Πέντε πράγματα που κάνετε καθημερινά χωρίς να καταλάβετε ότι έχουν εξελιχθεί στους μεγαλύτερους εθισμούς σας.
Παλαιότερο των 360 ημερών
Είναι παράξενο το πώς αντιλαμβανόμαστε τις εξαρτήσεις. Όσοι είναι πραγματικά εθισμένοι σε μια ουσία, τείνουν να το αρνούνται – «απλώς μου αρέσει να καπνίζω», θα σας πει ένας μανιώδης καπνιστής – ενώ όσοι βρίσκουν απόλαυση σε κάποια προϊόντα το «ρίχνουν» στον εθισμό – «δεν μπορώ να κάνω αλλιώς, είμαι εξαρτημένος από τη σοκολάτα», θα ακούσετε να λέει κάποιος, με ίχνη από την ΙΟΝ ακόμη στα δόντια του.
Αλλά όσο η επιστήμη κατανοεί όλο και καλύτερα πώς λειτουργούν οι εξαρτήσεις στον εγκέφαλό μας, ξαφνικά κάποιες καθημερινές μας συνήθειες βγάζουν περισσότερο νόημα. Είναι δραστηριότητες που κάνουμε σχεδόν ασυνείδητα πλέον και που μάλλον θα πρέπει να κατατάξουμε στις ανθρώπινες εξαρτήσεις, όπως:
*Η ποπ μουσική Είναι κάτι που διχάζει το κοινό, χωρίζοντάς το σε στρατόπεδα: Από τη μία εκείνοι που βλέπουν τους pop stars σαν είδωλα και από την άλλη οι σκληροί πολέμιοι του είδους που «αποβλακώνει» και κατά την γνώμη τους δεν αποτελεί «πραγματική μουσική». Αλλά παρ’ ότι οι τελευταίοι μισούν θανάσιμα την Lady Gaga, αυτό δεν αναιρεί ότι εκείνη πουλά ακόμη και σήμερα εκατομμύρια δίσκους, πωλήσεις που θα έβλεπαν με το κιάλι οι τζαζ ή οι κλασικοί μουσικοί.
Είναι παράξενο αν το αναλογιστείτε: Στις εκφραστικές τέχνες, τείνουμε να θεωρούμε ως «σπουδαιότερα» τα έργα τέχνης που χαρακτηρίζονται από περίπλοκες τεχνικές δυνατότητες. Γιατί λοιπόν είναι πιο δημοφιλής μια απλοϊκή ποπ μελωδία από ένα τραγούδι progressive ή speed metal μουσικής; Μήπως επειδή βάζει το χέρι του το marketing ή μήπως επειδή είμαστε όλοι… «χαζοί»; Εδώ είναι που η επιστήμη προσθέτει έναν άλλο παράγοντα: την εθιστική δύναμη της ποπ.
Πού κρύβεται ο εθισμός: Η ποπ είναι όντως το… κρακ του εγκεφάλου. Σε τέτοιο σημείο μάλιστα που οι ερευνητές μπορούν να προβλέψουν ποια τραγούδια θα γίνουν τα επόμενα super hits, με βάση τα εγκεφαλογραφήματα παιδιών που δείχνουν τις αντιδράσεις τους σε νέα τραγούδια. Σε ένα τέτοιο πείραμα, όταν παιζόταν κάποιο από τα μελλοντικά «σουξέ», το κέντρο απόλαυσης του εγκεφάλου «χτυπούσε κόκκινο». Το παράξενο ήταν πως όταν οι συμμετέχοντες στην συνέχεια ρωτήθηκαν για τα τραγούδια, προσπάθησαν να αρνηθούν ότι τους άρεσαν, για να μην παραδεχθούν πως ενστικτωδώς ελκύονται από τέτοιου είδους μουσική.
Ωστόσο οι ερευνητές διαπίστωσαν πως η ποπ μας «τραβά» με δύο τρόπους. Πρώτον, ο εγκέφαλός μας διεγείρεται όταν προβλέπει τη συνέχεια της μελωδίας όσο ακούμε, εν αναμονή συναισθημάτων, και δεύτερον, εκκρίνει ντοπαμίνη σε ένα εντελώς διαφορετικό μέρος του εγκεφάλου, όταν πράγματι έρχεται το συναίσθημα που αναμενόταν. Κι αυτή η διπλή απόλαυση είναι που μας κάνει να εθιζόμαστε σε απλές, προβλέψιμες και επαναλαμβανόμενες μελωδίες, όπως αυτές των pop hits, που ο εγκέφαλός μας δείχνει να «εκτιμά» περισσότερο από τις περίτεχνες μουσικές δημιουργίες. Με άλλα λόγια, όσο… hipster κι αν προσπαθείτε να είστε στις μουσικές σας επιλογές, το μυαλό σας κρυφά λαχταρά να ακούσει Justin Bieber.
