Γιατί ερωτευόμαστε;
Η ειδική ψυχοθεραπεύτρια και επτά… παθόντες προσπαθούν να απαντήσουν για χάρη μας το δυσκολότερο ερώτημα από καταβολής κόσμου.
της Ηρώς Κουνάδη
Δεν πήγαμε σε μάγισσες και χαρτορίχτρες, αν και η αλήθεια είναι ότι φλερτάραμε με την ιδέα, κατά τη διάρκεια αυτής της απέλπιδας αναζήτησης απαντήσεων στο ερώτημα «τι είναι αυτό που μας κάνει να ερωτευόμαστε;». Γιατί μπορεί επιστημονικά η απάντηση να είναι (ή να φαίνεται) απλή –είναι οι ορμόνες– αν όμως ξεκινήσεις να αναρωτιέσαι τι ενεργοποιεί αυτές τις ορμόνες, με τι κριτήρια διαλέγει προς ποια κατεύθυνση θα τις στρέψει, και γιατί ο κατά τα άλλα παντοδύναμος εγκέφαλός μας δεν μπορεί να ελέγξει ή έστω να έχει ένα λόγο σε όλη αυτή τη διαδικασία, το πράγμα περιπλέκεται.
Αποφασισμένοι να λύσουμε τον γρίφο, θέσαμε το ερώτημα στην ψυχοθεραπεύτρια και οικογενειακή θεραπεύτρια Γεωργία Καραγιάννη, και σε επτά… παθόντες –τυχαίο δειγματοληπτικό πληθυσμό, αφού όλοι παθόντες είμαστε ή έστω έχουμε υπάρξει. Πού καταλήξαμε, ρωτάτε; Κατ’ αρχήν, στο ότι το ερώτημα έχει δύο σκέλη: Το πρώτο είναι το γιατί ερωτευόμαστε γενικώς, και το δεύτερο τι είναι αυτό που μας κάνει να ερωτευτούμε έναν συγκεκριμένο άνθρωπο μία συγκεκριμένη στιγμή. Κάπου εδώ, ξεκινάει το χάος.
Να πάρω τη βοήθεια του κοινού;
«Μια ιδέα τελικά μας κάνει να ερωτευόμαστε» λέει ο Γιώργος, 35 ετών. «Ερωτευόμαστε αυτό που πιστεύουμε ότι είναι ο άλλος, μέσα από τη δική μας οπτική γωνία. Μας κάνει να ερωτευόμαστε καμιά φορά η ανάγκη, η συνήθεια και ίσως και η πίστη που έχουμε στον έρωτα. Μας κάνει να ερωτευόμαστε αυτό που έχουμε ως εικόνα αποκτήσει για το τί είναι ο έρωτας από σινεμά και τα βιβλία που έχουμε διαβάσει. Ο έρωτας είναι πολύ υπερεκτιμημένη έννοια» καταλήγει.
«Πρώτη και καλύτερη είναι η ανάγκη μας να ερωτευτούμε –ναι, πιστεύω ότι ως ένα βαθμό πρόκειται για ένα "κατασκευασμένο συναίσθημα"– γι' αυτό και βλέπουμε τόσο συχνά τόσο αταίριαστα ζευγάρια που τελικά δεν περνάνε καλά» λέει ο Ανέστης, 31. «Από εκεί και πέρα, υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που "φουντώνουν" αυτό το αίσθημα του έρωτα. Πρώτα το στιλ, η εξωτερική εμφάνιση του άλλου που μας γοητεύει, και μετά η προσωπικότητα, όσο γνωρίζουμε τον άλλον. Αυτό το τελευταίο πάντως, το να γνωρίσουμε για τα καλά την προσωπικότητα του άλλου, συμβαίνει συνήθως αρκετά μετά την "τυπική" έναρξη της σχέσης. Για μένα, αν φτάσεις σε αυτό το στάδιο, γνωρίσεις την προσωπικότητα του άλλου και εξακολουθείς να θέλεις να είσαι μαζί του, τότε ξεκινά ο πραγματικός έρωτας (ή έστω λίγο πριν, κατά την διάρκεια της "ανακάλυψης")».
