Πολιτικοί όροι: Ξέρεις από «διαπλοκή»;

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Πόσες φορές έχετε ακούσει ή διαβάσει τα τελευταία χρόνια τις λέξεις «ιμπεριαλισμός», «κράτος πρόνοιας», «ανομία», «ελεύθερη αγορά», «φιλελεύθερος» ή «επιτήρηση»; Εκατοντάδες, όπως και εμείς. Όμως αν μας ζητηθεί να εξηγήσουμε τι σημαίνουν με απλά λόγια τότε… αρχίζουν τα δύσκολα. Όροι όπως οι παραπάνω, αλλά και πολλοί ακόμα, αναπαράγονται καθημερινά από τα Μέσα και τους πολιτικούς εκπροσώπους. Ένα πλήθος εννοιών και νοημάτων, γλωσσικά εκφρασμένων, «ανακυκλώνεται» στον πολιτικό λόγο, προκαλώντας μάλιστα αρκετές φορές παρανοήσεις.

Μια «πολιτική» σύγχυση

«Η ‘ανομία’ για παράδειγμα, δεν είναι η παράβαση του νόμου. Ανομία είναι όταν επιβάλλονται αλλαγές οι οποίες εξωθούν το κοινωνικό σύνολο σε αποδιοργάνωση. Η παγκοσμιοποίηση είναι μια διαδικασία δεν είναι μια κατάσταση», εξηγεί ο κ. Μιχάλης Σπουρδαλάκης, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών και προσθέτει: «Επίσης, συχνά μπερδεύουμε την ‘ανάπτυξη’ με την ‘μεγέθυνση’ της οικονομίας. Μεγέθυνση έχουμε όταν η οικονομία αναπτύσσεται με ένα συγκεκριμένο ποσοστό κάθε χρόνο, το μεγάλωμα της πίτας που λέμε, η ανάπτυξη εμπεριέχει και ποιοτικά στοιχεία μέσα».

Ακόμα δύο πολιτικοί όροι τους οποίους συχνά μπερδεύουμε είναι η ‘κυβέρνηση’ και η ‘διακυβέρνηση’. Όπως επισημαίνει ο κ. Σπουρδαλάκης: «Έχουμε σκοτώσει την κυβέρνηση και κάνουμε μόνο διακυβέρνηση. Ως ‘κυβέρνηση’ ορίζουμε την διαχείριση της εξουσίας του κράτους σε θεσμούς, η διακυβέρνηση από την άλλη πλευρά είναι το management μιας σειράς από φορείς και θεσμούς, από τους οποίους το κράτος αποτελεί μόνο έναν. Η διακυβέρνηση αφορά την διαχείριση του ιδιωτικού, του δημοσίου, των ιδιωτικών τομέων κτλ. Η διακυβέρνηση αφορά κυρίως την διαχείριση όταν δεν υπάρχει απόλυτη κυριαρχία. Επομένως, είναι σωστή η χρήση του όρου όταν αναφερόμαστε στην Ε.Ε., γιατί η κυριαρχία είναι στα μέλη της, είναι όμως λάθος όταν χρησιμοποιείται στην Ελλάδα με ιδεολογικές προεκτάσεις».

Μίνι γλωσσάρι πολιτικών όρων

Με αφορμή λοιπόν τις παραπάνω παρανοήσεις γύρω από την ορθή σημασία δημοφιλών πολιτικών όρων, ξεσκονίσαμε λεξικά και βιβλία και συντάξαμε ένα σύντομο αλλά περιεκτικό πολιτικό γλωσσάρι, για να ξέρουμε τι… λέμε (και ακούμε). Οι σημασίες των παρακάτω όρων είναι αρκετά απλοποιημένες, αν αναλογιστεί κανείς ότι για έννοιες όπως ο «μαρξισμός» θα έπρεπε να αφιερώσουμε ολόκληρους τόμους.

