Λογοκρισία… λίγων ιντσών: Όταν «πέφτει ψαλίδι» στην τηλεόραση

του Γιώργου Κόκουβα

«Αναμφιβόλως πρόκειται περί εκπομπής, η οποία βρίσκεται έξω από την ποιοτική στάθμη, την οποία επιβάλλει η προαναφερθείσα διάταξη του Συντάγματος και του ως άνω Κανονισμού του ΕΣΡ. Πρόκειται περί διαλόγων, εκφράσεων και σκηνών, οι οποίες υποβάθμισαν την όλη εκπομπή. Επομένως ο τηλεοπτικός σταθμός με αυτή την εκπομπή δεν εξεπλήρωσε την εκ των αυτών διατάξεων του Συντάγματος και του Κανονισμού επιβαλλομένη κοινωνική αποστολή της για την πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας. Η όλη εκπομπή είναι ικανή να εξοικειώσει την παιδική ηλικία και τη νεότητα με τη χυδαιότητα και εντεύθεν να επιφέρει βλάβη».

Σας μεταφέρουμε τα ακριβή λόγια της απόφασης του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, όπως τα καθαρόγραψαν και τα δημοσιοποίησαν οι έξι άνθρωποι της συνεδρίασής του, οι οποίοι ακριβώς εννέα χρόνια πριν, στις 11 Νοεμβρίου του 2003, κατέληξαν στην παραπάνω γνώμη για το σίριαλ του Χριστόφορου Παπακαλιάτη «Κλείσε τα Μάτια», και συγκεκριμένα για το επεισόδιο όπου δύο άνδρες φιλιούνται.

Αυτό δεν ήταν το τέλος της λογοκρισίας και των προστίμων στην τηλεόραση, ούτε φυσικά και η αρχή. Παρακάτω, ακολουθούμε τα χνάρια του «ψαλιδιού» στην ελληνική μικρή οθόνη, που είναι φρέσκα και μπόλικα τον τελευταίο καιρό, αλλά και την διαχρονική πορεία της λογοκρισίας, όπως έχει καταγραφεί στην παγκόσμια τηλεοπτική Ιστορία.

Η ομοφοβία φυλάει τα έρμα

Το πρώτο μεγάλο μπαμ γίνεται το 2003. Ο Χριστόφορος Παπακαλιάτης θέλει να προκαλέσει –χωρίς αυτό να συνεπάγεται κάτι κολάσιμο- και στο πολυσυζητημένο σίριάλ του «Κλείσε τα Μάτια» σκηνοθετεί τον Κώστα Κάππα και τον Περικλή Ασημακόπουλο στην σκηνή που πυροδοτεί τους μηχανισμούς «τιμωρίας». Ένα τους φιλί ήταν αρκετό για την απόφαση που διαβάσατε στην αρχή του δημοσιεύματος – προφανώς το gay φιλί «εξοικείωσε την παιδική ηλικία και την νεότητα με την χυδαιότητα, επέφερε βλάβη και δεν συντέλεσε στην πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας», γιατί, ακόμη πιο προφανώς, ένας ολόκληρος λαός ανέμενε να αναπτυχθεί πολιτιστικά από το σίριαλ του Χριστόφορου.



Η ετυμηγορία; Πρόστιμο εκατό χιλιάδων ευρώ. Η εξέλιξη; Το Συμβούλιο της Επικρατείας, τρία χρόνια αργότερα, ακύρωσε το πρόστιμο και δικαίωσε τις φωνές που μιλούσαν για ομοφοβία και υποκρισία του ΕΣΡ. Άλλωστε, το πρώτο ομοφυλοφιλικό φιλί στην ελληνική τηλεόραση είχε ήδη δοθεί πολύ παλιότερα, το 1999 στην σειρά «Θύματα Ειρήνης» μεταξύ Ιωσήφ Πολυζωίδη και Γιώργου Πυρπασόπουλου, στην σκηνή που μπορείτε να δείτε εδώ. 