«Νομίζω ότι υπάρχουν δύο "τρόποι" να ερωτευτούμε» λέει η Μαίρη, 30 χρονών. «Πρώτον, ο "έρωτας με την πρώτη ματιά" που βλέπεις τον άλλον και σου έρχεται ντουβρουτζάς, νομίζω είναι το βλέμμα ή η χημεία μεταξύ σας που σε κολλά(ζ)ει, και δεύτερον ο έρωτας που έρχεται με τον καιρό, όταν αρχίζεις να ανακαλύπτεις πόσο σου αρέσει, σου ταιριάζει, σε ικανοποεί ο άλλος και ξαφνικά στα μάτια σου γίνεται ο ιδανικός: ακόμα πιο όμορφος, ακόμα πιο καλός, ακόμα πιο έξυπνος, κ.λ.π. Το πρόβλημα είναι ότι σε καμία από τις δύο περιπτώσεις δεν κρατάει για πάντα».
«Τι είναι αυτό που μας κάνει να ερωτευόμαστε; Μια ματιά, ένα χαμόγελο, ένα στυλ, ένα άγγιγμα, ένα άρωμα, μια λέξη…» λέει ο Άρης, 42 ετών. «Μια αρχέγονη χημική διαδικασία/ λειτουργία τόσο βαθιά ριζωμένη μέσα μας, που δεν μπορούμε να την προσδιορίσουμε με σιγουριά. Και που πιστεύω ότι ποτέ δεν θα ανακαλύψουμε (και δεν πρέπει να ανακαλύψουμε) γιατί ο έρωτας είναι μαγεία, και έτσι πρέπει να μείνει».
«Αυτό που μας κάνει να ερωτευτούμε είναι κάποιες βασικές ανάγκες μας που πρέπει να εκπληρωθούν. Συγκεκριμένα οι ανάγκες μας για: σεξουαλική επαφή, αγάπη, προσοχή και φροντίδα, παρέα, επιβίωση, προστασία, κατανόηση, συντροφικότητα, ενθάρρυνση, επαφή, διασκέδαση» λέει η 26χρονη Εριέττα, ενώ η Λήδα, 48, απαντά λακωνικά ότι είναι «η φυσική ανάγκη της αναπαραγωγής... τι άλλο; πού πάει το μυαλό σας δηλαδή;».
Πιο λακωνικός, ο Μάρκος, 37, λέει ότι ερωτευόμαστε «γιατί δεν είμαστε εξοικειωμένοι με τον θάνατο. Πρακτικά, η ανάγκη για να μοιραζόμαστε τη ζωή μας με κάποιον είναι "ελάττωμα" προσαρμογής στο αναπόφευκτο».
Γιατί να θέλεις να ερωτευτείς;
«Ξεκινάμε από το γεγονός ότι έχουμε την ανάγκη να ερωτευτούμε, διότι έχουμε την ανάγκη της δυαδικής σχέσης» λέει η Γεωργία Καραγιάννη, ψυχοθεραπεύτρια και οικογενειακή θεραπεύτρια. «Ο άνθρωπος ξεκινά τη ζωή του από μια δυαδική σχέση, εκείνη με την μητέρα του. Από αυτή τη σχέση αντλεί τα πρώτα συναισθήματα: της ευχαρίστησης, της ασφάλειας, της χαράς, της μοναδικότητας, της σιγουριάς και της αυτοπεποίθησης. Αυτή η σχέση είναι που μας δίνει την αίσθηση της μοναδικότητας, την οποία αναζητάμε στις μετέπειτα σχέσεις μας, ακριβώς γιατί είναι ένα συναίσθημα το οποίο μας είναι οικείο. Θέλουμε να συνάπτουμε δυαδικές σχέσεις, επειδή αναζητάμε ξανά εκείνα τα πρώτα συναισθήματα. Όλα αυτά, βέβαια, ισχύουν εφόσον η σχέση με την μητέρα είναι λειτουργική. Αν δεν είναι, τότε είναι πολύ πιθανό να μας φοβίζει το να έρθουμε κοντά με κάποιον άλλο.
