6 εμμονές που οδηγούν σε λάθος σκέψη
Το μυαλό μας είναι σίγουρα αξιοθαύμαστο όμως όχι τέλειο. Δείτε 6 κοινά λάθη στη σκέψη που μας αποτρέπουν από το να σκεφτόμαστε και να πράττουμε λογικά.
Ο εγκέφαλός μας είναι ίσως το πιο σύνθετο και πολύπλοκο όργανο στο σώμα. Έχει την ικανότητα να πραγματοποιεί 10 εις την 16η διεργασίες το δευτερόλεπτο, κάτι που το καθιστά πιο ισχυρό από οποιοδήποτε υπολογιστή έχει φτιάξει ο άνθρωπος μέχρι στιγμής. Όμως αυτό δε σημαίνει ότι είναι και τέλειο.
Αρκετά συχνά, έχει την τάση να παγιδεύεται σε διάφορες πλάνες (γνωστικές προκαταλήψεις επί το ορθότερον), νοητικές και άκρως ενοχλητικές δυσλειτουργίες δηλαδή, οι οποίες μας κάνουν να παίρνουμε λανθασμένες αποφάσεις και να φτάνουμε σε λανθασμένα συμπεράσματα.
Ποιες είναι οι πιο συχνές;
Αγνοούμε οτιδήποτε δεν ταιριάζει με τις απόψεις μας
Ονομάζεται confirmation bias (προκατάληψη επιβεβαίωσης) και αφορά την φυσική μας τάση να αναζητούμε πληροφορίες οι οποίες έρχονται σε πλήρη συμφωνία με τις πεποιθήσεις και τις απόψεις μας. Αντίστοιχα, τείνουμε να παραβλέπουμε πληροφορίες οι οποίες δεν τις επιβεβαιώνουν, ακόμα και αν αυτές είναι αληθείς. Παραδόξως, το Internet έχει ενισχύσει αυτήν την έμφυτή μας τάση: σκεφτείτε πόσες φορές έχετε αγνοήσει μια έγκυρη πηγή/ ιστοσελίδα επειδή δεν ταιριάζει με τις απόψεις σας ή έχετε «κολλήσει» με άτομα τα οποία έχουν τις ίδιες αντιλήψεις και γούστα με εσάς.
Ελπίζουμε ότι «θα γυρίσει ο τροχός»
Η γνωστή και ως «πλάνη του τζογαδόρου» (gambler’s fallacy) αποτελεί ένα πρόβλημα στον τρόπο με τον οποίο σκεπτόμαστε, το οποίο μας κάνει να ρίχνουμε τεράστια βαρύτητα σε προηγούμενα γεγονότα, θεωρώντας ότι με κάποιον τρόπο θα επηρεάσουν τα μελλοντικά. Κλασσικό παράδειγμα το στρίψιμο ενός κέρματος: αφού έρθουν γράμματα πέντε συνεχόμενες φορές, η κλίση μας υπαγορεύει να σκεφτούμε ότι οι πιθανότητες να έρθει κορώνα αυξάνονται δραματικά. Στην πραγματικότητα όμως, οι πιθανότητες εξακολουθούν να είναι 50/50. Σύμφωνα μάλιστα με στατιστικολόγους, τα αποτελέσματα σε διαφορετικά στριψίματα είναι στατιστικά ανεξάρτητα και η πιθανότητα να έρθει κορώνα ή γράμματα εξακολουθεί να είναι 50%.
Εκλογικεύουμε αυτά που έχουμε επιλέξει
Σίγουρα θα σας έχει συμβεί κάποια στιγμή να αγοράσετε κάτι εντελώς άχρηστο, ή πανάκριβο και να δικαιολογήσατε την αγορά σας σε τέτοιο βαθμό ώστε να πείσετε τον εαυτό σας ότι τα λεφτά που δώσατε «έπιασαν τόπο». Η εκλογίκευση αυτή (post purchase rationalization αγγλιστί), αποτελεί έναν έμφυτο μηχανισμό σκέψης ο οποίος μας κάνει να νοιώθουμε καλύτερα μετά από κάθε λάθος επιλογή/απόφαση, ιδιαίτερα σε αυτές που αφορούν κάποιου είδους αγορά.
Παραμελούμε τις πιθανότητες
Θα είχατε πρόβλημα να πάτε μια βόλτα με το αυτοκίνητο; Μάλλον όχι. Τρέμετε σαν το ψάρι κάθε φορά που στην απογείωση το αεροπλάνο κάνει θορύβους και ταρακουνιέται; Μάλλον ναι. Οι πτήσεις, προφανώς είναι μια εντελώς αφύσικη και φαινομενικά επικίνδυνη δραστηριότητα. Όμως σχεδόν όλοι μας γνωρίζουμε ότι οι πιθανότητες να πεθάνουμε σε αυτοκινητιστικό είναι πολύ μεγαλύτερες από το να αφήσουμε την τελευταία μας πνοή σε αεροπορικό δυστύχημα. Παρ’ όλα αυτά, ο εγκέφαλός μας δεν μας απαλλάσσει από αυτήν την σκέψη. Είναι το ίδιο φαινόμενο με τον φόβο του να πεθάνουμε σε μια ληστεία ή έκρηξη βόμβας, από το να σκοτωθούμε πέφτοντας από τις σκάλες ή από τυχαία δηλητηρίαση. Η πλάνη αυτή ονομάζεται «Παραμέληση πιθανοτήτων» και αφορά την αδυναμία του εγκεφάλου μας να κατανοήσει σωστά την αίσθηση του κινδύνου και του ρίσκου.