Ανάπτυξη μιας χώρας: Αριθμητικά και λογιστικά, ανάπτυξη είναι η αύξηση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Τώρα τελευταία οι οικονομολόγοι έχουν διευρύνει την έννοια της ανάπτυξης προσθέτοντας και άλλα κριτήρια: πολιτιστικά, πνευματικά, κοινωνικά (η κατά κεφαλήν δαπάνη για την υγεία, κοινωνικό κράτος κτλ.). Δεν είναι μια στενά οικονομική έννοια, πώς δηλαδή αυξάνεται το προϊόν μιας χώρας, αλλά περιέχει και παραμέτρους μη οικονομικές, που συμβάλουν στην ευημερία του πληθυσμού.

Αναδόμηση: Ένας όρος που εφηύρε ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο οποίος δεν έκανε απλά ανασχηματισμούς κάθε φορά, όπως οι άλλοι Πρωθυπουργοί, αλλά ταυτόχρονα άλλαζε και την δομή του Υπουργικού Συμβουλίου, δηλαδή τον αριθμό και το είδος των Υπουργείων.

Αναρχία: Ο όρος υποδηλώνει μια αρμονική αντιεξουσιαστική και αταξική κοινωνία, η οποία στηρίζεται στις δυνατότητες της εθελούσιας συνεργασίας και αμοιβαίας βοήθειας των ανθρώπων με βάση τον ατομικό αυτοπροσδιορισμό και την προσωπική συμμετοχή.

Ανομία: Αντίθετα με τι μπορεί να πιστεύουμε ευρέως για τον όρο, η ανομία αφορά μια κατάσταση στην οποία οι άνθρωποι επηρεάζονται λιγότερο από συμβάσεις και εδραιωμένους κοινωνικούς κανόνες. Συχνά, η ανομία συνδέεται με την απομόνωση της ζωής στις πόλεις.

Αξιοκρατία: Όταν λέμε ότι σε ένα κράτος υπάρχει αξιοκρατία, εννοούμε ότι επιλέγονται τα κατάλληλα πρόσωπα στις κατάλληλες θέσεις. Κάποιος άνθρωπος δηλαδή, ο οποίος έχει τα προσόντα να ηγηθεί να γίνει πρόεδρος π.χ. σε έναν οργανισμό, να επιλέγεται αυτός και όχι κάποιος άλλος επειδή έχει γνωστό τον Υπουργό. Αξιοκρατία είναι η αντιστοιχία των προσόντων αυτού που επιλέγεται προς τις απαιτήσεις μίας θέσης.

Γκετοποίηση: Ο όρος αφορά τις κοινωνικές τάσεις και τις δημόσιες πολιτικές, οι οποίες οδηγούν στην γεωγραφική συγκέντρωση κοινωνικών ομάδων, όπως π.χ. άποροι, ψυχικά ασθενείς, εθνοτικές μειονότητες, σε συγκροτήματα δημόσιας κατοικίας.

Δικομματισμός: Η κυριαρχία δύο κομμάτων ενός πολιτικού συστήματος, τα οποία εναλλάσσονται στην εξουσία.

Διαπλεκόμενα: Η επίδραση των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων στον χώρο της πολιτικής. Δηλαδή, πολιτικά πρόσωπα τα οποία χρηματίζονται, ελέγχονται και επηρεάζονται από επιχειρηματίες, αποτελούν διαπλεκόμενα πολιτικά πρόσωπα. Διαπλεκόμενα συμφέροντα, είναι συμφέροντα τα οποία διέπουν διάφορους τομείς της κοινωνίας. Για παράδειγμα, ένας επιχειρηματίας που ελέγχει εφημερίδες για ποδοσφαιρικές ομάδες και ο οποίος έχει μη υγιείς σχέσεις με το πολιτικό σύστημα.

Δημόσια αγαθά: Αγαθά και υπηρεσίες με τέτοια χαρακτηριστικά, τα οποία καθιστούν αδύνατο αυτά να κατανεμηθούν μέσω ιδιωτικών μηχανισμών. Ο όρος αφορά επίσης και αγαθά ή υπηρεσίες τα οποία παρέχονται από το δημόσιο.

Επιτήρηση: A.k.a ΤΡΟΙΚΑ. Αφορά τον μηχανισμό μέσω του οποίου ο δανειστής ελέγχει αν ο δανειζόμενος τηρεί τους όρους του δανεισμού. Ο δανειζόμενος πρέπει να τηρεί κάποιους όρους που να δίνουν εγγυήσεις στον δανειστή ότι θα πάρει πίσω τα χρήματά του.