»Μια άλλη σκέψη είναι ότι εφόσον ο άνθρωπος έχει δημιουργηθεί για να αναπαράγεται, έχει ανάγκη το ενθουσιώδες συναίσθημα που θα τον οδηγήσει σε αυτή τη διαδικασία. Στα ομοφυλόφιλα ζευγάρια, και πάλι, είναι υπαρξιακό το ζήτημα για την οικειότητα και την ευχαρίστηση μέσα στην σχέση.
»Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο έρωτας είναι γενικότερη έννοια. Οι περισσότεροι μιλώντας για έρωτα εννοούμε τον αρχικό ενθουσιασμό. Όλα αυτά που είπαμε μέχρι τώρα έχουν περισσότερο να κάνουν με την αγάπη, την μετεξέλιξη δηλαδή του αρχικού ενθουσιασμού».
Τι είναι αυτό που το λένε… χημεία;
«Ο έρωτας με την μορφή του ενθουσιασμού είναι σύμφυτος με τον άνθρωπο» λέει η κ. Καραγιάννη. «Ο άνθρωπος θα ενθουσιαστεί, είναι η φύση του τέτοια. Μετά αυτός ο αρχικός ενθουσιασμός είτε θα εξαφανιστεί και θα πάψει να υπάρχει, είτε θα μετεξελιχθεί σε αγάπη» συνεχίζει προσθέτοντας ότι θα ήταν πάρα πολύ κουραστικό για έναν άνθρωπο να είναι διαρκώς στην εγρήγορση που προκαλεί αυτό το πρώτο, απαιτητικό στάδιο του έρωτα. «Όπως έχει πει και ο Γιάλομ στον Δήμιο του Έρωτα, δεν είναι εύκολο να δουλέψεις με έναν ερωτευμένο. Στην αρχή, υπάρχει πάντα η τάση να εξιδανικεύεις αυτόν που έχεις ερωτευτεί. Εδώ δεν χωράει ανάλυση, διότι η εικόνα που αναλύεται παύει να είναι εξιδανικευμένη.
»Στο αρχικό στάδιο του έρωτα, ο ενθουσιασμός φτιάχνεται από τα στοιχεία της εικόνας που έχουμε για τον άλλο. Είναι δύσκολο να προσδιορίσει κανείς τι μας κάνει να ερωτευόμαστε έναν άνθρωπο ανάμεσα σε πολλούς άλλους. Οι ειδικοί της ψυχικής υγείας λένε ότι ασυνείδητα θα ερωτευτούμε ένα πρόσωπο που μας μοιάζει οικείο, που μας θυμίζει κάτι, όχι μόνο από άποψη εμφάνισης, αλλά και σε θέματα συμπεριφοράς ή χαρακτήρα. Αυτό που λέμε ότι οι άνδρες ερωτεύονται γυναίκες που η σχέση τους θυμίζει τον τρόπο που σχετίζονταν με τη μητέρα τους, και οι γυναίκες αντίστοιχα με τον πατέρα τους. Ισχύει, όμως, και το αντίθετο: αν αυτή η πρώτη σχέση, όπως λέγαμε προηγουμένως, δεν ήταν λειτουργική, θα ερωτευτούν εκείνους που τους θυμίζουν αυτό που θα ήθελαν να είναι οι γονείς τους –το αντίθετό τους, κατά κάποιο τρόπο. Πολλές φορές, οι άνθρωποι παγιδευόμαστε σε ασυνείδητες διαδικασίες που δεν τις γνωρίζουμε. Νομίζουμε ότι επιθυμούμε κάτι διαφορετικό, και καταλήγουμε ερωτευμένοι σε μια σχέση που θυμίζει εκείνη την αρχική ή που επαναλαμβάνει μη λειτουργικά οικογενειακά πρότυπα.
»Τελικά, ο έρωτας είναι διαφορετικός για κάθε άνθρωπο. Άλλοι ερωτεύονται και εν συνεχεία εξιδανικεύουν τον άλλο και ζουν ένα ρομαντικό έρωτα, ενώ άλλοι συγχέουν την σεξουαλική επιθυμία με το ερωτικό συναίσθημα. Για κάθε άνθρωπο, ο ορισμός του έρωτα είναι διαφορετικός: Έχει να κάνει με τις απόψεις, τα βιώματα και την κουλτούρα μας. Η καλλιέργεια του καθενός επιδρά και στο μοντέλο του έρωτα που θέλει για τον εαυτό του».