Ομοφοβίας συνέχεια, καθώς το 2007 το ΕΣΡ με δηλώσεις του Προέδρου του είχε αποφασίσει να βάλει στο μικροσκόπιο τον γνωστό παιδικό ήρωα κινουμένων σχεδίων Μπομπ Σφουγγαράκη, καθώς μέλος του Συμβουλίου έκρινε πως «περιέχει σκηνές βίας». Ο παραλογισμός δεν έδωσε σημασία ούτε καν στο γεγονός πως ο Μπομπ αποτελεί την σειρά με την λιγότερη βία ανάμεσα σε όλα τα παιδικά προγράμματα – αρκεί να παρακολουθήσετε ένα δεκάλεπτο από τις σειρές που παίζονταν εκείνη την εποχή, όπως τα Pokemon, τα Digimon, τα τέρατα των Power Rangers, τους σκοτωμούς και τις μάχες, για να διαπιστώσετε ότι ένας αστερίας και ένα σφουγγάρι στον βυθό δύσκολα μπορούν να διαφθείρουν την νεολαία. Στην ουσία επρόκειτο για την ελληνική εκδοχή του αμερικανικού φόβου ότι η φιλική σχέση του Μπομπ με τον Αστερία είχε... ομοφυλοφιλικές διδαχές.

Και κάπως έτσι φτάνουμε στο 2012. Υπάρχει κάτι χειρότερο από την λογοκρισία; Η αυτολογοκρισία. Και η ΕΡΤ φροντίζει να γίνει πρωταθλήτρια στο είδος: Αφού εξασφάλισε την εξαιρετική βρετανική σειρά «Downton Abbey» για την τρέχουσα σεζόν και αφού την πολυδιαφήμισε, φρόντισε να αφαιρέσει από το πρώτο επεισόδιο την σκηνή ενός ομοφυλοφιλικού φιλιού, παρ’ ότι η σειρά προβλήθηκε στην βραδινή ζώνη. Μετά από ανακοινώσεις που εξηγούσαν τα ανεξήγητα, ανακοινώσεις που αναιρούσαν τις εξηγήσεις που εξηγούσαν τα ανεξήγητα και τελικά παραδοχή του λάθους της, η διοίκηση της ΕΡΤ συνέχισε την προβολή της σειράς, με ελαφρώς λιγότερη αξιοπρέπεια.

*Νέα πρόσωπα, παλαιά ήθη

Η αξιοπρέπεια της ΕΡΤ συνέχισε την κατιούσα πορεία της, και αυτή την φορά την ώθηση έδωσε ο νέος Γενικός Διευθυντής Ενημέρωσης της ΕΡΤ, Αιμίλιος Λιάτσος. Η στιχομυθία μεταξύ των παρουσιαστών της «Πρωινής Ενημέρωσης» της ΝΕΤ, Κώστα Αρβανίτη και Μαριλένας Κατσίμη, που μπορείτε να δείτε στο παρακάτω video, θεωρήθηκε από το «αφεντικό» κατάφωρο κακοπροαίρετο σχόλιο ενάντια σε υπουργό της κυβέρνησης, και ως εκ τούτου, δεν ξαναείδαμε ποτέ την εκπομπή στον αέρα. Ας μην ξεχνάμε, δεν πάει πολύς καιρός από τότε που εμμέσως πλην σαφώς λογοκρίθηκε η παρουσία του Στέλιου Κούλογλου στην ΕΡΤ, οι εκπομπές του οποίου δεν ανανεώθηκαν το 2008, «επειδή έληξε το συμβόλαιο», σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση, επειδή ο δημοσιογράφος πραγματοποίησε εκπομπή για την «γενιά των 700€» παρά την διαφωνία της διοίκησης, όπως άφησε να εννοηθεί με επιστολή του τότε ο Κούλογλου.

Λίγες ημέρες πριν το περιστατικό της Πρωινής Ενημέρωσης, ανταποκρίτρια της ΕΤ3 που έκανε λόγο για «υπερβολικά μεγάλη αστυνομική δύναμη» κατά την επίσκεψη του πρωθυπουργού στην Θεσσαλονίκη, είδε επίσης την πόρτα του ΟΑΕΔ, έπειτα από σχετική διευθυντική απόφαση. Θυμηθείτε ολόκληρο το χρονικό της διακοπής της εκπομπής εδώ. 



*Ο «Πηδηχτούλης» και το ΕΣΡ
Ακόμη μεγαλύτερη «ευαισθησία» επέδειξαν οι ιθύνοντες, όταν είδαν στον αέρα το πρόσφατο spot της οργάνωσης Animal Action, η οποία στην τελευταία της καμπάνια σύστησε στο κοινό τον «Πηδηχτούλη», ένα σκυλάκι που δεν έχει υποβληθεί σε στείρωση, κι έτσι «εκμεταλλεύεται» όποιο αντικείμενο βρει μπροστά του. Το χαριτωμένο κινούμενο σχέδιο με το σημαντικό μήνυμα προς κάθε ζωόφιλο κρίθηκε ακατάλληλο και προσβλητικό, γι’ αυτό και απαγορεύτηκε πριν έναν περίπου μήνα η προβολή του στην ελληνική τηλεόραση. Δείτε πιο κάτω μόνοι σας το spot και κρίνετε:



