουσική στοιχειωτική, την εξέλιξη των χαρακτήρων αποκαρδιωτική όπως έπρεπε, και την ανατροπάρα στο τέλος σπαρακτική. Όπως όμως συνέβη και με τα Παράσιτα, που κανείς δεν αμφισβητεί ότι ήταν μια από τις καλύτερες ταινίες της τελευταίας δεκαετίας, δύσκολα θα βρεις άνθρωπο που να μην ένιωσε ένα σφίξιμο στην καρδούλα του βλέποντάς το.
Σε αντίθεση με τον ανάλαφρο, σκαμπρόζικο, στιλιζαρισμένο στα όρια του ταραντινικού τόνο του Casa de Papel, το Squid Game ήταν ασφυξιογόνο μέσα στα πολύχρωμα σκηνικά του –ακριβώς όπως είναι και τα κτίρια των πολυεθνικών, με τους παστέλ τοίχους και τα εμπνευστικά ζωγραφισμένα συννεφάκια και ανθρωπάκια, ξεκάθαρη αναφορά στα οποία ήταν τα σκηνικά του Παιχνιδιού.
«Τότε γιατί τα συγκρίνουμε;» θα αναρωτηθεί κανείς. Τι κοινό έχουν, εκτός του ότι είναι οι δύο μεγαλύτερες επιτυχίες του Netflix την τελευταία πενταετία –αν εξαιρέσεις το μετριότατο Queen’s Gambit, που αν δεν είχε βγει μεσούντων των λοκντάουν δεν θα είχε κάνει τον πάταγο που έκανε;
Νομίζω ότι μου πέρασε από το μυαλό κάπου προς το τέλος του δεύτερου επεισοδίου του Καλαμαριού, και έκτοτε δεν έχω σταματήσει να το σκέφτομαι: Είναι η τρίτη φορά που η δυτική (*) ποπ κουλτούρα απευθύνει ένα δριμύ κατηγορώ στον καπιταλισμό. Δεν το υπονοεί, δεν αναρωτιέται, δεν παίζει με την ιδέα, δεν αφήνει χώρο για συζητήσεις και προβληματισμό. Τον απορρίπτει. Και τον κατηγορεί απροκάλυπτα για όλα τα δεινά της ανθρωπότητας, από την κοινωνική ανισότητα και την παγκόσμια φτώχεια μέχρι τις αρρώστιες, τον ρατσισμό, την υπερθέρμανση του πλανήτη και την θέση της γυναίκας στις σύγχρονες κοινωνίες.
(*) Ναι, δυτική, η Νότια Κορέα είναι πιο-δυτική-πεθαίνεις σε κουλτούρα και τρόπο ζωής, άλλωστε οι διαχωρισμοί αυτοί σπανίως είναι γεωγραφικοί.
Το επιχείρημα των αντιρρησιών του Διαδικτύου που πιστεύουν ότι με το να μισούν δημοφιλή πράγματα γίνονται αυτομάτως ενδιαφέροντες (που λέει και το γνωστό meme) εξηγεί την επιτυχία της σειράς ως «προϊόν που απευθύνεται σε οργίλους 13χρονους που μόλις ανακάλυψαν ότι ο καπιταλισμός είναι κακός». Σύμφωνοι, όλοι το ξέραμε. Θέλουμε όμως να μας βρεις μία ταινία ή σειρά που να το έθιξε με αυτόν τον τρόπο πριν το 2010.
Οι ταινίες με ληστείες που μεσουρανούσαν στα 90s βάσιζαν την πλοκή τους είτε σε πτωχούς πλην συμπαθητικούς χαρακτήρες στους οποίους η ζωή τα έφερε άδικα, είτε στην εκδίκηση ενάντια σε ένα πρόσωπο ή οργανισμό, που ξηγήθηκε σκουληκιάρικα στους ήρωές μας. Ποτέ δεν ήταν στραβός ο γιαλός, πάντα κάποιος στραβά αρμένιζε. Ακόμα και ο Ρομπέν των Δασών που έκλεβε τους πλούσιους για να δίνει στους φτωχούς διόρθωνε μια αδικία νομοτελειακή, σαν να έκανε κάτι για να μπορούν οι άνθρωποι να ζήσουν με το κρύο στην Αλάσκα –γιατί για το κρύο δεν μπορείς να κάνεις τίποτα, μπορείς;
Πριν από λίγο καιρό, ο Guardian δημοσίευσε ένα καταπληκτικό άρθρο με τίτλο «Φάτε τους πλούσιους: Γιατί οι Millennials και η Γενιά Ζ γύρισαν τις πλάτες τους στον καπιταλισμό». Να μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία από αυτό: Το 80% των νεαρών Βρετανών κατηγορούν τον καπιταλισμό για την στεγαστική κρίση, σε έρευνα του Βρετανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Υποθέσεων. Το 75% πιστεύει ότι η κλιματική κρίση είναι πρόβλημα αποκλειστικά του καπιταλισμού. Το 67% δηλώνει ότι θέλει να ζήσει σε σοσιαλιστικό οικονομικό σύστημα.
Να σε σοκάρουμε κι άλλο; Το 50% των νεαρών Αμερικανών απορρίπτει εξ ολοκλήρου τον καπιταλισμό ως οικονομικό σύστημα, σύμφωνα με έρευνα του Χάρβαρντ. Το 2018, σε έρευνα της εταιρείας Gallup, το 45% των νέων στις ΗΠΑ δηλώνει ότι βλέπει θετικά τον καπιταλισμό. Μόλις οκτώ χρόνια νωρίτερα, το 2010, ο αριθμός αυτός ήταν 68%.
Τι έγινε; Φτωχύναμε και αρχίσαμε να το ξανασκεφτόμαστε; Μας έφερε το ίντερνετ κοντά πράγματα που θεωρούσαμε μακρινά; Μάθαμε, ας πούμε, τι μισθούς παίρνουν και σε τι συνθήκες δουλεύουν οι άνθρωποι που φτιάχνουν τα κινητά μας; Αυτό το τελευταίο ίσως να είναι τελικά το κλειδί της υπόθεσης. Στο Squid Game, ας πούμε, μπορεί οι πλούσιοι να σου προκαλούν αηδία και οργή, αλλά οι παίκτες σου προκαλούν κάτι πολύ χειρότερο: Αηδία και οργή ανάμεικτη με τύψεις για το τι θα έκανες εσύ στη θέση τους.
Σε κάθε περίπτωση, ωραία που ξεκινήσαμε και τα συζητάμε όλα αυτά, δε βρίσκεις;