Δεν πήγαμε σε μάγισσες και χαρτορίχτρες, αν και η αλήθεια είναι ότι φλερτάραμε με την ιδέα, κατά τη διάρκεια αυτής της απέλπιδας αναζήτησης απαντήσεων στο ερώτημα «τι είναι αυτό που μας κάνει να ερωτευόμαστε;». Γιατί μπορεί επιστημονικά η απάντηση να είναι (ή να φαίνεται) απλή –είναι οι ορμόνες– αν όμως ξεκινήσεις να αναρωτιέσαι τι ενεργοποιεί αυτές τις ορμόνες, με τι κριτήρια διαλέγει προς ποια κατεύθυνση θα τις στρέψει, και γιατί ο κατά τα άλλα παντοδύναμος εγκέφαλός μας δεν μπορεί να ελέγξει ή έστω να έχει ένα λόγο σε όλη αυτή τη διαδικασία, το πράγμα περιπλέκεται.
Αποφασισμένοι να λύσουμε τον γρίφο, θέσαμε το ερώτημα στην ψυχοθεραπεύτρια και οικογενειακή θεραπεύτρια Γεωργία Καραγιάννη, και σε επτά… παθόντες –τυχαίο δειγματοληπτικό πληθυσμό, αφού όλοι παθόντες είμαστε ή έστω έχουμε υπάρξει. Πού καταλήξαμε, ρωτάτε; Κατ’ αρχήν, στο ότι το ερώτημα έχει δύο σκέλη: Το πρώτο είναι το γιατί ερωτευόμαστε γενικώς, και το δεύτερο τι είναι αυτό που μας κάνει να ερωτευτούμε έναν συγκεκριμένο άνθρωπο μία συγκεκριμένη στιγμή. Κάπου εδώ, ξεκινάει το χάος.
Να πάρω τη βοήθεια του κοινού;
«Μια ιδέα τελικά μας κάνει να ερωτευόμαστε» λέει ο Γιώργος, 35 ετών. «Ερωτευόμαστε αυτό που πιστεύουμε ότι είναι ο άλλος, μέσα από τη δική μας οπτική γωνία. Μας κάνει να ερωτευόμαστε καμιά φορά η ανάγκη, η συνήθεια και ίσως και η πίστη που έχουμε στον έρωτα. Μας κάνει να ερωτευόμαστε αυτό που έχουμε ως εικόνα αποκτήσει για το τί είναι ο έρωτας από σινεμά και τα βιβλία που έχουμε διαβάσει. Ο έρωτας είναι πολύ υπερεκτιμημένη έννοια» καταλήγει.
«Πρώτη και καλύτερη είναι η ανάγκη μας να ερωτευτούμε –ναι, πιστεύω ότι ως ένα βαθμό πρόκειται για ένα "κατασκευασμένο συναίσθημα"– γι' αυτό και βλέπουμε τόσο συχνά τόσο αταίριαστα ζευγάρια που τελικά δεν περνάνε καλά» λέει ο Ανέστης, 31. «Από εκεί και πέρα, υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που "φουντώνουν" αυτό το αίσθημα του έρωτα. Πρώτα το στιλ, η εξωτερική εμφάνιση του άλλου που μας γοητεύει, και μετά η προσωπικότητα, όσο γνωρίζουμε τον άλλον. Αυτό το τελευταίο πάντως, το να γνωρίσουμε για τα καλά την προσωπικότητα του άλλου, συμβαίνει συνήθως αρκετά μετά την "τυπική" έναρξη της σχέσης. Για μένα, αν φτάσεις σε αυτό το στάδιο, γνωρίσεις την προσωπικότητα του άλλου και εξακολουθείς να θέλεις να είσαι μαζί του, τότε ξεκινά ο πραγματικός έρωτας (ή έστω λίγο πριν, κατά την διάρκεια της "ανακάλυψης")».