Τα αλμυρά και πικάντικα σνακ Γλυκά, αλμυρά και πικάντικα σνακ: Αυτές τις τρεις κατηγορίες προϊόντων θα βρείτε σε οποιονδήποτε διάδρομο supermarket με τις αγαπημένες σας λιχουδιές. Η προτίμησή μας στα γλυκά τρόφιμα όμως δικαιολογείται ως ένα σημείο – είναι η κύρια πηγή ενέργειας για τον οργανισμό μας. Γιατί όμως καταβροχθίζουμε αλμυρά και πικάντικα σνακ, θέλοντας συνεχώς κι άλλο, κι άλλο;
Πού κρύβεται ο εθισμός: Ας πάρουμε το αλάτι. Το χρειαζόμαστε για να ζήσουμε (ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση και την λειτουργία του νευρικού συστήματος), και αφού το σώμα μας δεν μπορεί να το παράξει μόνο του, ο άνθρωπος εξελίχθηκε σε μέγας… «κυνηγός» αλατιού στη φύση. Ο εγκέφαλος του ανθρώπινου είδους λοιπόν σταδιακά έμαθε να βλέπει το αλάτι σαν… χρυσάφι, ή κάτι σαν ναρκωτικό. Μας επιβραβεύει μάλιστα κάθε φορά που επιλέγουμε κάτι αλμυρό, γιατί το θεωρεί σαν ένα τρόπο να μην… αφανιστούμε. Έτσι όμως λειτουργεί στην ουσία και η εξάρτηση από ναρκωτικά: Ο εγκέφαλός μας δεν ξέρει πότε να σταματήσει την επιθυμία και επιζητά συνεχώς περισσότερο αλάτι. Και αν το συνδυάσουμε και με λιπαρά ή άλλες ουσίες που βρίσκονται στο γρήγορο φαγητό, έχουμε να κάνουμε με εθισμό επιπέδου ηρωίνης. Γι’ αυτό πιθανότατα οι ερευνητές καταγράφουν κατανάλωση νατρίου περίπου διπλάσια από την αναγκαία στον μέσο άνθρωπο.
Όσο για τα πικάντικα τρόφιμα, αυτά εισάγουν ένα άλλο παράδοξο: Την απόλαυση από κάτι που στην ουσία μας προκαλεί σωματικό πόνο. Αυτό που συμβαίνει είναι πως οι πικάντικες ουσίες διεγείρουν το «τρίδυμου νευρώνα», υπεύθυνου για όλες τις αισθήσεις στο πρόσωπό μας. Οι επιστήμονες λένε πως ο ερεθισμός προκαλεί την έκκριση ενδορφινών για να απαλύνει την ενόχληση, κι αυτό αντιστοιχεί σε μια φυσική ευφορία. Κι όπως οποιαδήποτε άλλη ευφορία, ο εγκέφαλος αναζητά την διαιώνισή της, γι’ αυτό και πέφτουμε με τα μούτρα στα νάτσος με τσίλι.
Το lip balm στα χείλη Σας ακούγεται παρανοϊκό να εξελιχθεί σε εθισμό κάτι τόσο άκακο και… σχεδόν βαρετό όσο η χρήση βούτυρο-κακάο ή άλλου lip balm για τα σκασμένα χείλη; Κι όμως, υπάρχουν αρκετές οργανώσεις στον κόσμο με αντικείμενό τους την απεξάρτηση από αυτά. Κι αυτό οδήγησε την επιστήμη να το ψάξει λίγο παραπάνω , οδηγούμενη σε μερικά ενδιαφέροντα ευρήματα.
Πού κρύβεται ο εθισμός: Τα συστατικά ενός συνηθισμένου lip balm είναι η μενθόλη, η καμφορά και η φαινόλη. Το φαινολικό οξύ, όμως, είναι μια ουσία διαβρωτική για τα μάτια, το δέρμα και την αναπνευστική οδό – χρησιμοποιείται μάλιστα στις ταρριχεύσεις, ενώ μπορεί να προκαλέσει ακόμη και θάνατο με μια μικρή ενέσιμη δόση.