Ελεύθερη αγορά (Free Market Economy): To σύστημα στο οποίο η κρατική παρέμβαση είναι μικρή και δεν έχει χαρακτήρα ελέγχου της οικονομίας. Η οικονομία εδώ λειτουργεί σύμφωνα με την ιδεολογία του Adam Smith και των κλασσικών, φιλελεύθερων οικονομολόγων του 19ου αιώνα, οι οποίοι υποστήριξαν ότι ένα οικονομικό σύστημα αν δεν παρεμβαίνει το κράτος, από μόνο του αυτορυθμίζεται. Και μάλιστα είχαν διατυπώσει αυτήν την άποψη με την έννοια της «Αοράτου χειρός», ένα αόρατο χέρι το οποίο οδηγεί την οικονομία σε ισορροπία.

Το «χέρι» αυτό είναι ο μηχανισμός εξισορρόπησης μεταξύ ζήτησης και προσφοράς και διαμόρφωσης μιας τιμής ισορροπίας στην αγορά ενός προϊόντος. Η τιμή αυτή εξυπηρετεί και τους επιχειρηματίες/ παραγωγούς/ εμπόρους και τους καταναλωτές. Όμως στην πράξη αποδείχτηκε περίτρανα με τις οικονομικές κρίσεις του 19ου αιώνα και ιδιαίτερα με το κραχ του 1929 και του 2008 ότι τα οικονομικά συστήματα χωρίς κρατικό έλεγχο καταλήγουν γρήγορα σε ανισορροπίες και σε κραχ. Αυτό οδήγησε τον Κέυνς (βλ. παραπάνω) να διατυπώσει την παρατήρηση ότι δεν είναι δυνατή η λειτουργία της οικονομίας χωρίς κρατικό έλεγχο, έστω και σε μια εποπτική μορφή. Όχι με την έννοια του κρατικού παρεμβατισμού, αλλά με την έννοια της εποπτείας και του ρόλου που έχει το δημόσιο να θέτει το πλαίσιο και τους κανόνες για την οικονομία.

Εκσυγχρονισμός: Η εξέλιξη των δομών του κράτους και της πολιτικής σε μια κατεύθυνση σύγχρονου δυτικού τύπου. Να αποβάλλει δηλαδή ένα πολιτικό σύστημα τα πελατειακά χαρακτηριστικά, τα λαϊκιστικά, τα τριτοκοσμικά, την διαφθορά, την γραφειοκρατία και να εξελιχθεί σε ένα σύγχρονο σύστημα δυτικού τύπου. Ο εκσυγχρονισμός, έχει ως πρότυπο τις ισχυρές δυτικές χώρες, όπως η Γερμανία, η Σουηδία, η Αμερική κτλ.

Ετεροχρονισμός: Ο όρος σημαίνει να κάνει κάποιος κάτι πριν την στιγμή κατά την οποία προβλέπεται αυτό να γίνει. Ο Ανδρέας Παπανδρέου για παράδειγμα, είχε πει ότι θα δώσει την ΑΤΑ (αυτόματη τιμαριθμική προσαρμογή) «ετεροχρονισμένα», δηλαδή την έταξε, δεν την έδωσε επειδή δεν είχε λεφτά και είπε την περίφημη φράση ότι «θα την δώσουμε ετεροχρονισμένα».

Ιδιωτικοποίηση: Αφορά στην τάση για συρρίκνωση του δημόσιου τομέα και απόδοση σε ιδιώτες των κρατικών επιχειρήσεων, είτε μέσω πώλησης στο ιδιωτικό κεφάλαιο είτε μέσω χρηματιστηρίου. Συνώνυμό της είναι η αποκρατικοποίηση.

Ιμπεριαλισμός: Η προσπάθεια κατάκτησης ξένων χωρών ή ελέγχου ξένων αγορών. Η κατάκτηση μπορεί να γίνει είτε μέσω πολέμου είτε οικονομικά.