«Νομίζω ότι υπάρχουν δύο "τρόποι" να ερωτευτούμε» λέει η Μαίρη, 30 χρονών. «Πρώτον, ο "έρωτας με την πρώτη ματιά" που βλέπεις τον άλλον και σου έρχεται ντουβρουτζάς, νομίζω είναι το βλέμμα ή η χημεία μεταξύ σας που σε κολλά(ζ)ει, και δεύτερον ο έρωτας που έρχεται με τον καιρό, όταν αρχίζεις να ανακαλύπτεις πόσο σου αρέσει, σου ταιριάζει, σε ικανοποεί ο άλλος και ξαφνικά στα μάτια σου γίνεται ο ιδανικός: ακόμα πιο όμορφος, ακόμα πιο καλός, ακόμα πιο έξυπνος, κ.λ.π. Το πρόβλημα είναι ότι σε καμία από τις δύο περιπτώσεις δεν κρατάει για πάντα».
«Τι είναι αυτό που μας κάνει να ερωτευόμαστε; Μια ματιά, ένα χαμόγελο, ένα στυλ, ένα άγγιγμα, ένα άρωμα, μια λέξη…» λέει ο Άρης, 42 ετών. «Μια αρχέγονη χημική διαδικασία/ λειτουργία τόσο βαθιά ριζωμένη μέσα μας, που δεν μπορούμε να την προσδιορίσουμε με σιγουριά. Και που πιστεύω ότι ποτέ δεν θα ανακαλύψουμε (και δεν πρέπει να ανακαλύψουμε) γιατί ο έρωτας είναι μαγεία, και έτσι πρέπει να μείνει».
«Αυτό που μας κάνει να ερωτευτούμε είναι κάποιες βασικές ανάγκες μας που πρέπει να εκπληρωθούν. Συγκεκριμένα οι ανάγκες μας για: σεξουαλική επαφή, αγάπη, προσοχή και φροντίδα, παρέα, επιβίωση, προστασία, κατανόηση, συντροφικότητα, ενθάρρυνση, επαφή, διασκέδαση» λέει η 26χρονη Εριέττα, ενώ η Λήδα, 48, απαντά λακωνικά ότι είναι «η φυσική ανάγκη της αναπαραγωγής... τι άλλο; πού πάει το μυαλό σας δηλαδή;».
Πιο λακωνικός, ο Μάρκος, 37, λέει ότι ερωτευόμαστε «γιατί δεν είμαστε εξοικειωμένοι με τον θάνατο. Πρακτικά, η ανάγκη για να μοιραζόμαστε τη ζωή μας με κάποιον είναι "ελάττωμα" προσαρμογής στο αναπόφευκτο».
Γιατί να θέλεις να ερωτευτείς;
«Ξεκινάμε από το γεγονός ότι έχουμε την ανάγκη να ερωτευτούμε, διότι έχουμε την ανάγκη της δυαδικής σχέσης» λέει η Γεωργία Καραγιάννη, ψυχοθεραπεύτρια και οικογενειακή θεραπεύτρια. «Ο άνθρωπος ξεκινά τη ζωή του από μια δυαδική σχέση, εκείνη με την μητέρα του. Από αυτή τη σχέση αντλεί τα πρώτα συναισθήματα: της ευχαρίστησης, της ασφάλειας, της χαράς, της μοναδικότητας, της σιγουριάς και της αυτοπεποίθησης. Αυτή η σχέση είναι που μας δίνει την αίσθηση της μοναδικότητας, την οποία αναζητάμε στις μετέπειτα σχέσεις μας, ακριβώς γιατί είναι ένα συναίσθημα το οποίο μας είναι οικείο. Θέλουμε να συνάπτουμε δυαδικές σχέσεις, επειδή αναζητάμε ξανά εκείνα τα πρώτα συναισθήματα. Όλα αυτά, βέβαια, ισχύουν εφόσον η σχέση με την μητέρα είναι λειτουργική. Αν δεν είναι, τότε είναι πολύ πιθανό να μας φοβίζει το να έρθουμε κοντά με κάποιον άλλο.
»Μια άλλη σκέψη είναι ότι εφόσον ο άνθρωπος έχει δημιουργηθεί για να αναπαράγεται, έχει ανάγκη το ενθουσιώδες συναίσθημα που θα τον οδηγήσει σε αυτή τη διαδικασία. Στα ομοφυλόφιλα ζευγάρια, και πάλι, είναι υπαρξιακό το ζήτημα για την οικειότητα και την ευχαρίστηση μέσα στην σχέση.
»Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο έρωτας είναι γενικότερη έννοια. Οι περισσότεροι μιλώντας για έρωτα εννοούμε τον αρχικό ενθουσιασμό. Όλα αυτά που είπαμε μέχρι τώρα έχουν περισσότερο να κάνουν με την αγάπη, την μετεξέλιξη δηλαδή του αρχικού ενθουσιασμού».
Τι είναι αυτό που το λένε… χημεία;
«Ο έρωτας με την μορφή του ενθουσιασμού είναι σύμφυτος με τον άνθρωπο» λέει η κ. Καραγιάννη. «Ο άνθρωπος θα ενθουσιαστεί, είναι η φύση του τέτοια. Μετά αυτός ο αρχικός ενθουσιασμός είτε θα εξαφανιστεί και θα πάψει να υπάρχει, είτε θα μετεξελιχθεί σε αγάπη» συνεχίζει προσθέτοντας ότι θα ήταν πάρα πολύ κουραστικό για έναν άνθρωπο να είναι διαρκώς στην εγρήγορση που προκαλεί αυτό το πρώτο, απαιτητικό στάδιο του έρωτα. «Όπως έχει πει και ο Γιάλομ στον Δήμιο του Έρωτα, δεν είναι εύκολο να δουλέψεις με έναν ερωτευμένο. Στην αρχή, υπάρχει πάντα η τάση να εξιδανικεύεις αυτόν που έχεις ερωτευτεί. Εδώ δεν χωράει ανάλυση, διότι η εικόνα που αναλύεται παύει να είναι εξιδανικευμένη.
»Στο αρχικό στάδιο του έρωτα, ο ενθουσιασμός φτιάχνεται από τα στοιχεία της εικόνας που έχουμε για τον άλλο. Είναι δύσκολο να προσδιορίσει κανείς τι μας κάνει να ερωτευόμαστε έναν άνθρωπο ανάμεσα σε πολλούς άλλους. Οι ειδικοί της ψυχικής υγείας λένε ότι ασυνείδητα θα ερωτευτούμε ένα πρόσωπο που μας μοιάζει οικείο, που μας θυμίζει κάτι, όχι μόνο από άποψη εμφάνισης, αλλά και σε θέματα συμπεριφοράς ή χαρακτήρα. Αυτό που λέμε ότι οι άνδρες ερωτεύονται γυναίκες που η σχέση τους θυμίζει τον τρόπο που σχετίζονταν με τη μητέρα τους, και οι γυναίκες αντίστοιχα με τον πατέρα τους. Ισχύει, όμως, και το αντίθετο: αν αυτή η πρώτη σχέση, όπως λέγαμε προηγουμένως, δεν ήταν λειτουργική, θα ερωτευτούν εκείνους που τους θυμίζουν αυτό που θα ήθελαν να είναι οι γονείς τους –το αντίθετό τους, κατά κάποιο τρόπο. Πολλές φορές, οι άνθρωποι παγιδευόμαστε σε ασυνείδητες διαδικασίες που δεν τις γνωρίζουμε. Νομίζουμε ότι επιθυμούμε κάτι διαφορετικό, και καταλήγουμε ερωτευμένοι σε μια σχέση που θυμίζει εκείνη την αρχική ή που επαναλαμβάνει μη λειτουργικά οικογενειακά πρότυπα.
»Τελικά, ο έρωτας είναι διαφορετικός για κάθε άνθρωπο. Άλλοι ερωτεύονται και εν συνεχεία εξιδανικεύουν τον άλλο και ζουν ένα ρομαντικό έρωτα, ενώ άλλοι συγχέουν την σεξουαλική επιθυμία με το ερωτικό συναίσθημα. Για κάθε άνθρωπο, ο ορισμός του έρωτα είναι διαφορετικός: Έχει να κάνει με τις απόψεις, τα βιώματα και την κουλτούρα μας. Η καλλιέργεια του καθενός επιδρά και στο μοντέλο του έρωτα που θέλει για τον εαυτό του».