Παρατηρούμε πράγματα που μας «βολεύουν»
Η πλάνη αυτή αφορά την ξαφνική παρατήρηση πραγμάτων/γεγονότων τα οποία δεν είχαμε προσέξει το ίδιο στο παρελθόν και συμπεραίνουμε – λανθασμένα- ότι η συχνότητά εμφάνισής τους έχει μεγαλώσει. Σκεφτείτε ότι αγοράζετε ένα νέο αυτοκίνητο ή ένα νέο ρούχο: ανεξήγητα μπαίνετε σε μια διαδικασία εντοπισμού του παντού γύρω σας. Το ίδιο συμβαίνει και με τις εγκύους, οι οποίες ξαφνικά παρατηρούν περισσότερες γυναίκες σε ενδιαφέρουσα τριγύρω τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τους αριθμούς ή ένα τραγούδι. Δε σημαίνει ότι αυτά τα πράγματα εμφανίζονται πιο συχνά, αλλά εμείς για οποιονδήποτε λόγο «κολλάμε» με συγκεκριμένα πράγματα, και εν συνεχεία τα παρατηρούμε πιο συχνά γύρω μας. Το πρόβλημα είναι ότι ο περισσότερος κόσμος δεν αναγνωρίζει αυτήν την πλάνη και πιστεύει ότι στην πραγματικότητα αυτά συμβαίνουν με αυξημένη συχνότητα, ένα άκρως ανησυχητικό συναίσθημα.
Επιλέγουμε αυτά που ξέρουμε
Σαν άνθρωποι έχουμε την τάση να αντιστεκόμαστε στην αλλαγή, κάτι που μας οδηγεί συχνά στο να κάνουμε επιλογές που εγγυώνται ότι τα πράγματα θα παραμείνουν τα ίδια ή ότι θα αλλάξουν όσο το δυνατόν λιγότερο. Η συγκεκριμένη πλάνη παρατηρείται σχεδόν σε κάθε τομέα της καθημερινότητάς μας: μας αρέσει να «κολλάμε» στη ρουτίνα μας, σε συγκεκριμένα πολιτικά κόμματα, σε συγκεκριμένα γεύματα, σε συγκεκριμένα εστιατόρια. Το αρνητικό αυτής της τάσης είναι η μη βάσιμη υπόθεση πως μια άλλη επιλογή, διαφορετική, θα είναι κατώτερη των προσδοκιών ή θα κάνει τα πράγματα χειρότερα.
Νικόλας Γεωργιακώδης
Αρκετά συχνά, έχει την τάση να παγιδεύεται σε διάφορες πλάνες (γνωστικές προκαταλήψεις επί το ορθότερον), νοητικές και άκρως ενοχλητικές δυσλειτουργίες δηλαδή, οι οποίες μας κάνουν να παίρνουμε λανθασμένες αποφάσεις και να φτάνουμε σε λανθασμένα συμπεράσματα.
Ποιες είναι οι πιο συχνές;
Αγνοούμε οτιδήποτε δεν ταιριάζει με τις απόψεις μας
Ονομάζεται confirmation bias (προκατάληψη επιβεβαίωσης) και αφορά την φυσική μας τάση να αναζητούμε πληροφορίες οι οποίες έρχονται σε πλήρη συμφωνία με τις πεποιθήσεις και τις απόψεις μας. Αντίστοιχα, τείνουμε να παραβλέπουμε πληροφορίες οι οποίες δεν τις επιβεβαιώνουν, ακόμα και αν αυτές είναι αληθείς. Παραδόξως, το Internet έχει ενισχύσει αυτήν την έμφυτή μας τάση: σκεφτείτε πόσες φορές έχετε αγνοήσει μια έγκυρη πηγή/ ιστοσελίδα επειδή δεν ταιριάζει με τις απόψεις σας ή έχετε «κολλήσει» με άτομα τα οποία έχουν τις ίδιες αντιλήψεις και γούστα με εσάς.
Ελπίζουμε ότι «θα γυρίσει ο τροχός»
Η γνωστή και ως «πλάνη του τζογαδόρου» (gambler’s fallacy) αποτελεί ένα πρόβλημα στον τρόπο με τον οποίο σκεπτόμαστε, το οποίο μας κάνει να ρίχνουμε τεράστια βαρύτητα σε προηγούμενα γεγονότα, θεωρώντας ότι με κάποιον τρόπο θα επηρεάσουν τα μελλοντικά. Κλασσικό παράδειγμα το στρίψιμο ενός κέρματος: αφού έρθουν γράμματα πέντε συνεχόμενες φορές, η κλίση μας υπαγορεύει να σκεφτούμε ότι οι πιθανότητες να έρθει κορώνα αυξάνονται δραματικά. Στην πραγματικότητα όμως, οι πιθανότητες εξακολουθούν να είναι 50/50. Σύμφωνα μάλιστα με στατιστικολόγους, τα αποτελέσματα σε διαφορετικά στριψίματα είναι στατιστικά ανεξάρτητα και η πιθανότητα να έρθει κορώνα ή γράμματα εξακολουθεί να είναι 50%.