Κεϋνσιανισμός: Σύμφωνα με τον Κέυνς, η ευημερία των επιχειρήσεων προϋποθέτει την ευημερία των καταναλωτών. Επομένως, ο Κέυνς εισηγήθηκε ένα οικονομικό σύστημα στο οποίο θα υπάρχει οικονομική ρευστότητα, θα κυκλοφορεί χρήμα δηλαδή, ώστε να λειτουργεί η αγορά. Σύμφωνα με τον Κέυνς για να λειτουργήσει αποτελεσματικά το οικονομικό σύστημα θα πρέπει ο καταναλωτής να έχει οικονομική δύναμη. Να έχει αρκετά χρήματα δηλαδή, για να μπορεί να καταναλώνει. Για να έχει ο καταναλωτής αγοραστική δύναμη, πρέπει να έχει κάποιο επαρκές εισόδημα το οποίο να μην του επιτρέπει απλώς και μόνο να επιβιώνει, αλλά να δαπανά κιόλας για επιπλέον αγαθά και υπηρεσίες. Εισηγήθηκε λοιπόν, χαμηλά επιτόκια τα οποία αφενός μεν θα αποτρέπουν τον καταναλωτή από το να αποταμιεύει τα χρήματά του, (αφού θα είναι χαμηλό το επιτόκιο δεν θα έχει λόγο να αποταμιεύει) αφ’ ετέρου θα διευκολύνει τις επιχειρήσεις να παίρνουν δάνεια από τις τράπεζες. Αυτή η πολιτική των επιτοκίων που πρότεινε ο Κέυνς έχει ασφαλώς αποτέλεσμα κάποιον μικρό πληθωρισμό, αλλά ο Κέυνς θεωρούσε τον ελεγχόμενο πληθωρισμό θετικό στοιχείο για μια οικονομία, διότι έτσι εξασφαλίζεται η μεγάλη κυκλοφορία του χρήματος. Η θεωρία του Κέυνς εφαρμόστηκε παγκοσμίως μετά τον Β’ παγκόσμιο Πόλεμο για τριάντα χρόνια με πολύ καλά αποτελέσματα.

Κρατικοί μηχανισμοί: Το Δημόσιο, δηλαδή οι ένοπλες δυνάμεις, σώματα ασφαλείας, εφορίες, δημόσια εκπαίδευση, τελωνειακές υπηρεσίες, λιμενικό σώμα, τα Υπουργεία κτλ.

Κοινωνικές υπηρεσίες: Είναι οι υπηρεσίες υγείας, περίθαλψης και κοινωνικής πρόνοιας. Δηλαδή νοσοκομεία, κοινωνικοί λειτουργοί, ιδρύματα προστασίας απόρων, ορφανών παιδιών. Το κοινωνικό κράτος εν ολίγοις. Στόχος του κοινωνικού κράτους είναι η παροχή υποστήριξης και υπηρεσιών στα ασθενέστερα στρώματα του πληθυσμού, τα οποία δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αυτοεξυπηρετηθούν. Για παράδειγμα, από το απλό συσσίτιο μέχρι στα επιδόματα ανεργίας. Αντικείμενο του κοινωνικού κράτους είναι ο φτωχός, ο άνεργος, ο άνθρωπος με ειδικές ανάγκες, ο ηλικιωμένος, ο ανήμπορος, ο ασθενής.

Κοινωνική ασφάλεια: Ο όρος αναφέρεται στα ασφαλιστικά ταμεία, το ΙΚΑ, το Ταμείο Εμπόρων, το ΤΣΜΕΔΕ κτλ.

Κράτος πρόνοιας: Το σύνολο των θεσμών και κοινωνικών διευθετήσεων , οι οποίες έχουν σχεδιαστεί για να στηρίζουν τα άτομα όταν αυτά βρίσκονται σε ανάγκη λόγω ασθένειας, ανεργίας και εξάρτησης.

Κοινωνία πολιτών: Όλα τα στοιχεία της κοινωνίας, εκτός της κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων του ιδιωτικού τομέα και της οικογένειας.

Κοινωνικά κινήματα: Ομάδες πίεσης και οργανώσεις με ποικίλους βαθμούς στήριξης από τον λαό, οι οποίες κινητοποιούνται για αλλαγές, συχνά εκτός των συμβατικών πολιτικών οδών.

Καπιταλισμός: Το οικονομικό σύστημα στο οποίο η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων, όπως και οι επενδύσεις σε οικονομικά αγαθά, παραγωγή, κατανομή, το εμπόριο και υπηρεσίες, κατέχονται από ιδιώτες, με κυρίαρχο κίνητρο ή στόχο το κέρδος.