Οι παρασκευαστές lip balm αναφέρουν ότι χρησιμοποιείται γιατί «μειώνει τη φαγούρα και το κάψιμο των ξηρών χειλιών». Ωστόσο, αυτό που δεν γνωρίζουν οι περισσότεροι είναι πως μακροπρόθεσμα τέτοιου είδους ουσίες ερεθίζουν περισσότερο τα χείλη. Επιπλέον, κάθε φορά που χρησιμοποιείτε lip balm, τείνετε να γλείφετε περισσότερο τα χείλη σας, κάτι που τα ξηραίνει εκ νέου. Αυτά τα δύο στοιχεία, συνδυασμένα με την τάση μας να εθιζόμαστε σε κινήσεις που σχετίζονται με το στόμα (όπως η επιθυμία να έχουμε συνεχώς ένα τσιγάρο στα χείλη ή να δαγκώνουμε το στυλό), μας κάνουν μια ωραιότατη εξάρτηση από το lip balm μας.
Το μαύρισμα Ένα τροπικό, ομοιόμορφο μαύρισμα είναι αδιαμφισβήτητα σέξι και ελκυστικό. Αλλά ποιος θα εξέθετε εν γνώσει του το μεγαλύτερο όργανο του σώματός του (αυτό είναι το δέρμα, αν ρωτάτε) σε κάτι που το καταστρέφει και προκαλεί μέχρι και καρκίνο; Πολλοί περισσότεροι από όσοι φαντάζεστε, καθώς ένα μεγάλο κομμάτι των φίλων της ηλιοθεραπείας και του σολάριουμ δεν το κάνουν περιστασιακά αλλά κατ’ εξακολούθηση.
Πού κρύβεται ο εθισμός: Στην ουσία, το μαύρισμα μας προσφέρει ευφορία. Μάλιστα, πληροί όλες τις προϋποθέσεις για να ονομαστεί ψυχολογικός εθισμός. Όσο… «τηγανίζουμε» τον εαυτό μας, εκκρίνονται β-ενδορφίνες που δρουν σαν όπιο, μουδιάζοντας τον πόνο ώστε να διαχειριστούμε το στρες. Αυτές οι ενδορφίνες μπορούν να είναι ως και 80 φορές ισχυρότερες από την μορφίνη. Μπορεί, λένε οι ειδικοί, να προκαλέσει ακόμη και συμπτώματα στέρησης ανάλογα με αυτά των χρηστών ηρωίνης.
Το μάσημα του πάγου Είναι τόσο «ανόητο» και ανάξιο μελέτης που κανείς ως τώρα δεν φρόντισε να παρατηρήσει ότι μπορεί να γίνει εθιστικό. Κι όμως, το μάσημα του πάγου είναι τόσο διαδεδομένο –παρατηρήστε τους ανθρώπους γύρω σας στα μπαρ και τα εστιατόρια και θα το διαπιστώσετε- που υπάρχουν μέχρι και κοινότητες στο διαδίκτυο για ενημέρωση σε θέματα… παγομασήματος, όπως οι Ice Chewers. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως αρκετές αλυσίδες εστιατορίων χρησιμοποιούν θρυμματισμένο πάγο που είναι ευκολότερος στο μάσημα.
Πού κρύβεται ο εθισμός: Επιστημονικά γνωστός ως «παγοφαγία», αυτός ο εθισμός αποτελεί υποείδος των εξαρτήσεων που παρατηρούνται σε ανθρώπους οι οποίοι μασούν αντικείμενα χωρίς θρεπτική αξία, όπως χαρτί, σκόνη ή κιμωλία. Συνήθως, το μάσημα πάγου υποδηλώνει έλλειψη σιδήρου στον οργανισμό και όσοι μασούν παγάκια υποσυνείδητα προσπαθούν να λάβουν τα θρεπτικά συστατικά που τους λείπουν από το νερό. Οι επιστήμονες μάλιστα βρήκαν πως οι αναιμικοί βρίσκουν τον πάγο… νοστιμότερο από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Αν συνυπολογίσει κανείς πως είναι μια συνήθεια που δεν μας βλάπτει (πέρα από το στιγμιαίο «πάγωμα του εγκεφάλου»), τότε όσοι εθίζονται στο μάσημα πάγου, το συνεχίζουν για όλη τους τη ζωή.