Εκλογικεύουμε αυτά που έχουμε επιλέξει
Σίγουρα θα σας έχει συμβεί κάποια στιγμή να αγοράσετε κάτι εντελώς άχρηστο, ή πανάκριβο και να δικαιολογήσατε την αγορά σας σε τέτοιο βαθμό ώστε να πείσετε τον εαυτό σας ότι τα λεφτά που δώσατε «έπιασαν τόπο». Η εκλογίκευση αυτή (post purchase rationalization αγγλιστί), αποτελεί έναν έμφυτο μηχανισμό σκέψης ο οποίος μας κάνει να νοιώθουμε καλύτερα μετά από κάθε λάθος επιλογή/απόφαση, ιδιαίτερα σε αυτές που αφορούν κάποιου είδους αγορά.
Παραμελούμε τις πιθανότητες
Θα είχατε πρόβλημα να πάτε μια βόλτα με το αυτοκίνητο; Μάλλον όχι. Τρέμετε σαν το ψάρι κάθε φορά που στην απογείωση το αεροπλάνο κάνει θορύβους και ταρακουνιέται; Μάλλον ναι. Οι πτήσεις, προφανώς είναι μια εντελώς αφύσικη και φαινομενικά επικίνδυνη δραστηριότητα. Όμως σχεδόν όλοι μας γνωρίζουμε ότι οι πιθανότητες να πεθάνουμε σε αυτοκινητιστικό είναι πολύ μεγαλύτερες από το να αφήσουμε την τελευταία μας πνοή σε αεροπορικό δυστύχημα. Παρ’ όλα αυτά, ο εγκέφαλός μας δεν μας απαλλάσσει από αυτήν την σκέψη. Είναι το ίδιο φαινόμενο με τον φόβο του να πεθάνουμε σε μια ληστεία ή έκρηξη βόμβας, από το να σκοτωθούμε πέφτοντας από τις σκάλες ή από τυχαία δηλητηρίαση. Η πλάνη αυτή ονομάζεται «Παραμέληση πιθανοτήτων» και αφορά την αδυναμία του εγκεφάλου μας να κατανοήσει σωστά την αίσθηση του κινδύνου και του ρίσκου.
Παρατηρούμε πράγματα που μας «βολεύουν»
Η πλάνη αυτή αφορά την ξαφνική παρατήρηση πραγμάτων/γεγονότων τα οποία δεν είχαμε προσέξει το ίδιο στο παρελθόν και συμπεραίνουμε – λανθασμένα- ότι η συχνότητά εμφάνισής τους έχει μεγαλώσει. Σκεφτείτε ότι αγοράζετε ένα νέο αυτοκίνητο ή ένα νέο ρούχο: ανεξήγητα μπαίνετε σε μια διαδικασία εντοπισμού του παντού γύρω σας. Το ίδιο συμβαίνει και με τις εγκύους, οι οποίες ξαφνικά παρατηρούν περισσότερες γυναίκες σε ενδιαφέρουσα τριγύρω τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τους αριθμούς ή ένα τραγούδι. Δε σημαίνει ότι αυτά τα πράγματα εμφανίζονται πιο συχνά, αλλά εμείς για οποιονδήποτε λόγο «κολλάμε» με συγκεκριμένα πράγματα, και εν συνεχεία τα παρατηρούμε πιο συχνά γύρω μας. Το πρόβλημα είναι ότι ο περισσότερος κόσμος δεν αναγνωρίζει αυτήν την πλάνη και πιστεύει ότι στην πραγματικότητα αυτά συμβαίνουν με αυξημένη συχνότητα, ένα άκρως ανησυχητικό συναίσθημα.
Επιλέγουμε αυτά που ξέρουμε
Σαν άνθρωποι έχουμε την τάση να αντιστεκόμαστε στην αλλαγή, κάτι που μας οδηγεί συχνά στο να κάνουμε επιλογές που εγγυώνται ότι τα πράγματα θα παραμείνουν τα ίδια ή ότι θα αλλάξουν όσο το δυνατόν λιγότερο. Η συγκεκριμένη πλάνη παρατηρείται σχεδόν σε κάθε τομέα της καθημερινότητάς μας: μας αρέσει να «κολλάμε» στη ρουτίνα μας, σε συγκεκριμένα πολιτικά κόμματα, σε συγκεκριμένα γεύματα, σε συγκεκριμένα εστιατόρια. Το αρνητικό αυτής της τάσης είναι η μη βάσιμη υπόθεση πως μια άλλη επιλογή, διαφορετική, θα είναι κατώτερη των προσδοκιών ή θα κάνει τα πράγματα χειρότερα.
Νικόλας Γεωργιακώδης