Κομουνισμός: Μια μορφή κοινωνίας επικεντρωμένη σε ένα οικονομικό σύστημα το οποίο λειτουργεί αμεσοδημοκρατικά, χωρίς αγορά, κράτος ή διακριτές κοινωνικές τάξεις. Στον κομουνισμό τα μέσα παραγωγής (επιχειρήσεις, εργοστάσια κτλ.) αποτελούν κοινωνική ιδιοκτησία και όχι ατομική, ενώ υφίσταται συλλογική διαχείριση από τους εργαζόμενους με στόχο την κάλυψη των υλικών αναγκών όλων των πολιτών σύμφωνα με το ρητό ««από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του».

Μαρξισμός: Η θεωρία του Καρλ Μαρξ η οποία είναι ταυτόχρονα θεωρία φιλοσοφική, ερμηνεία της ιστορίας, κοινωνιολογική και οικονομική ανάλυση του καπιταλισμού, πολιτικό πρόγραμμα για την δημιουργία της αταξικής σοσιαλιστικής κοινωνίας και ιδεολογία. Πρόκειται για μια ολιστική θεωρία. Είναι και θεωρία που ισχυρίζεται ότι μπορεί να προβλέψει το μέλλον.

Μοντερνισμός: Ο τρόπος σκέψης, ο οποίος χαρακτηρίζεται από την πίστη στην οικουμενική πρόοδο μέσω της επιστημονικής ανάλυσης και παράλληλα από την αντίληψη ότι τα κοινωνικά προβλήματα μπορούν να επιλυθούν με την εφαρμογή του ορθολογισμού, δηλαδή της λογικής σκέψης.

Πόλωση: Η συσπείρωση του πληθυσμού, γύρω από δύο βασικούς πολιτικούς πόλους. Η πόλωση δεν αφορά όμως, μόνο κόμματα. Μπορεί για παράδειγμα να υπάρξει πόλωση γύρω από ένα μείζον θέμα, για παράδειγμα ένα εθνικό ζήτημα: π.χ. αν θέλουμε δραχμή ή ευρώ.

Παγκοσμιοποίηση: Ο όρος αναφέρεται στην τάση των οικονομιών και των εθνικών πολιτικών συστημάτων να ενοποιούνται σε παγκόσμια κλίμακα. Επίσης, η παγκοσμιοποίηση αναφέρεται και στην τάση ανάδυσης μιας παγκόσμιας κουλτούρας.

Φασίστας: Μια παρεξηγημένη έννοια, η οποία χρησιμοποιήθηκε από την Αριστερά σε τόσο μεγάλη έκταση που έχει χάσει την σημασία της. Ο «αυθεντικός» φασίστας, είναι αυτός που πιστεύει στον φασισμό, το οποίο είναι ένα πολύ συγκεκριμένο ιδεολογικό και πολιτικό σύστημα, το οποίο εκφράστηκε από τον Μουσολίνι. Είναι ένας συνδυασμός εθνικισμού και σοσιαλισμού. Εθνικισμού γιατί ο Μουσολίνι ήθελε να φτιάξει την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία (εθνικιστική μεγαλομανία, να καταλάβει δηλαδή τους πάντες) και σοσιαλισμού γιατί είχε μια οικονομία βασισμένη στον κρατικό παρεμβατισμό, με σοσιαλιστικά χαρακτηριστικά. Δηλαδή, είχε κρατικοποιήσει όλε τις μεγάλες επιχειρήσεις και είχε κοινωνική πρόνοια (αναδιανομή του εισοδήματος κτλ.)

Φιλελευθερισμός: Πρόκειται για ένα σύνολο ιδεών οι οποίες διαπερνούν τις δυτικές κοινωνίες και χαρακτηρίζεται – μεταξύ άλλων - από την πίστη στο άτομο, του οποίου τα δικαιώματα δεν πρέπει να υποτάσσονται σε εκείνα της κοινωνίας ως συνόλου, από ανεκτικότητα σε αντίθετες απόψεις και από την προτίμηση προς την ισότητα ευκαιριών.