*Η παγκόσμια Ιστορία της τηλεοπτικής λογοκρισίας

Δεν είμαστε οι μόνοι που «χαίρουμε» της λογοκρισίας από πολλές πιθανές πηγές στην τηλεοπτική καθημερινότητα. Υπήρξαν πιο δύσκολες εποχές άκρατου πουριτανισμού στο διεθνές στερέωμα, που φρόντισαν να αφήσουν το στίγμα τους στην μικρή οθόνη. Ιδού ένα «timeline» της τηλε-λογοκρισίας:

1942: Ο Τουίτι αναγκάζεται να φορέσει ρούχα
Ο δημιουργός του γνωστού πουλιού Τουίτι, Bob Clampett, «γεννά» τον ήρωά του στην ιστορία «A tale of two kitties», αλλά δεν του βάζει… φτερά. Η σχετική υπηρεσία λογοκρισίας της εποχής επιβάλλει στον Clampett να προσθέσει κίτρινο φτέρωμα «γιατί μοιάζει γυμνό». Σε ένα άλλο επεισόδιο, ο δημιουργός εκδικείται, βάζοντας μια γάτα να απαντά στον φίλο της, που την παροτρύνει να του δώσει το πουλί. «Αν με άφηνε η Υπηρεσία, θα στο έδινα».

1952: Ποια κοιλιά;
Στην αμερικάνικη σειρά “I love Lucy”, η ηρωίδα με τον ομώνυμο ρόλο μένει έγκυος, αλλά η συγκεκριμένη λέξη δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί. Έτσι, μπορεί η κοιλιά της Lucy να ήταν φουσκωμένη, αλλά η λέξη «έγκυος» δεν ακούστηκε ποτέ. Επιβλήθηκε να ακούγονται μόνο λέξεις λιγότερο «αμαρτωλές», όπως «περιμένει παιδί», και «σε ενδιαφέρουσα».

1956: Τα αμαρτωλά πόδια του Έλβις
Ο Elvis Presley είναι καλεσμένος στο show του Ed Sullivan και αρχίζει να ερμηνεύει τα τραγούδια του, κουνώντας ταυτόχρονα τα πόδια του. Ξαφνικά, η κάμερα «κλειδώνει» σε κοντινό πλάνο του προσώπου του και δεν φεύγει ποτέ ξανά από εκεί – τα πόδια του θεωρήθηκαν από τους ιθύνοντες «απειλή που μπορεί να ερεθίσει το αμερικανικό κοινό».

1970: Ο καννιβαλισμός κάνει τη διαφορά
Ο θίασος των Monty Python ανεβάζει το «Undertaker Sketch», κατά το οποίο ένας νεκροθάφτης πείθει κάποιον πως ο καλύτερος τρόπος να ξεφορτωθεί την νεκρή μητέρα του είναι να την φάει –συγκεκριμένα με τηγανιτές πατάτες και μπρόκολο. Παραδόξως, το BBC επιτρέπει την προβολή της ιστορίας, αλλά μόνο υπό τον όρο πως οι άνθρωποι που απαρτίζουν το live κοινό θα φύγουν με έκφραση αηδίας στα πρόσωπά τους.

1979: Όλα τα γουρούνια, την ίδια… τύχη έχουν
Εκείνη τη χρονιά, η τηλεόραση της Σαουδικής Αραβίας αποφασίζει να απαγορεύσει το γνωστό Muppet Show, ούτε λίγο ούτε πολύ επειδή η Miss Piggy είναι… γουρούνι. Προφανώς, ο προφήτης Μωάμεθ δεν ήταν μεγάλος φαν του χοιρινού, γι’ αυτό και όχι μόνο κόπηκε το show αλλά καταστράφηκε οποιοδήποτε διαφημιστικό υλικό είχε να κάνει με… υποψήφια λουκάνικα.

2006: Η χρονιά του Προφήτη
Η προκλητική σειρά κάφρικων κινουμένων σχεδίων South Park αποφασίζει να ασχοληθεί με τον προφήτη Μωάμεθ στο επεισόδιο “Cartoon Wars”, αλλά το δίκτυο Comedy Central τους «βάζει χέρι» και εμποδίζει τα σχέδιά τους. Παρ’ όλα αυτά, οι δαιμόνιοι δημιουργοί «στρίμωξαν» στα κρυφά την εικόνα του προφήτη στην εισαγωγή του επεισοδίου, που δείχνει το σύνολο του πληθυσμού της πόλης.